شاید تصورش هم سخت باشد؛ "کمردرد" که هرکسی حداقل یکبار در طول عمرش آن را تجربه می‌کند و در اذهان عموم هم چندان جدی گرفته نمی‌شود، دومین علت مراجعه به پزشک و بزرگ‌ترین دلیل گزارش شده برای غیبت از کار است و مهم‌تر از آن حدود 7.5 درصد بار بیماری‌های کشور را به خود اختصاص داده؛ رقمی معادل بار بیماری‌های ناشی از تصادفات!

واژه "بار بیماری" به معنای تعداد سال‌های از دست رفته زندگی به علاوه سال‌های زندگی توام با ناتوانی است؛ بنابراین مشخص است که این 7.5 درصد بار بیماری‌ها سالانه چه عدد بزرگ اقتصادی و سلامتی را به فرد و نهایتا نیز به جامعه وارد می‌کند.

به گزارش خبرنگار سرویس سلامت خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، اگر براساس روش سازمان جهانی بهداشت، ارزش هر سال از عمر را سه برابر سرانه تولید ناخالص داخلی هر کشور در نظر بگیریم، سرانه تولید ناخالص داخلی ایران در سال 2010 حدود 11.5 هزار دلار بوده است و به این ترتیب برآورد می‌شود، سال‌های از دست رفته عمر به علت کمردرد، حدود 10.5 میلیارد دلار در سال برای کشور بار اقتصادی به دلیل از دست رفتن فرصت تولید ثروت به همراه داشته باشد.

عاملان اصلی و سن شیوع "کمردرد"

این بیماری که در سنین 20 تا 59 سال شایع است، عوامل متعددی در بروز و شیوع آن تاثیر دارند که در راس آنها می‌توان به تحرک فیزیکی و چاقی اشاره کرد و البته عوامل روانی نظیر اضطراب و افسردگی نیز بر کمردرد حاد بیشترین تاثیر را دارند. به گفته دکتر بهزاد دماری، رییس مرکز بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت 70 درصد افراد 20 تا 55 ساله حداقل یکبار در طول عمر خود کمردرد منتهی به ناتوانی را تجربه می‌کنند و حدود 300 هزار سال عمر از دست رفته ایرانی‌ها به علت ناتوانی ناشی از کمردرد است.

هرچند ثبت دقیقی درباره شیوع و بروز کمردرد در گروه‌های مختلف سنی و جنسی وجود ندارد، اما بنابر اعلام مشاور معاون بهداشت وزیر بهداشت، شیوع این معضل بهداشتی در جمعیت عمومی شاغلان، دانش‌آموزان و زنان باردار از 14 تا 84 درصد متفاوت است. همچنین نتایج مطالعه‌ "بررسی شیوع شکایات و بیماری‌های روماتیسمی شهر تهران در سال 83" نشان داد که در منطقه آسیا بالاترین میزان شکایات روماتیسمی را داشته‌ایم و شکایت روماتولوژی در زنان بیشتر از مردان است. همچنین شیوع مفاصل درگیر به این بیماری به ترتیب شامل زانو با 25 درصد، ستون فقرات با 25 درصد و شانه با 14 درصد است.

دماری در توضیح دلایل بروز کمردردها و شیوع آن در جامعه ایرانی، می‌گوید: علت بروز این بیماری نیز مانند سایر بیماری‌ها چند عاملی است، اما اینکه شیوع و بروز آن در جامعه در حال افزایش است به چند عامل مهم بستگی دارد که در صدر آنها تحرک فیزیکی ناکافی، نشستن‌های طولانی مدت، وزن بالا بویژه افزایش بیش از حد و خارج از استاندارد دور کمر است؛ نشست و برخاست‌ها و بلند کردن‌های غیربهداشتی وسایل نیز از دیگر علل بروز کمردرد هستند.

وی در عین حال کمردرد را شایع‌ترین بیماری وابسته به کار می‌خواند و می‌گوید: بر همین اساس آموزش‌های مربوط به محل کار باید در مورد کمردرد بسیار جدی گرفته شود.

یکی از مباحثی که مردم سوالات زیادی درباره آن دارند، مباحث مربوط به "دیسک کمر" است، دکتری دماری در این باره نیز می‌گوید: اولین علت کمردرد فشار زیاد به ستون مهره‌هاست؛ عواملی نظیر اسباب‌کشی، خانه تکانی و مواردی از این قبیل که عضلات و رباط‌های اطراف ستون مهره‌ها تحت فشار زیاد و ناگهانی قرار می‌گیرند و باعث ایجاد پارگی‌های کوچک و میکروسکوپی می‌شوند و پس از آن هم تورم و درد در بافت‌ها ایجاد می‌شود.

دماری در این باره می‌افزاید: البته این موارد نیز معمولا با چند روز استراحت بهبود می‌یابند. اما اگر فشار بیش از اندازه‌ای به دیسک وارد شود، در این حالت دیسک یا پاره شده یا از میان مهره‌ها به بیرون می‌زند که در این صورت درد مداومی را ایجاد می‌کند. در حالتی که دیسک بیرون می‌زند، معمولا به عصب‌های اطراف نیز فشار می‌آورد و درد در باسن، ران و ساق پا احساس می‌شود که به درد سیاتیک معروف است. اما همین بیرون زدگی دیسک هم در بسیاری از مواقع با استراحت حل می‌شود.

شیوع 51 درصدی کمردرد در سنین بالای 24 سال

مشاور معاون بهداشت وزیر بهداشت در ادامه صحبت‌هایش به جمع‌بندی تحقیقات انجام شده در کشور که به "مرور سیستماتیک" معروف است، اشاره می‌کند و می‌گوید: بررسی میزان شیوع کمردرد طی یک سال در کشور با حجم نمونه 31 هزار نفری، عددی بالغ بر شیوع 51 درصدی این بیماری در گروه سنی بالاتر از 24 سال را نشان می‌دهد که رقمی بسیار بالاست و بی‌تردید اثرات اقتصادی و کاهش کیفیت زندگی را به دنبال خواهد داشت. بر همین اساس افراد خود باید برای پیشگیری پیشقدم شوند؛ وزن‌ را کاهش و تحرک‌ را افزایش دهند، نحوه نشست و برخاست را اصلاح کنند، به صورت طولانی مدت در یک جای ثابت ننشینند و نیاستند، مواد غذایی توصیه شده جهت یک رژیم غذایی سالم را مد نظر داشته باشند و همچنین تامین مناسب ویتامین D و کلسیم بویژه در زنان از اهمیت خاصی برخوردار است.

90 درصد کمردردها بی‌نیاز از جراحی

وی ضمن تاکید بر لزوم افزایش آگاهی مردم در خصوص مراقبت از خود به منظور پیشگیری از بروز یا تشدید عوارض بیماری‌ها، ادامه می‌دهد: برخی از مبتلایان به کمردرد از آنجا که در امر مراقبت از خود اطلاعات کافی ندارند، نهایتا کارشان به جراحی کشیده ‌شده و جراحی نیز هزینه‌های سنگینی به دنبال دارد و گاهی نیز با عوارضی همراه است. این درحالیست که حدود 90 درصد کمردردها نیازی به جراحی ندارند و با درمان‌ها و توصیه‌هایی بسیار ساده، بهبودی حاصل می‌شود.

دماری تاکید دارد که افراد هر نیم ساعت یک‌بار موقعیت خود هنگام نشستن و ایستادن را تغییر دهند و در ادامه صحبت‌هایش می‌گوید: افزایش اضافه وزن و چاقی و کاهش تحرک مردم طی یک دهه گذشته از عوامل بسیار مهم در افزایش شیوع کمردرد در کشور است. از طرف دیگر بعضا اضطراب‌ها و اختلالات روانی نیز به صورت علایم جسمی نمود کرده و بر کمردردهای غیراختصاصی تاثیر دارند؛ این کمردردها نیز واقعی هستند، اما هنگام معاینه از سوی پزشک، علامت بالینی وجود نخواهد داشت.

رییس مرکز بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت عدم ثبت موارد بروز کمردرد و دیگر مباحث مرتبط با این بیماری را از اشکالات کار می‌داند و از اقدامات انجام شده جهت راه‌اندازی نظام ثبت بیماری کمردرد در کشور خبر می‌دهد و می‌گوید: در راستای اجرای برنامه‌های مختلف وزارت بهداشت، تصمیم‌مان آن است که آن دسته از کمردردها که ریشه جدی نداشته و نیازی به جراحی ندارند (کمردردهای غیراختصاصی) را در شبکه‌ بهداشتی کشور و خانه‌های بهداشت، درمان کنیم.

پیشگیری و کنترل پوکی استخوان و کمردرد در طرح "تحول بهداشت"

وی در توضیح ماهیت کمردردهای غیراختصاصی به ایسنا می‌گوید: این نوع از کمردردها عمدتا وابسته به وضعیت بوده و پس از استراحت کاهش می‌یابند. همچنین عمدتا سنین 20 تا 50 را درگیر کرده و کمتر از شش هفته به طول می‌انجامد. طبیعتا در برنامه‌ریزی‌ها جهت درمان نیز چنین افرادی را مورد هدف قرار می‌دهیم.

دماری در توضیح خدمات ارایه شده در خانه‌های بهداشت جهت درمان کمردرد، ادامه می‌دهد: بسته‌های آموزشی خودمراقبتی برای این بیماران در نظر گرفته‌ایم و در صورتی که پس از دریافت این آموزش‌ها بهبودی حاصل نشود، فرد مربوطه به پزشک ارجاع می‌شود تا طبق راهنماها و گایدلاین‌های پزشکی، درمان دارویی آغاز شود. در صورت بی‌نتیجه بودن درمان دارویی نیز مباحث جراحی مطرح می‌شود. اما عمدتا اگر افراد توصیه‌های بهداشتی را جهت نشست و برخاست، تحرک فزیکی و کاهش وزن انجام دهند، بسیاری از موارد این بیماری رفع می‌شود و به دنبال آن غیبت‌ها از محل کار کاهش یافته، بهره‌وری افزایش می‌یابد و نهایتا نیز نتیجه آن به جامعه بازمی‌گردد.

به گفته وی، برنامه‌های عضلانی اسکلتی، با هدف سه بیماری پوکی استخوان، کمردرد و آرتروز از سال 1390 و براساس نتایج طرح‌های تحقیقاتی که از یک دهه قبل در مراکز تحقیقاتی مختلفی از جمله مرکز تحقیقات غدد و متابولیسم تهران و مرکز تحقیقات روماتولوژی تهران انجام شده بود، پس از تشکیل واحد مرتبط در مرکز مدیریت بیماری‌های غیر واگیر جهت اجرای برنامه‌های پیشگیری و مراقبت حوزه اختلالات عضلانی اسکلتی برنامه‌ریزی شده است. در همین راستا برنامه‌های پیشگیری و کنترل بیماری پوکی استخوان و کمردرد همزمان با اجرای برنامه تحول در بخش بهداشتی نظام سلامت اجرا خواهد شد.

آموزش‌های پیشگیری از کمردرد ویژه زنان باردار

وی بر لزوم لحاظ اقدام ویژه جهت پیشگیری از کمردرد در زنان باردار تاکید می‌کند و می‌گوید: با توجه به مطرح بودن مباحث مربوط به افزایش جمعیت، لازم است موضوع کمردرد و آموزش‌های پیشگیرانه در مراکز بهداشتی ویژه زنان باردار ارایه شود؛ چراکه به دلیل افزایش دورکمر و انحنای قوس کمر در زنان باردار، فشار به دیسک افزایش می‌یابد و لازم است آموزش‌های لازم جهت پیشگیری از بروز کمردرد در این افراد ارایه شود.

وظیفه سایر دستگاه‌ها چیست؟

مشاور معاون وزیر بهداشت در ادامه صحبت‌هایش اقداماتی که از سوی سایر دستگاه‌ها جهت کنترل و پیشگیری از "کمردرد" باید مورد توجه قرار گیرد را یادآور می‌شود و می‌گوید: به عنوان مثال وزارت بازرگانی باید نظارت بیشتری بر ارگونومی تجهیزات وارداتی نظیر صندلی‌های مورد استفاده در ادارات و محیط‌های کاری داشته باشد. در مورد استاندارد بودن این وسایل باید اطمینان و تضمین کافی به مردم داده شود و لازم است بازنگری در شیوه پایش و نظارت صورت گیرد. وزارت کار نیز باید به برنامه‌های ویژه محیط کار توجه بیشتری داشته باشد. این برنامه‌ها نسل جدیدی از برنامه‌های سلامت در محل کار است و منطق حاکم بر برنامه این است که محل کار به عنوان یک محیط اجتماعی فرصتی را برای کاهش عوامل خطر مرگ زودرس و کاهش استرس و اضطراب فراهم می‌آورد . از وزارت کار و سازمان‌های مرتبط مانند سازمان تامین اجتماعی انتظار می‌رود که‌ برنامه‌های ارتقای سلامت در محل کار که مجموعه‌ای از عوامل خطر را شامل می‌شوند، در محیط‌های کاری دنبال کنند.

وی در این باره ادامه می‌دهد: فراهم کردن امکانات ورزشی جهت تحرک فیزیکی افراد نیز متوجه شهرداری‌هاست؛ البته در مورد استاندارد بودن این وسایل باید اطمینان حاصل کرد و نحوه استفاده از آنها را به افراد یاد داد .

دماری در عین حال می‌گوید: در مجموع درمان برخی از کمردردها که از اختلالاتی مانند لغزیدگی مهره، تنگی کانال نخاعی و انحراف جانبی ستون فقرات و ... ناشی می‌شود به تشخیص پزشک مربوط می‌شود اما در مرکز بهداشتی بیشترین هدف ما آن است که جمعیت حدود 20 تا 50 سال را مورد سوال قرار ‌دهیم و اگر عوامل خطر مذکور برای بروز کمردرد وجود داشته باشد، آموزش‌های پیشگیرانه به مخاطب ارایه شود. از آنجا که "کمردرد" بیماری شایعی است و بار دوم بیماری‌ها را به خود اختصاص داده، در مرکز بهداشتی درمانی روستاها و شهرها سه نوع خدمت برای این معضل بهداشتی طراحی و اجرا می‌شود :

- بسته خود مراقبتی برای پیشگیری از بروز کمردرد که برای کل جمعیت تحت پوشش و از طریق سفیران سلامت توزیع و آموزش داده می‌شود.

- شناسایی افرادی که شکایت کمردرد دارند و سپس آموزش در مرکز بهداشتی درمانی.

- صدور کارت خطرات سلامت و انجام مشاوره برای کاهش وزن، تغذیه مناسب و مسائل روان شناختی.

وی در پایان صحبت‌هایش می‌گوید: هدف مراکز بهداشتی درمانی آن است که بروز و شیوع کمردرد را در جمعیت تحت پوشش خود کم کرده و با مراقبت‌های ساده و پیشگیرانه مشکل کمردرد هم وطنان را رفع کند تا کار به جراحی نکشد؛ هر چند که ممکن است افرادی که موارد توصیه شده را رعایت نکنند، جراحی شوند که البته این امر هم از خطرات و عوارض احتمالی خاص خود برخوردار است. باز هم تاکید می‌شود که توصیه نهایی مرکز مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت برای رهایی از کمردرد، بهبود سبک زندگی است .

انتهای پیام