به گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) منطقه مازندران، غار- قلعه اسپهبد خورشید در منطقه کوهستانی سوادکوه در ارتفاع 1150 متری از سطح دریا بر روی کوه لاکمر و رو به روی کوه سرخل قرار دارد.

این غار به صورت تالار ساده و تقریبا دایره و به ارتفاع 19.75 متر و پهنای 14.35 متر و به طور تخمینی دارای 15 متر ارتفاع است.

جلوی دهانه غار با دیوار سنگ و ساروجی ضخیم به ارتفاع 11 متر از پایین چیده شده و تا جلوی مدخل غار آمده است..

این بنا از بلندترین طاق‌های طبیعی دنیا است که حدود صد متر دهانه طول این طاق و عرض آن ۸۵ متر است و در دنیا بی‌نظیر به نظر می‌رسد.

در سمت راست این قلعه ۱۷ طبقات پلکان با قوس های گهواره ای وجود دارد و در انتها به حفره تاریکی در سقف مشاهده می‌کنید که این حفره بقایای ورودی با۶ اتاق شاه نشین یا بخشی از ارگ آن که خاندان سلطنتی در آنجا حضور داشتند و بالای آن دارای راه رویی به عرض ۶۰ تا 85.1 و با سکوسازی از جنس لاشه سنگ و ملات ساروج که به حالت معلق به وجود داشت که از سمت شرق به غرب با ارابه تجهیزات را انتقال می دادند.

در بخش غربی مشابه همین ساختار را با معماری سالم تر هفت تخت از جنس چوب است.

تمام این ساختار بر روی شیب قائم و حتی منفی بنا شد و این خود نشان از اوج هنر و استحکام و دسترسی ناممکن از این اثر را نشان می دهد که در میانه راه هایی آنها را به هم متصل می کرد.

در متون تاریخی غار- قلعه اسپهبد خورشید به نام دژ- طاق بود منوچهر شاه وقتی از دست افراسیاب فرار کرد در این دژ پناه گرفت و سپس اسپهبد خورشید آخرین شاه سلسه دودمان گاوباره خرانه خود را در اینجا انبار کرد و سپس اسپهبد هرمز در این تنگه اعراب رم را در اینجا شکست می دهد.

در سال ۲۲۵ این دژ کاربری خود را از دست داد و به پاتوق راهزنان و دزدان تبدیل شد به طوری که ابن اسفندیار در قرن هفتم اشاره می کند که عایشه نامی در این دژ برای راه زنی مستقر شد و به همین دلیل اینجا به نام طاق عایشه کرکیل دژ (کر به معنی گردنه و کیل هم به معنی گردنه گیر و عایشه هم اسم زنی که راه زن بود) چون این مسیر شاه راهی مهمی به سمت سمنان و خراسان بود در این سال به نام "کرکیل دژ" نام گرفت.

حفاری سوداگران زیرخاکی ها و تخریب معادن شن و ماسه در حریم غار- دژ اسپهبد خورشید و همچنین معدن فلورین بر روی سقف آن خود داستانی دیگر  است.

طبیعت منحصر به فرد منطقه و زیبایی فوق العاده این غار هر بیننده ای را به شگفتی وا می دارد و اگر توجه ای اندک به این غار شود مکان دیدنی برای جذب توریست است.

با صنعت گردشگری می توان برای  تعداد افراد بیشتری در مقایسه با معادن اشتغالزایی ایجاد کرد.

غار- دژ اسپهبد خورشید در فهرست آثار ملی ایران به شماره 7839 به ثبت رسید اما با وجود معادن شن و ماسه و انفجارات ناشی از معادن فلورین نمی توان این غار- دژ را ثبت جهانی کرد.

از سال ۱۳۶۹ تاکنون معدن شن و ماسه به اسپهبد خورشید خسارت وارد کرد و مانع حضور گردشگر در این منطقه شد.

این معدن موجب آلودگی رودخانه می شود با توجه به اینکه آب رودخانه به تلار متصل شده و سپس به دریا می ریزد به آبزیان موجود در دریا نیز آسیب می‌رساند که به آسانی موجب کاهش صید و صیادی می‌شود و نتیجه این موضوع را در دهه های گذشته مشاهده کردیم  و همچنین با ایجاد گرد و غبار موجب آسیب های شدید زیست محیطی می شود.

فرماندار در دومین مرحله از بازدید در محوطه غار- دژ اسپهبد خورشید اشاره کرد که خاک های برداشت شده برگردانده شود اما باید به این نکته توجه کرد که هر خاکی مناسب این منطقه نیست چرا که بافت های خاک باهم متفاوت است و اگر خاکی که مناسب این منطقه نباشد را به آن اضافه کنیم ممکن است موجب فرسایش شود و یا گیاهان بومی آن منطقه در آن خاک رشد نکند.

با مشاهداتی که از منطقه انجام شد نشان داد که خاک منطقه از نوع خاک سبک است اما سرپرست معدن شن و ماسه برای باز سازی، خاک هایی ریخته بود که ۱۰۰ درصد رس و به طور کامل به هم چسبیده و هیچ گیاهی نمی تواند در آن رشد کند.

سرپرست غار اسپهبد خورشید خواستار جابه جایی معدن است تا این اثر حفظ شود و می توان با جابجایی این معادن به آسانی تمامی مشکلات را رفع کرد.

عبدالجواد توحیدی فرماندار شهرستان سوادکوه در بازدید از غار- قلعه اسپهبد خورشید در روز گذشته با اشاره به اینکه باید بپذیریم که در خصوص نگهداری این آثار باستانی و تاریخی بد عمل شده است، اظهار کرد: باید پذیرفت که همگان در حفاظت از منابع تاریخی خود موفق نبودیم اما باید از این پس به سرعت با برداشت موانع جلوی فاجعه گرفته شود.

وی با اشاره به اینکه طی بازیدی که از محوطه و معادن انجام گرفت میزان تخریب منابع طبیعی و تاریخی مشخص شده است، تصریح کرد: هر چه سریعتر باید این معادن محوطه غار_ دژ اسپهبد خورشید به مکان دیگری انتقال یابد و این امر غیر ممکن نیست می توان به آسانی و با همکاری دستگاه های اجرایی این غار با ارزش را نجات داد.

فرماندار سوادکوه مذاکره با صنعت و معدن، میراث فرهنگی و منابع طبیعی را راهکاری برای حل این مشکل دانست و گفت: می توان این معادن را به آسانی انتقال داد و با حفاظت از منابع طبیعی که شامل جنگل های بکر و دست نخورده همراه با جانوران کمیاب و در کنارش وجود آثار باستانی صنعت گردشگری در اینجا رونق یابد.

توحیدی درآمد حاصل از صنعت گردشگری را بیشتر از معادن دانست و تصریح کرد: وجود معادن برای این قسمت از سوادکوه غیرکارشناسانه و موجب آلودگی های زیست محیطی می شود و با توجه به کار سخت و پر خطر در معادن با صنعت گردشگری می توان جایگزین مناسبی برای اقتصاد این منطقه ایجاد کرد.

فرماندار سوادکوه با اشاره به اینکه برای حل این مشکل باید کارشناسان و متخصصان نظر بدهند، اظهار کرد: پاکسازی معادن محوطه غار- دژ اسپهبد خورشید به دستور معاون رئیس‌جمهور، وزیر کشور و مکاتبه کشوری در حال انجام است و باید این اثر از این وضعیت خارج شود.

وی یادآور شد: حریم اسپهبد باید از معان آزاد شود و قسمت‌هایی که خاک آن برداشت شده باید به حالت اول برگردد.

توحیدی درباره جمع آوری میدان تیر در محوطه اسپهبد خورشید، گفت: هنوز بودجه‌ای برای آن اختصاص نیافت اما در بودجه ۹۵ با اختصاص مبلغی برای جابه‌جایی میدان تیر و امیدواریم هر چه سریعتر محقق شود.

سامان توفیق سرپرست طرح ملی غار- دژ اسپهبد خورشید و دكتراي باستان شناسی در گفت و گو با ایسنا، با اشاره به اینکه این اثر در حال حاضر به خوبی معرفی نشده، اظهار کرد: عرصه و حریم این اثر بی‌مانند جهانی، موجب وارد شدن آسیب‌های فراوانی مانند حفاری های فراوان سوداگران عتیقه، انفجار و تیغه لودرهای معادن تا تیراندازی به اثر شده است.

وی با اشاره به میدان تیر مقابل غار- دژ اسپهبد خورشید، افزود: با وجود رایزنی‌های فراوان و مصوبات کارگروه گردشگری، همچنان تمرین تیراندازی به سمت اثر ادامه دارد و جای تأسف است که اثری با این پیشینه تاریخی و افتخارات که هر روز به دست سربازان آموزشی مورد هجمه و تیرباران قرار می گیرد.

توفیق افزود: در سقف اثر و طاق آن، معدن فلورین وجود دارد که در حال چانه زنی به شکل عمودی و پیشروی به سمت دهنه و سقف شاه نشین غار است و این چال ها با مواد منفجره، آنفو و دینامیت ایجاد شده و تخریب وحشتناک و ریزش ساختارهای معماری تکرار نشدنی اثر را به وجود آورده است.

وی با اشاره به اینکه فعالیت معادن شن و ماسه در پایین و مقابل این غار- دژ که جز حرائم اصلی و منظر اثر محسوب می شوند، تصریح کرد: کارشناسان یونسکو در هنگام مشاهده نگاره ها و پرونده اثر به این نکته اشاره کردند که این اثر با وجود تمامی شرایط طبیعی، تاریخی و گردشگری منحصر به فردش، با وجود چنین آفت هایی امکان سرمایه گذاری در آن وجود ندارد و این اثر، گردشگری، فرهنگ و تاریخ منطقه در حال نابودی است.

سرپرست طرح ملی غار- دژ اسپهبد خورشید، از حمایت های قابل توجه یونسکو به اثر غار- دژ اسپهبد خورشید در صورت انتقال معادن محوطه این اثر خبر داد و گفت: سازمان یونسکو حمایت خود را برای انجام مطالعات علمی و  بازسازی این اثر اعلام کرده، اما به دلیل تغییر چهره تاریخی اثر به شکل فعلی، امکان سرمایه گذاری وجود ندارد.

این مسئول افزود: گردشگران هم بهتر است با شرایط فعلی برای دیدن این اثر به منطقه نیایند چرا که علاوه بر نداشتن آرامش کافی ناشی از آلودگی های صوتی و خطرهای فعالیت‌های معدنی، با دیدن اثر با سرخوردگی و افسوس  منطقه را ترک می کنند.

این استاد دانشگاه با اشاره به گسترش صنعت گردشگری راهکار اصلی تحقق اقتصاد مقاومتی را احیای میراث فرهنگی دانست و افزود: برای توسعه استان مازندران باید میراث فرهنگی احیا شود، چرا که دژهای مازندران در مناطقی ساخته شدند که از لحاظ مواهب طبیعی در مناطق پرآب و خوش آب و هوا، جنگل های بکر و کوه های استوار مانند اسپهبد خورشید، دژ معبد کنگلو، دژ مازیار ورسک در مجاورت آبشارها و پل ورسک و آثار باستانی محورهای هراز و کندوان مانند دژ ملک بهمن لاریجان و قلعه دختر قرار دارد که با توجه به معرفی درست و حفظ این آثار موجب رونق گردشگری می‌شود.

توفیق با بیان اینکه در مازندران به دلیل طبیعت زیبا و آب و هوای مناسب با ایجاد مناطق تفریحی می توان از طبیعت و مناطق تاریخی بهره بیشتری برد، تصریح کرد: معادن به سبب تولید مواد معدنی خطرناک به طبیعت ضربه می زنند و هم اینکه در آینده ای نه چندان دور در نهایت شن و ماسه و مواد معدنی به اتمام رسیده و به دلیل ضربه های جبران ناپذیری که به طبیعت و گردشگری وارد می آورد در آینده نیز قابل بهره برداری از این داشته ها نخواهیم بود.

توفیق با بیان اینکه می توان در کنار این مناطق تاریخی با ساخت سازه های سبک چوبی به عنوان اقامتگاه های شب مانی در این مناطق ایجاد کرد، گفت: با ایجاد مناطق تفریحی می توان صنعت و اقتصاد گردشگری را فعال کرد البته در کنارش باید کیوسک های نگهبانی برای نگهداری و مراقبت از آثار قرار گیرد تا افراد در هنگام بازدید به این آثار آسیب نزند.

وی با اشاره به اینکه در حال حاضر که به این اثر آسیب وارد شده و از این پس باید جلوی آسیب ها گرفته شود، تأکید کرد: از مسئولان استانی می‌خواهیم تا برای نجات این اثر که از عجایب هفتگانه ایران و خواست جامعه علمی و فرهنگی کشور و همه مردم شهرستان و استان است در کمترین زمان تدابیر لازم را به عمل آورند.

گزارش زهرا اشکیود خبرنگار ایسنای مازندران