عضو کمیسیون نخبگان و آینده‌نگاری علم و نوآوری معتقد است که نگاه و دید پژوهش‌محور در حل مشکلات باید از دوره دانش‌آموزی آغاز شود.

به گزارش سرویس پژوهشی ایسنا، دکتر سید مهدی سیدی، رئیس کارگروه نخبگان در دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی با اشاره به بحث نخبگان و تأکیدات مقام معظم رهبری (مدظله العالی)، درباره الزامات شبکه عظیم تولید علم مدنظر ایشان که بر اساس آن بخشهای مختلف آن بتوانند به صورت هم‌افزا و مکمل یکدیگر عمل کنند، گفت: یک شبکه حتما از حلقه‌های متعددی تشکیل شده است. برای ایجاد یک شبکه علمی، حلقه‌ی اول حلقه آموزش است که در درون خود چند حلقه دارد. حلقه اول شناسایی استعدادهاست که بنیان بسیاری از حلقه‌های دیگر است.

وی ادامه داد: وظیفه اصلی شناسایی استعدادها بر عهده معلمان، بویژه در دوره‌های ابتدایی و متوسطه است. بعد از شناسایی استعدادها، به حلقه آموزش در کنار پرورش می‌رسیم که باید همزمان با هم به سرانجام برسند و بصورت لازم و ملزوم یکدیگربه اجرا درآیند. استفاده از روش‌های جدید و متناسب با فرهنگ و اقتضائات سنی و تحولات جامعه به بهره وری بیشتر این امر کمک می‌کند. گاه تمرکز بیش از اندازه به مقوله آموزش، پرورش را که یکی از اساسی‌ترین بخش‌هاست، تحت الشعاع قرار داده است.

عضو فرهنگستان علوم پزشکی افزود: در بحث آموزش باید به زیرساختهای مورد نیاز توجه شود. از جمله زیرساختهای آموزش می‌توان به محیط آموزشی، تجهیزات آموزشی، کتاب، مجلات و سایر موارد کمک آموزشی که مجموعا حلقه‌هایی در درون آموزش هستند، اشاره کرد. حلقه بسیار مهم دیگر، نیروی انسانی متخصص، متعهد، دلسوز و کارآمد است که وظیفه بزرگ انسان سازی بعهده آنها است. این معلمان هستند که در کنار انتقال دانش و مفاهیم باید به دانش‌آموزان و دانشجویان بینش انتقال دهند، به نحوی که وضعیت خود و کشور را بدانند و بتوانند اولویت‌ها را بر اساس فرهنگ، نیازهای داخلی و آمایش سرزمینی به راحتی شناسایی کنند. با داشتن این بینش است که فرد برای انجام کار جهادی برای نظام آماده می‌شود و هریک در سنگری که در آن توانایی و استعداد دارند، به فعالیت می‌پردازند.

وی تصریح کرد: بعد از آموزش در دوره ابتدایی و متوسطه، نوبت به فصل جدیدی در آموزش و پرورش می‌رسد که آن را آموزش عالی می‌نامیم. فردی که آموزش، پرورش، بینش وعلاقه‌مندی پیدا کرد، حال آمادگی دارد تا در زمینه‌ی تخصصی و مورد علاقه در آموزش عالی ادامه مسیر دهد. این دوره شباهتهای زیادی با دوره قبلی دارد، یعنی بحث نیروی انسانی که وظیفه‌اش آموزش و پرورش دادن است و بحث فضای آموزشی و تجهیزات آموزشی و پژوهشی، اما یکی از مهمترین بخش‌ها در این حلقه، سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی است تا بتوان ضمن رصد دقیق نیازهای حال و آینده علمی و فناوری، اقتدار برای کشور به ارمغان آورد. اکنون یکی از مهمترین وجه‌های اقتدار در هر کشور، اقتدار علمی و فناوری است که خود می‌تواند اقتدار در زمینه‌هایی مانند نظامی، سیاسی، اقتصادی و ... را رقم بزند. بنا براین آمایش سرزمینی و شناخت اولویت‌ها نقشی اساسی در برنامه‌ریزی‌های کوتاه مدت و درازمدت دارند. با داشتن و انتقال تصویری شفاف در حوزه‌های کلان و خرد، دانشجو مسیر کار جهادی خود را تشخیص داده و با تمام وجود فعالیت خواهد کرد.

سیدی در مورد این که پژوهش باید از چه زمانی در نظام آموزشی ما کلید بخورد و این که آیا وضع کنونی مطلوب است یا خیر، به سایت شورای عالی انقلاب فرهنگی گفت: متاسفانه در نظام آموزش عالی کشورمان شروع جدی پژوهش در دوره کارشناسی ارشد است. برای نتیجه بخش بودن مطلوب نظام آموزشی، این مرحله باید تا حد ممکن به دوره‌های پایین‌تر منتقل شود. نگاه و دید پژوهش محور در حل مشکلات باید از دوره دانش آموزی شروع شود و در این دوره تمرین‌های اولیه صورت گیرد که علاوه بر یادگیری و جذب سریع‌تر، مسیر را برای آینده هموارتر کند.

وی تصریح کرد: در بسیاری از رشته‌ها هدف این است که دانشجو پس از دوره کارشناسی بتواند مستقیما وارد بازار کار شود، ولی حتی برای چنین هدفی نیز تمرین جدی و هدفمند و یک دوره پژوهشی برای موفقیت بیشتر در آینده ضروری است. در صورتی که فرد ویژگی‌ها و علاقه‌مندی خاص برای ادامه تحصیل داشت، باید امکان تحصیلات تکمیلی را برای او فراهم کنیم و این از مطالبی است که مقام معظم رهبری نیز در سیاستهای کلی علم و فناوری بدان تأکید داشتند. یکی از بندهای سیاست‌های ابلاغی تاکید بر افزایش دوره‌ای تحصیلات تکمیلی است. بنابراین ما باید این فضا و امکان را برای دانشجویان علاقه‌مند فراهم کنیم تا تحصیلات تکمیلی تقویت شود.

سیدی افزود: در دوره تحصیلات تکمیلی بحث پژوهش بسیار پررنگ ‌است و نیاز است تا یک پژوهش جدی در زمینه‌ای که اولویت و نیاز کشور است، صورت پذیرد و پس از اتمام تحصیل، دانش آموخته باید قادر باشد تا با استفاده از تجربیات و نتایجی که از تحقیق و پژوهش بدست آورده، یا در شرکت‌های دانش بنیان مشغول به کار شود و یا خود به تاسیس شرکت اقدام کند.

عضو کمیسیون نخبگان خاطرنشان کرد: یکی از حلقه‌هایی که ما تاکنون بصورت جدی به آن نپرداخته‌ایم و باید در شبکه‌ی تولید علم وجود داشته باشد، این است که افراد با توجه به نیازهای کشور فعالیتهای پژوهشی انجام دهند. بنابراین باید گروه یا سازمان خاصی پس از دریافت اولویت‌ها و نیازهای کلی از دستگاه‌های مختلف، این نیازها را بصورت اجرایی و ریزتر تبدیل کند تا هر یک از آنها بتوانند توسط دانشجویان تحصیلات تکمیلی کشور انتخاب شده و نتایج آن‌ها به دستگاه اجرایی منعکس شود تا مورد استفاده واقع شوند. در غیر این صورت پایان‌نامه‌ها و رساله‌های دانشجویان کمتر مورد استفاده کشور خواهند بود.

سیدی خاطرنشان کرد: پس از اتمام این دوره و در مرحله بعد، برای افرادی که علاقه‌مند به ادامه تحصیل هستند، باید زمینه تحصیل دکتری را فراهم کرد. در دوره دکتری باید تلاش شود تا جهت‌گیری بر روی یک اولویت خاص که در دوره‌ی کارشناسی ارشد شروع شده، متمرکزتر شود تا به حل جدی مشکلات بینجامد و در نهایت فارغ التحصیل دانشگاهی بتواند با تاسیس یک شرکت دانش بنیان و با بکارگیری کارشناسان ارشد و کارشناسان، ضمن کارآفرینی به رفع نیازهای کشور اقدام کند. مشکل خام فروشی یکی از بزرگترین مشکلات کشور است که یکی از تبعات آن واردات محصولاتی از همان جنس، ولی بسیار گران‌تر است. چاره رهایی از این مشکل، در دستیابی به فناوری‌های روز است که دانشجویان دکتری می‌توانند در صورت وجود زیرساخت‌های لازم بدان دست یابند و اقتصاد تک محصولی به اقتصاد دانش بنیان تبدیل شود. لذا حلقه آخر، تبدیل داده‌های پژوهشی به ثروت است که در این بخش جای کار زیادی داریم.

رئیس کارگروه نخبگان در دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی درباره وضعیت کنونی کشور در تولید مقالات گفت: بطور کلی حاصل پژوهش به دو صورت قابل انتشار است. یک نوع آن مقالات علمی است که بدون هیچ‌گونه محدودیتی انتشار می‌یابند و تمامی افراد در سراسر دنیا می‌توانند با ذکر ماخذ از آنها استفاده کنند. معمولا وجه کاربردی این مقالات کم است ولی خود، پایه‌ای برای کارهای کاربردی در آینده هستند. با انتشار مقالات افراد به پیشرفت علم و طرح موضوعات جدید اقدام می‌کنند.

سیدی ادامه داد: نوع دیگر انتشار نتایج پژوهشی ثبت پتنت (حق امتیاز ابداع و اختراع) است. در واقع پتنت شباهت زیادی به مقاله دارد، ولی از تفاوتهای اصلی آن، وجه کاربردی نتایج و نیز اجازه استفاده از آن است. همانطور که قبلا گفته شد همه افراد می‌توانند با آزادی کامل از نتایج منتشر شده در یک مقاله استفاده کنند، ولی در پتنت، شخص با ثبت نتایج پژوهشی، نتایج را در مالکیت خود در می‌آورد و اجازه استفاده از آن را به خود منحصر می‌کند. هر کس بخواهد از این نتایج استفاده کند، باید با شخص پتنت کننده تماس گرفته و با وی وارد معامله شود. بنابراین پتنت‌ها جزو سرمایه‌های مادی ومعنوی بالقوه هر کشور محسوب می‌شوند.

وی افزود: در ثبت پتنت دو سیستم «ملی» و «بین‌المللی» وجود دارد. در سیستم ملی، معمولا هر کشور سازمانی دارد که اختراعات آن کشور را در داخل ثبت می‌کند. در ایران هم خوشبختانه از سالها قبل این سازمان وجود دارد و تحت نظر قوه قضائیه مشغول به فعالیت است. با توجه به قانون مالکیت فکری در کشورمان، دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی، شرکتهای دانش بنیان و یا حتی افراد در صورت داشتن نتایج پژوهشی کاربردی، می‌توانند اقدام به ثبت آنها کنند.

سیدی گفت: در سیستم ثبت بین‌المللی، نتایج می‌تواند به آمریکا، اروپا و یا ژاپن ارسال شود و پس از راستی آزمایی، به ثبت بین‌المللی برسد. این بخش هزینه‌بر بوده و لذا معمولا نتایجی که می‌تواند در بازار جهانی قابل عرضه و فروش باشد در این پایگاه‌ها به ثبت می‌رسد. با توجه به اینکه تعداد پتنت‌های هر کشور نشانه‌ای از قدرت فناوری است، لذا کشورها بدنبال آن هستند که نتایج کاربردی خود را ثبت کرده و بر تعداد آن بیفزایند. گاه پتنت‌ها مستقیما به فروش می‌رسند و منبع درآمد خوبی برای کشورها هستند و گاه برای ایجاد یک شرکت دانش بنیان از آنها استفاده می‌شود. وضعیت کشورمان در تعداد ثبت پتنت‌های بین‌المللی در هر سال، نامناسب است و باید تلاش مضاعفی برای جبران این نقیصه اندیشیده شود.

سیدی در مورد جایگاه سهم تولید علم کشور در جهان اظهار کرد: در بحث مقالات پژوهشی دو فاکتور بسیار اساسی است. فاکتور اول تعداد مقالاتی است که یک کشور در هر سال تولید می‌کند. در کشور ما، این مقالات به دو دسته تقسیم می‌شوند، مقالات داخلی که در مجلات داخلی به زبان فارسی منتشر می‌شوند و دسته دوم مقالاتی که به زبان‌های غیرفارسی منتشر می‌شوند. معمولا مقالات در یک یا چند پایگاه استنادی جمع آوری می‌شوند. جمهوری اسلامی ایران با بنیان گذاری پایگاه ISC، مقالات فارسی داخلی و مقالات برخی از کشورهای اسلامی را جمع آوری می‌کند.

وی افزود: پایگاه‌های استنادی بین‌المللی دیگری نیز وجود دارند مانند تامسون رویترز (Thomson Reuters) که در ایران بیشتر به ISI معروف است و پایگاه دیگری به نام اسکوپوس (Scopus) که مقالات منتشره از تمام کشورهای جهان را جمع آوری می‌کنند. لذا در پایان هر سال تعداد مقالات هر دانشگاه و یا مرکز و نیز هر کشور، به سهولت قابل دسترسی است. با انتشار سالیانه این آمار، هر کشور می‌تواند وضعیت خود را نسبت به سال قبل و با کشورهای رقیب دریابد. در ده سال اخیر، جمهوری اسلامی ایران رشد بسیار خوبی از نظر تعداد مقالات داشته است و سهم تولید علم کشور ما در جهان بیش از یک درصد است.

رئیس کارگروه نخبگان در دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی تصریح کرد: بخش دوم، بخش استنادات به مقالات است. یعنی مقاله تا چه میزان مورد استقبال و استفاده سایر محققان در دنیا قرار گرفته است. این امر بستگی به ارائه فرضیه‌ای جدید، استفاده از روشی نو، ارائه متدی جدید، یافته‌ای نو، و .... دارد. اگر چه رشد استنادات مقالات کشورمان، طبق آمار بین‌المللی، رشد خوبی داشته، ولی با رشد تعداد مقالات تناسب ندارد و باید بتوانیم این نقیصه را جبران کنیم. در سال 2014 و حدود دو ماه قبل تامسون رویترز لیست افرادی که در بین سالهای 2002 تا 2012 بیشترین تاثیر را داشتند، منتشر کرد که خوشبختانه ده نفر از دانشمندان داخل کشورمان جزو 3200 نفر برگزیده بودند که این تعداد نیز باید در آینده افزایش یابد.

سیدی یادآور شد: بالا بردن کیفیت مقالات پژوهشی تابعی از بالا بردن کیفیت پژوهش در کشور است که خود نیاز به «سیاستگذاری و برنامه‌ریزی پژوهشی»، «مهیا کردن زیرساخت‌های پژوهشی و تخصیص بودجه درخور»، «به روز رسانی تجهیزات» و «کار جهادی، تلاش شبانه روزی و استفاده از میان‌برها» و «مدیریت واحد» دارد.

وی تصریح کرد: با توجه به تصویب نقشه جامع علمی کشور، باید سیاست‌گذاری‌های اجرایی در راستای تحقق شاخص‌های مندرج در نقشه بکار بسته شود تا چرخه کامل علمی شکل گیرد و انشاالله بزودی شاهد دستیابی به اهداف سند چشم انداز و سیاست‌های کلی علم و فناوری و اقتصاد مقاومتی ابلاغی از سوی مقام معظم رهبری باشیم.

انتهای پیام