به گزارش ایسنا، مرجان‌ها حدود ۵۴۰ میلیون سال پیش در نتیجه ترکیب یک حیوان ("توتیا"-جانور آبزی کوچک خاردار) و یک گیاه تک‌سلولی در بدن بعضی موجودات مرکب، بر روی زمین ظاهر شدند؛ این موجودات هرچند در طول میلیون‌ها سال توانستنده اند تاکنون به حیات خود ادامه دهند، ولی در حال حاضر صخره‌های مرجانی در همه جای جهان در شرایط استرس‌زا قرار دارند.
معدن‌کاوی، کشاورزی، روان آب‌های شهری، آلودگی‌های آلی و غیرآلی، صید بی‌رویه ماهی‌ها، بیماری‌ها، حفر کانال و افزایش دسترسی به جزیره‌ها و خلیج‌ها از جمله تهدیدهای منطقه‌ای است که اکوسیستم‌های مرجانی را تحت تأثیر قرار داده است و علاوه بر آن باید اثرات تخریبی ناشی از افزایش دما و افزایش سطح آب دریاها، تغییرات pH به دلیل اسیدی شدن اقیانوس‌ها و انتشار گازهای گلخانه‌ای را به شرایط استرس‌زا برای حیات مرجان‌ها اضافه کرد.
تخمین‌های کلی نشان می‌دهد که حدود ۱۰ درصد از صخره‌های مرجانی جهان به طور کامل نابود شده‌اند و حدود ۶۰ درصد از صخره‌های جهان به دلیل فعالیت‌های انسانی در معرض خطر قرار دارند و این در حالی است که شدت آسیب به صخره‌های مرجانی به ویژه در جنوب‌شرقی آسیا بیشتر است، به گونه‌ای که در این نواحی ۸۰ درصد از صخره‌ها در خطر انقراض قرار دارند.
محققان حوزه زیست دریا بر این باورند که بر اساس پیش‌بینی‌ها، بیش از ۵۰ درصد از صخره‌های مرجانی جهان تا سال ۲۰۳۰ تخریب خواهند شد و در نتیجه بسیاری از دولت‌ها مجبور می‌شوند با استفاده از قوانین زیست‌محیطی به حفاظت از آنها بپردازند.
تغییرات دمای آب بیشتر از یک تا ۲ درجه سانتی‌گراد همراه با تغییرات شوری آب می‌تواند منجر به مرگ برخی گونه‌های مرجانی شود. تحت چنین استرس‌های محیطی، مرجان‌ها، جلبک‌های همزیست را دفع می‌کنند و در نتیجه پدیده‌ای به نام سفیدشدگی یا بلیچینگ مرجان ایجاد می‌شود که در این مرحله مرگ مرجان‌ها فرارسیده است.
ایران نیز از این شرایط مصون نیست؛ چراکه به گفته محققان شرایط استرس‌زا در حال افزایش است و از سوی دیگر قوانین سخت‌گیرانه‌ای برای جلوگیری از مرگ این جانداران دریایی اعمال نمی‌شود.
اندکی درباره شناسایی مرجان‌های خلیج فارس
نیکو چهل تنی از محققان حوزه خلیج فارس در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا، مرجان‌ها را موجودات زنده با اسکلتی از جنس کربنات کلسیم توصیف کرد که اکثرا در آب‌های کم عمق ساکن هستند و گفت: اکثر مرجان‌ها در بستر ثابت هستند و گونه‌های کمی مانند مرجان‌های قارچی در آب ثابت نیستند.
وی با بیان اینکه مرجان‌ها دارای اکوسیستم هستند، خاطرنشان کرد: اکوسیستم‌های مرجانی چرخه کاملی دارند، از این رو هر نوع آسیبی که به هر بخش از اکوسیستم مرجانی وارد شود، می‌تواند کل اکوسیستم منطقه را اعم از آبزیان، جلبک‌های همزیست مرجان‌ها و خود مرجان‌ها را نابود کند.
مرجان سالم خلیج فارس که دارای اکوسیستم کاملی است
چهل تنی، تعداد گونه‌های مرجان را بیش از ۷۰۰ گونه مرجان‌های نرم و سخت ذکر کرد و ادامه داد: در حوزه مرجان‌ها منطقه‌ای در جنوب شرقی آسیا به نام «مثلث مرجانی» وجود دارد که آب‌های بخش شمالی استرالیا، فیلیپین، اندونزی، مالزی و گینه نو را دربرمی‌گیرد؛ منطقه‌ای که بیشترین تنوع مرجان‌ها در جهان را دارد و بیش از ۵۰۰ گونه مرجان سخت در آن شناسایی شده است.
این محقق با تاکید بر اینکه در خلیج فارس تحقیقات جامعی برای شناسایی انواع مرجان‌ها صورت نگرفته است، اظهار کرد: ولی مطالعات پراکنده صورت گرفته نشان می‌دهد در مناطقی چون «جزیره کیش»، «جزیره بنی فارور» و «لارک» بیش از ۳۰ گونه مرجان سخت وجود دارد و به نظر می‌رسد در خلیج فارس بالاترین میزان گونه مرجانی را دارند.
وی رنگ مرجان‌ها را متنوع ذکر کرد که از قهوه‌ای تا زرشکی و قرمز و حتی سبز دیده می‌شوند.
حیات مرجان‌ها
وی با بیان اینکه مرجان‌ها به کمک جلبک‌های همزیست خود فتوسنتز کرده و دارای اکوسیستم هستند، گفت: مرجان‌ها خود تولیدکننده هستند و مواد مغذی تولید می‌کنند و ماهیان به عنوان مصرف کننده‌های اولیه از آنها تغذیه می‌کنند و در عین حال این مرجان‌ها نمی‌توانند در محیط‌هایی که دارای مواد مغذی بالا است، به زندگی خود ادامه دهند.
به گفته این محقق، حال اگر ماهیانی که جلبک مصرف می‌کنند، به دلیل صید بی‌رویه، تعدادشان کم شود، در نتیجه میزان مواد مغذی و رشد جلبک‌ها بیشتر و بیشتر شده و لارو مرجان‌ها نمی‌توانند مکان مناسب برای مستقر شدن و ثابت شدن (Settle) پیدا کنند و یا هنگامی که جلبک‌ها بر روی مرجان‌ها رشد می‌کنند، مانع از انجام فتوسنتز توسط «زوگزانتلا» ها (جلبک‌های تک سلولی که با مرجان‌ها همزیستی می‌کنند) می‌شوند و این جلبک‌ها از مرجان‌ها جدا شده و در نهایت منجر به سفیدشدگی و مرگ مرجان‌ها می‌شود.
این محقق با تاکید بر اینکه درباره چگونگی بوجود آمدن و شکل‌گیری صخره‌های مرجانی نظریات متفاوتی ارائه شده است، گفت: صخره‌های مرجانی معمولا به سه شکل دیده می‌شوند، طبق نظریه داروین این سه شکل سه مرحله متفاوت از تغییر یافتن و تکامل است. اگر مرجان‌هایی که در اطراف جزیره آتشفشانی بوجود آمده‌اند، مستقیما از ساحل به سمت دریا کشیده شده باشند و با بالا آمدن آب‌ها این جزیره همچنان بالای آب باقی بمانند، نوعی از شکل‌گیری مرجان را خواهیم داشت که به آن «فرینجینگ» می‌گویند و با ادامه پایین رفتن جزیره و بالا آمدن آب‌های اطراف آن دو نوع دیگری از صخره‌های مرجانی شکل خواهند گرفت که قدمت بیشتری دارند.
وی تولید مثل آنها را بر دو گونه «جنسی» و «غیر جنسی» دانست و ادامه داد: معمولا مرجان‌ها در آب و در زمانی خاص، تخم‌ها و اسپرم‌هایشان را رها می‌کنند و تولید مثل صورت می‌گیرد و لارو تشکیل می‌شود و این لاروها در مکان مناسب، بستر خود را تثبیت می‌کنند و در تولید مثل غیر جنسی نیز مرجان‌ها از طریق جوانه زدن تکثیر می‌شوند.
وضعیت مرجان‌های خلیج فارس
چهل تنی، به وضعیت مرجان‌های خلیج فارس اشاره و خاطر نشان کرد: از آنجایی که در ایران Marine Park (پارک آبی)، سیستم‌های حفاظتی و مناطق حفاظت شده و حتی داده‌های جامع در خصوص مرجان‌ها در اختیار نداریم، به صراحت نمی‌توان اظهار نظری درباره وضعیت مرجان‌ها داشت، ولی مشاهدات ما از خلیج فارس نشان می‌دهد که وضعیت حیات این جانداران در حال بدتر شدن است.
این محقق زیست محیطی، عدم توجه به نحوه لنگراندازی لنج‌ها، عدم کنترل صید و قایق‌ها و تعداد غواص‌ها را از جمله دلایل در خطر بودن حیات مرجان‌های خلیج فارس عنوان و اظهار کرد: یکی از مزایای داشتن Marine Park کنترل صید، قایق‌هایی که بر روی مرجان‌ها قرار می‌گیرند و تعداد غواص‌ها است و اگر این کنترل‌ها صورت نگیرد، وضعیت زیست در دریا و اقیانوس‌ها دگرگون خواهد شد.
وی با تاکید بر اینکه در ایران قانون صید وجود دارد، ولی نظارت دقیقی بر روی صید در خلیج فارس صورت نمی‌گیرد، گفت: بر اساس قانون صید در فصل خاصی از سال گونه بخصوصی از ماهیان صید نمی‌شود.
مرجان‌هایی که گرفتار تور ماهیگیری شده‌اند
وی با انتقاد از نحوه لنگراندازی لنج‌های بزرگ در خلیج فارس، گفت: در برخی اوقات به دلیل شرایط آب و هوایی لنج‌های بزرگ بر روی منطقه لنگر می‌اندازند و در بیشتر مواقع جایی که آنها لنگر می‌اندازند، منطقه رویش مرجان‌ها است.
تلاش فعالان زیست دریا برای نجات مرجان‌ها از تور ماهیگیری
چهل تنی با تاکید بر اینکه به دلیل شوری و کدورت بالای آب در خلیج فارس، مرجان‌های این منطقه نسبت به مرجان‌های موجود در اقیانوس‌های باز، بیشتر در معرض خطر قرار دارند، یادآور شد: گرمایش زمین و گازهای گلخانه‌ای موجب بدتر شدن وضعیت آب‌ها در خلیج فارس شده و البته این پدیده به یکباره نبوده است، ولی با سرعتی که ما برای تولید گازهای گلخانه‌ای داریم، مرجان‌ها نمی‌توانند با این شرایط سازگار شوند.
وی در عین حال با تاکید بر اینکه مرجان‌های موجود در مناطق گرمسیری به تغییر دما حساس هستند، یادآور شد: حال اگر که در طول یک سال دمای آب حتی یک تا دو درجه هم تغییر کند، مرجان‌ها دچار استرس شده، جلبک همزیست خود را از دست داده و دچار سفیدشدگی می‌شوند، چون این جانوران به تغییرات ناگهانی عادت ندارند و تا بخواهند با شرایط ایجادشده، خود را سازگار کنند، سال‌ها طول می‌کشد.
این فعال محیط زیست ساخت و ساز در سواحل را از دیگر معضلاتی دانست که منجر به نابودی مرجان‌ها می‌شود و گفت: ساخت و ساز رسوباتی را ایجاد می‌کند و مرجان‌ها مجبورند با تولید «موکوس» این رسوبات را از خود دور کنند و با این روش از خود در برابر این رسوبات حفاظت کنند که این امر موجب صرف انرژی بالایی از سوی مرجان‌ها می‌شود.
وی با تاکید بر اینکه بسیاری از مرجان‌ها قادر به تولید موکوس کافی نیستند، توضیح داد: معمولا در مرجان‌هایی که شکل پهن دارند، رسوبات به راحتی می‌توانند داخلشان گرفتار شوند و به این ترتیب این نوع مرجان‌ها حتی با تولید موکوس هم نمی‌توانند رسوبات را از خود دور کنند.
چهل تنی، مرجان‌ها را موجوداتی حساس نسبت به تغییرات شوری، دما و مقدار مواد مغذی توصیف کرد و افزود: این تغییرات موجب سفیدشدگی مرجان‌ها می‌شود و تا مرحله‌ای امید است که جلبک‌های همزیست خود را بتوانند بازگردانند و اگر از این مرحله عبور کنند، به طور مداوم جلبک‌های دریایی روی آنها پوشیده می‌شود و در نهایت تبدیل به سنگ (Rock) خواهند شد که دیگر نه موجود زنده‌اند و نه می‌توانند تولیدی داشته باشند.
نمونه‌ای از سفید شدگی و تبدیل مرجان‌ها به سنگ در خلیج فارس
وی شکوفایی جلبک‌ها (از جمله کشند قرمز) را از دیگر عوامل موثر در مرگ مرجان‌ها دانست و گفت: یکی از عوامل شکوفایی جلبکی تغییر فصل و تغییر دماست. زمانی که دما به طور ناگهانی تغییر می‌کند با بلوم (شکوفایی) جلبکی و حتی شکوفایی عروس دریایی مواجه می‌شویم و در سال گذشته شکوفایی این دو بقدری زیاد بود که در زمان غواصی گویا در سوپ سبزی و یا سوپ عروس دریایی حرکت می‌کردیم و به نظر می‌رسد که هر سال این شکوفایی بیشتر و بیشتر می‌شود.
غواصی در سوپ عروس دریایی
شکوفایی کشند قرمز در خلیج فارس
مراحل نابودی یک مرجان
وی با اشاره به مراحل نابودی یک مرجان، خاطرنشان کرد: ابتدا مرحله bleached coral است که در این مرحله مرجان‌ها جلبک همزیست خود را از دست داده و سفید می‌شوند، ولی هنوز امیدی برای بازگردان آنها وجود دارد. مرحله بعد recently killed coral است، به این معنا که مرجان‌هابه تازگی مرده‌اند و رشد جلبک بر روی مرجان‌ها آغاز شده است و در مرحله نهاییRock است که مرجان‌ها به سنگ تبدیل می‌شوند و دیگر امیدی به بازگشت آنها نیست.
چهل تنی با بیان اینکه اگر مرجانی سفید شود، به راحتی نمی‌توان آن را زنده کرد، افزود: ولی از سوی دیگر با گذشت زمان از قدرت بازگشت‌پذیری مرجان‌ها کاسته خواهد شد.
به گفته وی، هرچند که نمی‌توان به طور کامل جلوی گرمایش زمین و رسوبگذاری ساخت و ساز برای پیشرفت بنادر را گرفت، ولی می‌توان نظارت کاملی بر نحوه لنگر انداختن کشتی‌ها و لنج‌ها، ورود آلودگی‌های انسانی به داخل آب و شکستن مرجان‌ها داشت و جلویشان را گرفت.
لاک‌پشت مرده گرفتار در تور ماهیگیری نمونه دیگر ناملایمت بشر با طبیعت
چهل تنی با بیان اینکه با استفاده از «بویه»های ثابت می‌توان جلوی لنگر انداختن کشتی‌ها گرفته شود، اظهار کرد: این در حالی است که استفاده از بویه‌های ثابت در آب‌های ایران و جزایر به ندرت اتفاق می‌افتد.
تجارت جهانی برای حفظ مرجان‌ها
وی با بیان اینکه کشورهای آسیای شرقی و مالزی پیشرفت‌های زیادی در این زمینه داشته‌اند، گفت: به عنوان مثال در برخی جزایر مالزی با ایجاد Marine park بخش‌هایی تنها به غواصی اختصاص داده شده است و از جمله قوانینی که برای این منطقه در نظر گرفته شده، این است که روزانه ظرفیت محدودی غواص می‌توانند در این منطقه حضور داشته باشند و حتی توریست‌ها نمی‌توانند در جزیره مستقر شوند.
این محقق مرجان‌های خلیج فارس، فرهنگ‌سازی به مردمان محلی را از دیگر رویکردهای کشورها برای حفظ مرجان‌ها دانست و اظهار کرد: ارائه آموزش به مردم محلی بسیار مهم است.
ژنتیک جلبک‌های همزیست مرجان‌ها
وی با بیان اینکه جلبک‌های تک‌سلولی فتوسنتز کننده عامل حیات مرجان‌ها هستند، گفت: در صورتی که مرجان‌ها تحت استرس قرار بگیرند، این جلبک‌های همزیست را از خود جدا می‌کنند و سفیدشدگی به دلیل جدا شدن این جلبک‌ها است و اگر مرجان نتواند این مرجان‌ها را بازگرداند، می‌میرد.
این محقق با بیان اینکه هر یک از مرجان‌ها، جلبک‌های خاص خود را دارند، یادآور شد: این امر منجر به دشواری بازگشت مرجان‌ها خواهد شد؛ چون هر کدام از آنها باید جلبک‌های خاص خود را داشته باشند، از این رو ارزش مرجان‌هایی که درجه حرارتی بالا و پایین را می‌توانند تحمل کنند، بسیار بالا است.
چهل تنی با تاکید بر اینکه هر چه مرجان‌ها مقاوم به تغییرات دما باشند، جلبک‌ها دیرتر از مرجان جدا می‌شوند، ادامه داد: از سوی دیگر مرجان‌های خلیج فارس از ۱۸ تا ۱۹ درجه دما در زمستان تا ۳۲ درجه تابستان را تحمل می‌کنند و این در حالی است که مرجان‌های گرمسیری نسبت به تغییرات دمایی بسیار حساس هستند و مطالعاتی که بر روی این جلبک‌های همزیست مرجان‌ها در خلیج فارس انجام شد، نشان داد که ژنتیک این جلبک‌ها به گونه‌ای است که مقاومت بالایی در برابر تغییرات دمایی دارند.
وی اضافه کرد: بر این اساس در حال حاضر این تئوری مطرح است که سیستم ژنتیکی این جلبک را به مرجان‌های دیگر انتقال دهند تا از این طریق مقاومت مرجان‌های سایر نقاط جهان افزایش یابد.
به گفته این محقق زیست دریا، در صورت اثبات این تئوری می‌توانیم بگوییم که مرجان‌های خلیج فارس می‌توانند نجات دهنده مرجان‌های سایر نقاط باشند. چون گرمایش زمین یک پدیده اجتناب ناپذیر و بر زیست مرجان‌ها تاثیرگذار است.
تلاش برای مشارکت در پروژه جهانی محافظت از مرجان‌ها
چهل تنی با اشاره به فعالیت‌های انجام شده برای ارتقای فرهنگ منطقه در جزیره هنگام، یادآور شد: در برنامه‌هایی که برای توسعه علوم زیست دریا انجام دادیم، همکاری با دانشجویان برای نمونه‌برداری از خلیج فارس است، به گونه‌ای که به دانشجویان کارشناسی ارشد و دکتری پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی و یا دانشگاه شهید بهشتی برای جمع آوری نمونه‌ها خدماتی را ارائه می‌دهیم.
این محقق زیست دریا با بیان اینکه در جزیره هنگام دسترسی به تجهیزات نمونه‌برداری محدود است، گفت: از سوی دیگر همکاری‌های بین‌المللی را آغاز کردیم که در این راستا در مطالعات جهانی مرجان‌ها مشارکت جدی داریم.
وی در این باره توضیح داد: در سال ۱۹۹۶ اعلام شد که داده‌های جهانی دقیقی در زمینه اینکه مرجان‌های دنیا در چه وضعیتی هستند وجود ندارد و بر این اساس موسسه غیر انتفاعی به نام «ریف چک» در آمریکا تاسیس شد و در این موسسه ابتدا مطالعاتی در خصوص وضعیت مرجان‌ها انجام شد که در کمال شگفتی دریافتند بسیاری از مرجان‌ها در حال سفیدشدن هستند.
چهل تنی با بیان اینکه این موسسه به عنوان یک موسسه جهانی در حوزه حفاظت از مرجان‌ها معرفی شده است، اضافه کرد: بر این اساس داده‌ها از سوی محققان جهانی جمع‌آوری و در اختیار این موسسه قرار داده می‌شود و این موسسه داده‌های به دست آمده از سراسر جهان را دریافت و با مقایسه این داده‌ها هرساله گزارشی از مرجان‌ها منتشر می‌کند.
وی با بیان اینکه بررسی وضعیت مرجان‌ها لحظه‌ای نیست بلکه نیاز به پایش طولانی مدت دارد، ادامه داد: تا زمانی که وضعیت مرجان‌ها با سال گذشته، ۵ سال قبل و ۱۰ سال بعد مقایسه نشود، نمی‌توان اطلاعات درستی از وضعیت آنها به دست آورد.
این محقق به برخی از گزارش‌های منتشر شده از موسسه «ریف چک» اشاره کرد و گفت: در سال ۱۹۹۸ به دلیل تغییر دما به طور ناگهانی بسیاری از مرجان‌های دنیا سفید شدند و در سال ۲۰۰۸ نیز گزارشی منتشر شد که نشان‌دهنده بهبود وضعیت مرجان‌ها در اقیانوس هند- آرام بود. انتشار این گزارش‌ها و نتیجه‌گیری از وضعیت مرجان‌ها به دلیل وجود داده‌هایی بوده است که در چندین سال متوالی جمع آوری شده بود.
وی ادامه داد: از آنجایی که توانستیم مدرک (Eco Diver) این موسسه (غواص زیست محیطی) را دریافت کنیم، با این روش می‌توان برای جمع آوری داده‌ها در این مطالعات جهانی شرکت کرد.
وی با تاکید بر اینکه بر اساس مشارکتی که در این پروژه داشتیم، به عنوان آموزش‌دهنده‌های موسسه «ریف چک» در ایران معرفی شدیم، خاطرنشان کرد: در سال گذشته با اداره محیط زیست کیش و سازمان منطقه آزاد کیش مذاکراتی برای ارائه آموزش و صدور مدرک برای علاقه‌مندان به حفاظت مرجان‌ها انجام دادیم و توانستیم این دوره را به صورت رایگان برای غواصان برگزار کنیم.
برگزاری دوره آموزشی، تلاشی برای معرفی مرجان‌های خلیج فارس در دنیا
به گفته وی مدرک اعطا شده در این دوره یک مدرک بین‌المللی (Reef Check Eco-Diver) است و افراد تعلیم دیده و دارای مدرک، می‌توانند داده‌های مربوط به مرجان‌ها را جمع آوری کنند و به این موسسه ارسال کنند.
چهل تنی، با بیان اینکه مدرک صادر شده مربوط به اقیانوس هند- آرام است، اضافه کرد: داده‌های ارسال شده از این طریق حتما باید از منطقه هند-آرام باشد؛چون هر منطقه آبی دارای خصوصیات و ویژگی‌های منحصر به فرد همان منطقه است و برای ارسال داده‌ها افراد باید مدرک خاص همان منطقه را دریافت کنند.
چهل تنی اضافه کرد: در این دوره‌ها افراد با کلیدهای شناسایی ماهیان،مرجان‌ها و بی‌مهرگان آشنا خواهند شد و از این طریق می‌توانند از موجودات کلیدی منطقه را نمونه برداری کنند.
این محقق زیست دریا، از تلاش برای درج گزارش متوالی در این موسسه جهانی خبر داد و افزود: با برگزاری دوره‌های آموزشی ۲۰ نفر تحت تعلیم قرار گرفتند و درصدد هستیم که با کمک همین افراد داده‌های مربوط به جزایر اطراف را جمع آوری کنیم.
وی با اشاره به نحوه برخورد با اداره محیط زیست کیش، افزود: اداره محیط زیست منطقه اگر تنها امکانات را در اختیار ما قرار دهد، ما به طور داوطلبانه اقدام خواهیم کرد؛ چراکه متاسفانه مدت طولانی است که داده‌هایی از مرجان‌های خلیج فارس به این موسسه ارائه نشده است که این امر به دلیل بی‌توجهی مسؤولان نسبت به زیست دریا است.
داده‌برداری از مرجان‌های خلیج فارس
نبود امکانات گریبانگیر رشته‌های زیست دریا
چهل تنی با انتقاد از رویکرد دانشگاه‌ها نسبت به رشته‌های مرتبط با زیست دریا گفت: در حال حاضر دانشجویان این رشته به جای آنکه خود به جمع‌آوری اطلاعات بپردازند و نمونه‌ها را از نزدیک مشاهده کنند، برای جمع آوری نمونه‌ها از غواصانی کمک می‌خواهند که شاید اطلاعات کافی در زمینه تحقیق دانشجویی نداشته باشند که این روش برای بررسی دقیق وضعیت آبزیان و موجودات زیستی مناسب نیست.
انتهای پیام
نظرات