عضو هیأت علمی گروه علوم اجتماعی دانشگاه گیلان و رئیس پژوهشکده گیلان شناسی دانشگاه گیلان، به عنوان اولین سخنران با معرفی چشم انداز علم مردم شناسی به مفهوم خانه، کارکرد این مکان را چیزی فراتر از محل بقا و زیست دانست و اظهار کرد: خانه در درجه اول پاسخگوی یک نیاز زیستی است اما فرهنگ خانه از نظر مردم شناسی مجموعه‌ای از ارزش‌ها و معانی است که هویت یک قوم یا ملت با آن تعریف می‌شود و از منظر هویت بخشی موضوع مهمی است که مردم شناسان در پژوهش‌های خود به آن توجه دارند .

سید هاشم موسوی با پرسش از این سؤال بنیادین که چرا در طول تاریخ خانه دار شدن برای انسان مهم بوده است، اظهار کرد: آن چیزی که خانه انسان را از لانه حیوانات و دیگر جانداران متمایز می‌کند، این است که خانه آدمی محصول اراده و آگاهی انسان‌ها بوده و خانه محل وصل کردن انسان به زمین است و به او پایداری می‌بخشد .

این پژوهشگر با تأکید بر نقش انقلاب اطلاعات و فناوری ارتباطات بر تغییر کارکردخانه در دنیای‌امروز گفت: نقش دیوار در دنیای امروز زیر سؤال رفته و این مسئله درک سنتی ما از دیوار را تغییر داده‌، چرا که می‌توان به کمک واقعیت مجازی با فشار دادن یک دکمه، دیواری را ایجاد یا محو کرد .

مژگان خاکپور استاد معماری و هنر دانشگاه گیلان در ادامه چند نمونه از خانه‌های تاریخی گیلان توسط معرفی و به ابعاد اجتماعی، فرهنگی و زیبایی شناسانه آنها پرداخته شد .

به گفته این استاد دانشگاه، اهمیت معماری در بازشناسی خود از دیگری به اندازه ای مهم است که جایگاه کنونی و وضعیت آتی ما را تعیین می‌کند و لازم است نگاهی فراتر از معماری به کالبد یک بنا مانند خانه داشته باشیم‌ .

وی با اشاره به اهمیت جغرافیای سیاسی شهر رشت و کنش‌های اقتصادی شکل گرفته در این شهر، آن را واجد مأموریتی تاریخی دانست و گفت: از دیرباز، رشت و به ویژه قزوین به عنوان محلی برای انتقال مال التجاره و واسط ایران و اروپا عمل می کرده است. محلات خانه‌های تاریخی و مهم رشت نیز در همین مسیر ساخته شده بودند. بنابراین اگر بخواهیم به دنبال هویت جمعی و حافظه تاریخی خود بگردیم، باید در همین منظقه جستجو کنیم‌ .

خاکپور با برشمردن ویژگی‌های بافت قدیم شهر رشت و سلسله مراتب دسترسی به خانه‌ها توضیح داد که در گذشته وجود قلمروپاها و دالان‌ها و کوچه‌های بن بست حریمی را ایجاد می‌کردند که افراد غریبه را برای ورود به آن محیط دچار شک و تردید می‌ساختند. در واقع تقدس خانه در گذشته به اندازه بالا بود که برای ورود به آن، عرصه‌های مختلف در نظر گرفته می‌شد و ذره ذره از محیط‌های کاملاً عمومی به درجه نهایی محرمیت وارد می‌شدیم؛ اتفاقی که در خانه‌های امروزی به چشم نمی‌خورد .

وی با توضیح اینکه آنچه از بافت خانه‌های تاریخی تا امروز به جا مانده بر مبنای مصالح مورد استفاده در این خانه‌ها است، افزود: افراد متمول و تجار رشت که امکان تملک واحد مسکونی گرانتر یا مصالح گرانتر را داشتند برای ساخت خانه‌ها از مصالح ماندگارتر استفاده کردند و ‌برای مرمت آن هزینه دادند. به همین دلیل است که ما امروز خانه هایی با قدمت ۷۰،۱۰۰ و ۱۲۰ ساله داریم.

خاکپور با اشاره به خانه های قربانی، نصیری و سوار رخش عناصر کالبدی خانه‌ها از جمله دیوار،حیاط، ایوان و اتاق را معرفی کرد و گفت: وجود دیوار نشان دهنده مالکیت قطعی بود که برخلاف داخل خانه‌ها به جای برخورداری از تزئینات دارای تناسب و قرینه بود. حیاط مانند امروز تنها راه عبور به خانه نبود بلکه بخشی از عناصر مربوط به فضای باز رابه داخل خانه می‌آورد. همچنین بالکن‌های امروزی که می‌کوشند جای ایوان‌های دیروز را بگیرند، به دلیل محدودیت فضا به هیچ عنوان نمی‌توانند کارکرد گذشته را بازیابند و سر آخر اتاق‌ها به معنای امروزی تعیین کننده کارکرد خانه‌ها نبودند .

این استاد دانشگاه با برشمردن خانه‌های چهاردهی، قدیری و صفرزاده به عنوان خانه‌های تاریخی که از عناصر خاص تزیین برخوردار هستند، در مورد روح خاص خانه‌های تاریخی گیلان توضیح داد: برخلاف خانه‌های سایر استان‌های ایران به ویژه مرکز کشور ما شاهد وجود حریم‌های مخصوص زنانه و مردانه در خانه های گیلانی نیستیم. با اینکه همواره حریم‌های نامریی جایگاه اعضا خانه و مهمان‌ها را در یک واحد زیستی تعریف می‌کنند اما اثرگذاری فرهنگ کار و تعامل زنان و مردان در استان گیلان در سبک خانه سازی نیز به چشم می‌خورد، به گونه‌ای که زن در خانه‌های گیلانی نه تنها پنهان نمی‌شود بلکه همواره نقش اول را ایفا می‌کند، نزدیک به در می‌نشیند، نگهبان آتش است و بدون هشتی و دالان با دنیای بیرون دسترسی دارد.