«والیبالیستی که پدر علم حقوق شد» عنوان یادداشتی است که در روزنامه قانون به مناسبت سالروز تولد استاد ناصر کاتوزیان منتشر شده است.

به گزارش ایسنا متن این یادداشت به قلم «دکتر مسعود بوجاری» به شرح زیر است:

بخش اول

استاد فرزانه دکتر امیرناصر کاتوزیان در دومین روز اردیبهشت‌ماه، پا به عرصه گیتی نهاد. به سبب سالروز تولد این استاد فرزانه پیشاپیش تبریکات فراوان به ایشان و خانواده محترم، عرض می‌کنیم. از باب رعایت حق استاد بر شاگرد در امر تعلیم و احترام به پدر معنوی دانش‌آموختگان و دانشجویان علم حقوق، شمه‌ای کوتاه از زندگی پر از حق و حقیقت وی را به همراه آخرین رهنمودهای ارزنده ایشان در باب استقرار عدالت در امر قضاوت و وکالت را به همه رهپویان طریق حق‌ و عدالت تقدیم می‌کنیم.

از کودکی ظلم‌ستیزی در وجود وی نهادینه شد

دکتر امیرناصر کاتوزیان در روز دوم اردیبهشت 1310 مصادف با روز عید قربان در خانه کوچکی واقع در محله دردار تهران(کوچه آبشار و سه راه امین حضور) متولد شد. ابوالفضل‌خان، پدر ایشان، فردی مشهوربود که به امر وکالت اشتغال داشت. امیر ناصر در کودکی از محبت و عشق خانواده سیراب شد. به جهت توکل عجیب مادر‌بزرگ وی (منور مطهری) به باریتعالی و ائمه اطهار و مخصوصا امام حسین‌(ع) و شنیدن شرح وقایع فاجعه کربلا، از همان کودکی نفرت از ظلم وحمایت از مظلوم بر عمق وجود و جان ایشان تاثیرات فراوان گذاشته و ظلم‌ستیزی در تکوین شخصیت وی نهادینه شد. استاد از خاطره کشیدن چادر از سر مادر‌بزرگش توسط مامورین رضاخان در سال 1314 و دیدن اشک و آه آن پیرزن به‌عنوان نخستین برخورد با استبداد و خشونت در دوران کودکی یاد می‌کند که در آن لحظه نفرت همه وجودش را فرا گرفته بود.

با دانستن می‌توان از دیگران ممتاز شد

این استاد فرزانه از دوران کودکی با حفظ اشعار و ضرب‌المثل‌های فارسی و مکالمه فیلم‌ها حافظه‌اش را تقویت و آماده یادگیری شد. وی حس می‌کرد که با دانستن می‌توان ممتاز از دیگران شد. همچنین صبر و درایت را از مادر خود آموخته بود و بدین سبب بود که به هنگام اخراج از دانشگاه و ایجاد انواع گرفتاری و آزارهای طاقت‌فرسای مادی و معنوی با ایمان و توکل به خدای الهام‌بخش و تأسی به آموخته‌های استقامت در کودکی، زبان به شکوه از سختی روزگار نگشود و حلم را پیشه کرد.

سرپرستی انجمن موسیقی دبیرستان

کاتوزیان در سال 1316 وارد کلاس اول دبستان شد. به لحاظ تیزهوشی، با موفقیت مقطع شش ساله دبستان را سپری و سپس مقطع شش ساله دبیرستان را در دبیرستان علمیه، واقع در کوچه پشت مسجدسپهسالار (مدرسه شهید مطهری که از دبیرستان‌های معروف تهران بود) شروع به تحصیل کرد. در دوران دبیرستان در کنار موفقیت‌های ورزشی، در رشته والیبال تا مقام قهرمانی در پایتخت و اخذ مدال ورزشی درجه اول پیش‌رفت. علاقه شدید به موسیقی و شناخت دستگاه‌ها و گوشه‌های آواز ایرانی باعث شد که سرپرستی انجمن موسیقی دبیرستان را برعهده گیرد که بعضی از نام‌آوران کنونی موسیقی مانند استاد همایون خرم و ایرج خواجه‌امیری و بهرام نیاکان اعضای آن انجمن بودند . در دوران دبیرستان وی با وجود نمرات ممتاز در دروس فیزیک و طبیعی و ریاضی به پیشنهاد مرحوم پدرش جهت رفتن به وزارت امور خارجه و ضرورت انتخاب رشته سیاسی در دانشکده حقوق، رشته ادبی را برگزید و ضمن آشنایی بیشتر با کلام ادیبان و شعرا و زبان عربی، به مرور با دریچه‌ای از دنیای ادب و عرفان آشنا شد و به جهت تلاش وافر، در امتحانات نهایی شاگرد اول رشته ادبی در بین تمام دبیرستان‌های تهران شد و از وزارت فرهنگ وقت نشان و مدال گرفت .

انصراف از ادامه تحصیلات در فرانسه به جهت بیماری پدر

استاد به لحاظ اخذ امتیاز رتبه اول در امتحانات نهایی دبیرستان حائز استفاده از بورس تحصیلی به هزینه دولت برای انجام تحصیلات تا مقطع دکترا در رشته‌های روان‌شناسی یا فلسفه در کشور فرانسه شد، ولی در ادامه به جهت بیماری و بستری شدن پدر و ضرورت کمک به مادر و سرپرستی خواهر و برادر، از سفر به کشور فرانسه و استفاده از بورس تحصیلی منصرف و آماده شرکت در آزمون ورودی دانشکده حقوق و علوم سیاسی و اقتصادی دانشگاه تهران شد.

برادر، نقاش چیره‌دست و خواهر، نویسنده

استاد دارای برادر و خواهری به‌نام مرتضی و مبعوثه بوده که هر کدام به ترتیب با یکدیگر و استاد، شش سال تفاوت سن دارند. در حال حاضر مرتضی، نقاشی بزرگ و چیره‌دست و با اخلاق و دارای کمالات بوده که با زبان هنر، همه جلوه‌های زشت و زیبای زندگی را به نقد و ترسیم درمی‌آورد. وی تابلویی زیبا از چهره مرحوم مادر به نام انتظار، نقاشی کرده که زینت‌بخش سالن پذیرایی منزل استاد است. همچنین مبعوثه خواهر استاد (که در حال حاضردر فرانسه اقامت دارد) نیز مهربان و انقلابی بوده، در رشته علوم تربیتی و تاریخ، تحصیلکرده و نویسنده کتاب (سپیده تا شام‌) بوده که حاوی گوشه‌هایی از تاریخ انقلاب 1357 ایران است. استادکاتوزیان سال 1328 حین تحصیل در دانشکده حقوق دانشگاه تهران، سال اول با استادان بزرگواری مانند مرحوم دکترسید علی شایگان که از یاران دکتر محمد مصدق و از فعالان جبهه ملی، تحصیلکرده فرانسه و استاد برجسته حقوق بین‌الملل بود، آشنا شد و به سخنرانی‌ها و دروس آن مرحوم علاقه خاصی پیدا کرد.

خداحافظی از مسابقات ورزشی در راستای سیر مسیر عدالت

استاد در بیان خاطره‌ای در این زمینه می‌فرماید: در دانشکده حقوق کاپیتان تیم والیبال دانشکده بودم و بدین لحاظ موفقیت در مسابقات حذفی دانشکده‌های دانشگاه تهران برای من و دانشکده حقوق اهمیتی بسیار داشت، روز مسابقه دکتر مصدق در مجلس شورای ملی سخنرانی داشت که آن سخنرانی از رادیو پخش می‌شد، بنده چنان محو شنیدن سخنان دکتر مصدق شده بودم که گذشت زمان را فراموش کردم، پس از پایان سخنرانی در وضعیتی که تیم دانشکده گیم اول بازی را باخته بود به دانشکده رسیدم و گیم دوم من به بازی رفتم ولی تلاش من هم حاصلی نبخشید و تیم در نهایت شکست خورد. به بیان خود استاد، خاطره شرمندگی آن تا کنون برایش باقی مانده است. وی به جهت فشار زندگی و فشردگی درس‌ها و شیفتگی روزافزون به سخنانی که بوی صدق و مردانگی می‌داد و در راستای سیر بیشتر در مسیر عدالت، از آن به بعد برای همیشه از مسابقات ورزشی خداحافظی کرد .

نزدیکی بیش از حد معمول کاتوزیان به استادان سنگلجی و امامی

در سال دوم دانشکده استاد با استادان بزرگ دیگری مانند آیت‌الله محمد سنگلجی، دکتر سیدحسن امامی، دکتر کریم سنجابی (استاد حقوق اداری) و دکتر احمد متین دفتری (استاد آیین دادرسی مدنی) آشنا شد. کاتوزیان به آقایان سنگلجی و امامی بیش از حد معمول رابطه استاد و شاگردی نزدیک بود و بدین لحاظ یک نوع ‌آمیزه استادی و دوستی بین آنان ایجاد و همین امر سبب شد که افکار و معلومات آن دو بزرگوار بیش از دیگر استادان، بر وجود استاد نفوذ، و تاثیرات بسیار بگذارد.

یک سانتی‌متر شاخ بهتر از دو متر دم!

استاد سنگلجی مردی خوش‌سخن که خشم و مهرش بی‌پرده و خالی از هرگونه استعاره بود و دنیایی از محبت و عشق به حق در وجودش جمع، و در حقیقت دارای عرفانی بی‌ادعا بود. در هر نفس و گامی که برمی‌داشت به زبان حال می‌گفت: عاشقم بر همه عالم که همه عالم از اوست، او از حرمان نعمت بینایی شکوه نمی‌کرد و راضی بود و جهان را ازآن خود می‌دانست و در پس سخنانش روحی بزرگ و بی‌آلایش نهفته بود و پشتوانه هر کلام شیرینی که می‌گفت، پند و اندرزی وجود داشت و سخنانش پر از حکمت و درسش شیرین و دلپذیر بود و سیمای مهربانش جاذبه‌ای خاص داشت و با گذشت زمان، آدمی بیشتر به عمق سخنانش پی می‌برد.

وی جمله‌ای معروف و پر از حکمت به دانشجویان خود ‌داشت: فرزندان من بدانید که یک سانتی‌متر شاخ بهتر از دو متر دم است، چرا که شاخ وسیله دفاع و حمله است ولی دم مزاحم حرکت، که استاد کاتوزیان از این سخن مرحوم سنگلجی بهره گرفته و آن را درجریان سخنرانی مراسم آغازین اتحادیه سراسری وکلای دادگستری کشور ( اسکودا ) در سال 1382 در مشهد بیان کرد و سبب شد تا اسکودا در اعلامیه پایانی به اتخاذ موضعی قاطع‌تر ترغیب شود و به قول وی به جای تکیه بر دم بیشتر بر شاخ تکیه کند.

کاتوزیان وامدار تشویق‌ها و مهربانی‌های دکتر سید‌حسن‌امامی

از استادان دیگر آن زمان که به سبب آثارش، هنوز محبوب دانشجویان علم حقوق است، مرحوم دکتر سید‌حسن‌امامی بود که استاد کاتوزیان وامدار تشویق‌ها و مهربانی‌های ایشان بوده، (در آن زمان هنوز مجموعه کتب دوره حقوق مدنی توسط دکتر امامی به رشته تحریر در نیامده بود و کتاب درس شرح قانون مدنی مرحوم عدل منصورالسلطنه برای تدریس به دانشجویان ملاک تعیین شده بود)، ولی دکتر امامی سر کلاس مواد قانون مدنی را می‌خواند و تفسیر می‌کرد، که این شیوه تدریس شخصیت و اصالت قانون را نشان می‌داد، و استاد بیان در این‌باره می‌گوید : این نوع تفسیر ادبی و منطقی قانون برای نوخاستگان علم‌ حقوق امری ضروری و انکارناپذیر است، زیرا دانشجویان در مرحله نخست باید بدانند چه سرمایه و مستندی را در اختیار دارند تا در گام‌های بعدی قادر باشند آن سرمایه را مرکب حرکت به سوی عدالت قرار دهند و استاد، از مرحوم دکتر سیدحسن امامی به‌عنوان پیشگام نهضت قانونگرایی در این شعبه حقوق نام می‌برد و وی را مردی بلندنظر و مهربان توصیف می‌کند که در زمان حضورش در راهروهای دانشکده حقوق قدم می‌زد تا بی‌ریا پاسخگوی سوالات دانشجویان حقوق باشد، و اینکه آن مرحوم در زمان حیاتش از تمام نفوذ و اعتبار خویش در دستگاه‌های دولتی به سود مستمندان و گرفتاران سیاسی و احتماعی بهره می‌گرفت و در حد کمال تواضع داشت و پیوسته در راه خیر گام برمی‌داشت.

انتهای پیام