اشاره:
آن‌چه كه در پي مي‌آيد نخستين بخش از ديدگاه‌هاي بهداشتي در سند چشم‌انداز بيست ساله كشور است. پيش‌نويس اوليه اين سند از سوي سازمان مديريت و برنامه‌ريزي تهيه و در اختيار مسوولين امر قرار گرفته كه پس از اعمال تغييراتي اندك و با عنوان چشم‌انداز جمهوري اسلامي ايران در افق 1404 ه.ش ابلاغ شده است. 
سرويس مسائل راهبردي ايران، به دنبال  ايجاد عرصه‌اي عمومي براي گفت وگوي دانشگاهيان و حرفه‌مندان با مديران و سياست‌گذاران درباره‌ي سياست‌ها و استراتژي‌ها و برنامه‌ها در هر حوزه است و اظهار اميدواري مي‌كند تحقق اين هدف، ضمن مستند سازي تاريخ فرآيند سياست‌گذاري عمومي و افزايش نظارت عمومي بر اين فرآيند، موجب طرح ديد‌گاه‌هاي جديد و ارتقاي كيفيت آن در حوزه‌هاي مختلف شود.
به همين منظور در اين مجال اقدام به انتشار اين سند مي‌كند.
سرويس مسائل راهبردي ايران ضمن اعلام آمادگي براي بررسي دقيق‌تر نياز‌هاي خبرنگاران و سياست‌پژوهان محترم، علاقه‌مندي خود را براي دريافت (psy.isna88@yahoo.com) نظرات دانشجويان، پژوهشگران، حرفه‌مندان، مديران و سياست‌گذاران محترم در ارائه‌ي عناوين جديد و پيشنهادات خود درباره ديدگاه‌هاي بهداشتي در سند چشم‌انداز بيست‌ساله كشور اعلام مي‌كند. 

ديدگاه‌هاي بهداشتي در سند چشم‌انداز بيست ساله كشور

پيشگفتار:
به دنبال تحولات مثبت سال‌هاي اخير در نظام برنامه‌ريزي كلان كشور، در آستانة تدوين برنامة چهارم توسعه، افقي بيست ساله براي توسعة كشور ترسيم شد تا برنامه هاي توسعه با جهت‌گيري دستيابي به ويژگي‌هاي افق مقصد، تنظيم و تدوين شود.
پيش‌نويس اوّلية اين سند از سوي سازمان مديريت و برنامه‌ريزي به هيأت دولت وقت، ارسال و پس از تصويب در آن هيأت، از سوي رئيس محترم جمهور وقت، براي رهبر معظم انقلاب فرستاده شد و معظم له نيز بر اساس اصل 110 قانون اساسي آن را براي كسب نظر مشورتي، به مجمع تشخيص مصلحت نظام فرستادند و پس از دريافت نظر مجمع، سرانجام آن را با تغييراتي اندك و با عنوان چشم‌انداز جمهوري اسلامي ايران در افق 1404 هجري شمسي ابلاغ فرمودند. به استناد اين سند با اتكال به قدرت لايزال الهي و در پرتو ايمان و عزم ملّي و كوشش برنامه‌ريزي شده و مدبّرانه جمعي و در مسير تحقق آرمان‌ها و اصول قانون اساسي، در چشم انداز بيست ساله، ايران كشوري است توسعه يافته با جايگاه اوّل اقتصادي، علمي و فن‌آوري در سطح منطقه، با هويت اسلامي و انقلابي، الهام‌بخش در جهان اسلام و با تعامل سازنده و مؤثر در روابط بين‌الملل.
ذيل اين عبارت ويژگي‌هاي جامعه‌ي ايراني در افق چشم‌انداز در قالب هشت بند معرفي شده است و در پايان نيز در عبارتي با عنوان ملاحظه بر تنظيم و تدوين شاخص هاي كمّي كلان برنامه‌هاي توسعه متناسب با سياست‌ها و اهداف و الزامات چشم‌انداز، تأكيد گرديده و سال 1384 به عنوان سال آغازين اجراي آن معرفي شده است.
عوامل مخاطره‌آميز جديدي رخ مي‌نمايد كه دسترسي به سلامت كه به تعبير حكيم نظامي، همان اقليم آسودگي (سلامت به اقليم آسودگيست) و به تعبير امروزي، همان رفاه كامل جسمي،‌ رواني، اجتماعي و معنوي است را بسيار مشكل مي‌كند. زيرا تغييرات جديد، ‌نيازهاي تازه‌اي خلق كرده است. به طوري كه اگر در زمان‌هاي نه چندان دور، بيماري‌هاي عفوني در اپيدمي‌هاي بزرگ، جمعيت‌هاي كثير انساني را نابود مي‌كرد؛ هم‌اكنون، سوانح و حوادث ترافيكي، ‌بيماري‌هاي قلبي و عروقي، ‌بيماري‌هاي عصبي و رواني، ‌چاقي و كم تحرّكي، سوء مصرف مواد مخدّر و مصرف دخانيات، بيماري‌هاي بازپديد و نوپديد، بخش بزرگي از بار بيماري‌ها را به خود اختصاص مي‌دهند. اگر نيازها تغيير كرده‌اند، تامين كنندگان اين نيازها نيز بايستي با مطالعه كافي در مراجع، ‌گزارش‌ها، پژوهش‌ها و مستندات، ضمن برنامه‌ريزي دقيق و دورانديشانه به سمت حل اين مشكل و رفع اين نيازها بكوشند.
قرن جديد با تعهد و تصميمي بي‌سابقه براي رهايي از فقر در جهان آغاز شده و اعلاميه هزاره سازمان ملل متحد در سال 2000 كه طي بزرگترين نشست سران كشورها در طول تاريخ، ارائه گرديد؛ كشورها را چه غني و چه فقير، متعهد كرده است كه هر چه در توان دارند براي ريشه كن كردن فقر، ‌ارتقاي كرامت انساني و عدالت و صلح، ‌مردم سالاري و ثبات زيست محيطي انجام دهند و رهبران جهان متعهد شدنده‌اند كه با همكاري يكديگر، اهداف مشخصي را براي ارتقاي توسعه و كاهش فقر تا سال 2015 يا قبل از آن دنبال كنند و از آن‌جا كه توليت نظام سلامت يك كشور به عهده دولت است، سلامت مردم، يك اولويّت ملّي بوده و مديريت دقيق و مسئولانه تندرستي، جوهره و رسالت اصلي يك دولت خوب و كارآمد مي‌باشد.
لازمه دسترسي مردم به سطح قابل قبول در سلامت،‌ برنامه‌ريزي دقيق مبتني بر شواهد و مستندات كافي است ... برنامه اي پويا كه نه تنها نيازهاي امروز جامعه، بلكه احتياجات فردا و فرداها را نيز مدنظر قرار داده، ضمن اقتباس صحيح از برنامه‌هاي پيشرفته و موفق جهاني، مبتني بر فرهنگ غني اسلامي و تجربيات موفق پزشكيِ ملّي و طب نياكان نيز باشد.

مقدّمه:
در طي سه دهه گذشته، دستاوردهاي شگرفي را در زمينه سلامت جامعه شاهد بوده‌ايم. شكل‌گيري نظام شبكه بهداشت و درمان، توسعه كمي چشم‌گير در آموزش پزشكي و توجه بسيار به مقوله نيروي انساني و بهبود شاخص‌هاي سلامت به ويژه در مناطقي كه در آن سيستم شبكه به طور وسيع شكل گرفته است، تعدادي از دستاوردهاي با ارزش اين سال‌ها بوه است. در حال حاضر با توجه به عوامل متعدد دروني و بروني كه مجموعه نظام سلامت را تحت تاثير قرار مي‌دهند،‌ لزوم اتفاق نظر بر روي چشم‌انداز بلند مدت و تدوين راهبردهاي دستيابي به آن را كاملاً نمايان مي‌كند. در تدوين سند چشم‌انداز بيست ساله جمهوري اسلامي ايران كه مبناي تنظيم سياست‌هاي كلي چهار برنامه پنج‌ساله آينده خواهد بود، به موضوع سلامت و تمامي عوامل تامين كننده آن به خوبي اشاره شده است و لازم است اساتيد گرامي به عنوان ارائه دهندگان خدمات آموزشي و دانشجويان عزيز به عنوان جامعه هدف آموزش‌هاي دانشگاهي، در جريان اهداف عاليه اين سند فرهنگ‌ساز، قرار گيرند. لذا در اين گفتار، ابتدا به توضيح مختصري در مورد موضوع اصلي و سپس به مقوله ديدگاه‌هاي بهداشتي آن پرداخته مي‌شود.

تعريف چشم‌انداز:
عبارت است از آرمان قابل دستيابي جامعه در يك زمان بلند مدت معيّن كه متناسب با ارزش‌ها و آرمان‌هاي نظام و مردم تعيين مي‌گردد. چشم‌انداز، تصويري از ايرانِ آرمانيِ آينده است كه هويت اسلامي و انقلابي آن مورد تاييد قرار گرفته و قرار است از موازين حكومت عقيدتي، استفاده شود تا به جامعه آرماني برسيم و در اين راستا چشم‌انداز 20 ساله عاملي است كه:
1ـ هريك از مولفه‌هاي اصلي جامعه را جهت مي‌دهد و اهدافشان را تعيين مي‌كند.
2 ـ مجموعه عوامل را به هم پيوند مي‌دهد و از آن يك نظام سازگار مي‌سازد.

ويژگي‌هاي چشم‌انداز:
1 ـ آينده نگري
2 ـ ارزش‌گرايي
3 ـ واقع‌گرايي
4 ـ جامع‌نگري
در تهيه و تنظيم چشم‌انداز بلند مدت، دو نكته بايد مورد مطالعه قرار گيرد. پيش‌بيني روشي كه وضعيت موجود را بررسي نموده و بر اساس شرايط موجود، آينده را پيش‌بيني مي‌كند. آينده‌نگري، فرايندي است كه در آن تصويري مناسب و آرماني در نظر گرفته مي‌شود.

ويژگي‌هاي مورد انتظار چشم‌انداز در افق 20 ساله كشور:
• ايجاد وفاق ملي بر اساس نيازهاي ضروري جامعه
• پاسخ‌گويي مولفه‌هاي مختلف و رفع ضعف‌ها و تهديدات
• قابل دستيابي در هر زمان و كميت‌پذير بودن
• تصوير ممكن از اهداف مطلوب
• در چشم‌انداز، تصوير آينده كشور حول عامل اصلي به شكل مشخص و دور از ابهام تعيين مي‌گردد
• مشوق مشاركت ملي باشد
• بايد جامع، متحول كننده و آينده‌نگر باشد
• محدود به يك زمان مشخص باشد
• براي نيل به اهداف چشم‌انداز 20 ساله بايد آرمان كلان جامعه در خصوص استقلال، توسعه اجتماعي، توسعه سياسي، توسعه اقتصادي و خودكفايي، محيط زيست و حفاظت از منابع طبيعي، آزادي و توسعه انساني و رشد، مورد توجه خاص قرار گيرد.
نكته: سند قانوني آرمان‌هاي كشور ما قانون اساسي است.

ابعاد سند چشم‌انداز بيست ساله كشور:
در زمينه سياسي: كارآمدي، تحرك بي‌وقفه، جهت‌دار بودن و حضور فعال در معاهدات و مجموعه‌ها و هسته‌هاي جهاني مورد نظر است.
در زمينه علمي: نهضت نرم‌افزاري و توليد علم
در زمينه فرهنگي: تقويت روحيه ايمان و ايثار در مسوولين و مردم، تبيين مباني ارزشي و قانوني اساسي
در زمينه الگوي تدوين برنامه: منطبق بر خصوصيات جغرافيايي تاريخي و فرهنگي باشد.

سند چشم‌انداز ملي 20 ساله ايران:
با اتكال به قدرت لايزال الهي و در پرتو ايمان و عزم ملي و كوشش برنامه‌ريزي شده و مدبرانه جمعي و در مسير تحقق آرمان‌ها و اصول قانون اساسي در چشم‌انداز 20 ساله، ايران كشوري است توسعه يافته با جايگاه اول اقتصادي علمي و فن آوري در سطح منطقه با هويت اسلامي و انقلابي الهام بخش در جهان اسلام و با تعامل سازنده و موثر در روابط بين‌الملل.
(تصوير بسيج ملي به سوي ايران آينده پيوست به انتهاي پيام)

ويژگي‌هاي جامعه ايراني در افق چشم‌انداز:

1- الگوي توسعه
(تصوير پيوست به انتهاي پيام)
در آن افق، ملت موفقي را مي‌توان يافت با ويژگي‌هاي: توسعه يافته، متناسب با مقتضيات فرهنگي، جغرافيايي و تاريخي خود متكي بر اصول اخلاقي و ارزش‌هاي اسلامي، ملي و انقلابي، با تاكيد بر: مردم سالاري ديني، عدالت اجتماعي، آزادي‌هاي مشروع، حفظ كرامت و حقوق انسان‌ها و بهره‌مندي از امنيت اجتماعي و قضايي. توسعه از سه ركن مقتضيات بومي، ارزش‌ها و بنيادهاي اجتماعي بايد تحت تاسي قرار گيرد و لذا الگوي توسعه بايد متناسب با آن‌ها طراحي و اجرا شود.

2- ويژگي‌هاي امنيت توليد و رفاه ملي
2-1- توليد ملي:
(تصوير پيوست به انتهاي پيام)
برخوردار از دانش پيشرفته، توانا در توليد علم و فن‌آوري متكي بر سهم برتر منابع انساني و سرمايه اجتماعي در توليد ملي.
2-2- امنيت ملي:
(تصوير پيوست به انتهاي پيام)
امن، مستقل و مقتدر با سامان دفاعي مبتني بر بازدارندگي همه جانبه و پيوستگي‌ مردم و حكومت.

2-3- رفاه ملي:
(تصوير پيوست به انتهاي پيام)
برخوردار از سلامت، رفاه، امنيت قضايي، تامين اجتماعي و فرصت‌هاي برابر، توزيع منابع درآمد، نهاد مستحكم خانواده به دور از فقر، تبعيض و بهره‌مند از محيط زيست مطلوب.

3- ويژگي‌هاي فرد ايراني 1404
(تصوير پيوست به انتهاي پيام)
فعال، مسووليت‌پذير، ايثارگر، مومن، رضايتمند، برخوردار از وجدان كاري، انضباط، روحيه تعاون و سازگاري اجتماعي، متعهد به نظام اسلامي و شكوفايي ايران و مفتخر به ايراني بودن.

4- جايگاه منطقه‌اي
(تصوير پيوست به انتهاي پيام)
دست يافتن به جايگاه اول اقتصادي، علمي و فن‌آوري در سطح منطقه‌اي آسياي جنوب غربي (شامل: آسياي ميانه، قفقاز، خاورميانه و كشورهاي همسايه) با تاكيد بر جنبش نرم افزاري و توليد علم، رشد پرشتاب و مستمر اقتصادي، ارتقاء نسبي سطح درآمد سرانه و رسيدن به اشتغال كامل. 

5- تعامل با جهان
5-1- در جهان اسلام:
(تصوير پيوست به انتهاي پيام)
الهام بخش، فعال و موثر در جهان اسلام با تحكيم الگوي مردم سالاري ديني، توسعه كارآمد، جامعه اخلاقي، نوانديشي و پويايي فكري و اجتماعي، تاثيرگذار بر همگرايي اسلامي و منطقه‌اي بر اساس تعاليم اسلامي و انديشه‌هاي امام راحل.
5-2- در روابط بين‌الملل:
داراي تعامل سازنده و موثر با جهان بر اساس اصول عزت، حكمت و مصلحت.
گام‌هاي مهمي كه بعد از چشم‌انداز بايد برداشته شود:
1- الزامات چشم‌انداز از جمله تدوين الگوي توسعه و اقدامات اساسي كه براي رفع موانع در نظام كه بايد برداشته شود.
2- آمايش سرزمين‌ها (فعاليت‌ها چگونه در مناطق مختلف سازماندهي شود) تقسيم كار ملي و تخصص گرايي در مناطق و مزيت‌هاي استاني و منطقه‌اي.
3- تهيه برنامه‌هاي اجرايي در سطح ملي و بخشي.
4- تهيه برنامه 20 ساله در هر استان و منطقه.

ملاحظات و نكات مورد توجه:
برنامه چهارم توسعه، مبدا و شروع چشم‌انداز 20 ساله است و بخشي از اهداف چشم‌انداز بايد در برنامه توسعه چهارم، عملياتي گردد.
فرآيند معرفتي چشم‌انداز تبيين و ترويج و اعتقاد مردم و اين فرآيند بايد تبديل به بسيج ملي شود.
مسوولين نظارت در سطح سياست‌هاي كلان و روند كلي در حال تدوين شاخص‌هايي هستند كه داراي دو ويژگي‌ اساسي است:
1- در زمان معين چشم‌انداز 20 ساله تحقق يابد.
2- انحراف از مسير صورت نگيرد.
به كمك اين شاخص‌ها بايد مسير توسعه ملي را نظارت كنيم.
علاوه بر نظارت مجمع تشخيص مصلحت نظام و پيگيري‌هاي مقام معظم رهبري، نظارت مردم و پيگيري مردمي نيز در تحقق چشم‌انداز، نقش به سزايي ايفا مي‌كند كه اين سه گزينه ضمانت اجرايي چشم‌انداز جمهوري اسلامي ايران است. نخبگان نظام جمهوري اسلامي ايران وظايفي را در چشم‌انداز 20 ساله به عهده دارند. كوتاهي و سهل‌انگاري در اين وظيفه نظام را براي رسيدن به اين هدف دچار مشكلات بسياري مي‌كند.

وظايف نخبگان:
1- چشم انداز را براي مردم تبيين كنند (خود نخبگان چشم‌انداز را فهميده و درك و تفسير واحدي ايجاد كنند و به مردم انتقال دهند).
2- عوامل تحقق آن را شناسايي و به مديران بخش‌هاي خصوصي و دولتي مشاورت دهند.
3- ايجاد تحرك و عزم ملي (چون حركت داوطلبانه مي‌باشد، بايد مانند جنگ يك بسيج عمومي در سطح مسئولان و مردم صورت گيرد).
4- كمك به مجريان (دولت بايد هدايت را به عهده گيرد و به طور مستقيم در امور دخالت نكند و از نخبگان براي تبيين و از بسيج عمومي مردم براي عملياتي كردن استفاده كند).

ضرورت يك جهاد فرهنگي و اقتصادي:
براي تحقق چشم‌انداز و دستيابي به اهداف آن، ملت و دولت ايران بايد يك تلاش گسترده و عظيمي را پيش بگيرند. ولي اين اقدام مهم، بدون بسيج و عزم و اراده ملي امكان‌پذير نيست. براي تحقق اين بسيج ملي دولت و ملت بايد به يك جهاد فرهنگي و اقتصادي دست بزنند. در حقيقت رسيدن به يك ايران پيشرفته و مقتدر و كانون هدايت‌گري در منطقه جز از طريق يك تحول صورت نمي‌گيرد؛ اين تحول همان انقلاب سوم و تداوم انقلاب اسلامي ملت ايران است.
انقلاب سوم از طريق يك جهاد فرهنگي و اقتصادي ايران را به يك كشور آرماني در منطقه تبديل خواهد كرد. برنامه‌ريزي اين جهاد بايد توسط نسل‌ دومي‌ها و نسل سومي‌هاي انقلاب صورت گيرد و لازمه‌ چنين برنامه‌ريزي اعتماد به نفس و بسيج توانايي‌ها و انگيزه‌هاي ملي تمامي ايرانيان چه در داخل و چه در خارج از كشور است. نيروهاي انقلاب اگر پرچم‌داري اين تحول را برعهده بگيرند، دو نتيجه حاصل خواهد شد:
1- تحقق چشم‌انداز از مسير واقعي به انحراف نخواهد رفت.
2- ضمانت تحقق چشم‌انداز به دليل توانايي‌ها و انگيزه‌هاي نيروي انقلاب تضمين خواهد شد.
در افق چشم‌انداز 20 ساله، ايران كشوري توسعه يافته با جايگاه اول اقتصادي، علمي و فن آوري در سطح منطقه با هويت اسلامي و انقلابي الهام بخش در جهان اسلام و با تعامل سازنده و موثر در روابط بين‌الملل خواهد بود.

مشخصات جامعه سالم ايراني در سند چشم‌انداز بيست ساله:
در چشم‌انداز بيست ساله، مشخصات جامعه سالم ايراني چنين توصيف شده است:
برخوردار از سلامت، رفاه، امنيت غذايي، تامين اجتماعي، فرصت‌هاي برابر، توزيع مناسب درآمد، نهاد مستحكم خانواده، به دور از فقر، فساد، تبعيض و بهره‌مند از محيط زيست مطلوب.
در اين بخش از چشم‌انداز بيست ساله بر ابعاد مختلف اقتصادي، اجتماعي كه منجر به سلامت مي‌شوند، تاكيد گرديده است. اگرچه به مقوله سلامت در اين سند مهم راهبردي به طور مستقيم نيز اشاره شده است، به جرات مي‌توان گفت: دستيابي به ساير اهداف و ويژگي‌هايي كه جامعه تصوير شده در اين سند خواهد داشت، بدون توجه به مقوله سلامت (بهداشت و درمان) ميسر نخواهد بود.
توسعه، فرايندي است كه طي آن باورهاي فرهنگي، نهادهاي اجتماعي، نهادهاي اقتصادي و نهادهاي سياسي به صورت بنيادين متناسب با ظرفيت‌هاي شناخته شده جديد، متحول مي‌شوند و طي اين فرآيند سطح رفاه جامعه ارتقا مي‌يابد. بدون ترديد ارتقا شاخص‌هاي كيفيت زندگي را مي‌توان هدف غايي هر برنامه توسعه اقتصادي و اجتماعي دانست.

نگاهي به اهداف هزاره سوم:
اهداف توسعه هزاره كه در بزرگترين نشست سران كشورها در طول تاريخ در سال 2000 به تصويب رسيد، به خوبي گوياي اين مطلب است كه توسعه پايدار و همه جانبه براي همه جهان بدون تامين سلامت، ممكن نخواهد بود. در اعلاميه هزاره سوم، سازمان ملل متحد، كشورهاي مختلف جهان، چه غني و چه فقير را متعهد كرده است كه هر چه در توان دارند براي ريشه كن كردن فقر، ارتقاي كرامت انساني، عدالت، صلح، مردم‌سالاري و ثبات زيست محيطي انجام دهند.
اهداف توسعه هزاره كه از اعلاميه آن نشات گرفته‌اند، هشت هدف هستند كه چهار هدف آن به طور مستقيم و دو هدف به طور غير مستقيم به سلامت مربوطند و دو هدف باقيمانده نيز در نتيجه رسيدن به شش هدف قبل حاصل خواهد شد.
- چهار هدف اول عبارتند از:
• ارتقاي سلامت مادران
• كاهش مرگ و مير كودكان
• مبارزه با HIV/AIDS
• ارتقاي توانمندسازي زنان و برابري جنسيتي

- دو هدف كه غير مستقيم به مقوله سلامت مربوطند عبارتند از:
• دسترسي همگاني به آموزش ابتدايي
• ريشه كن كردن گرسنگي و فقر مطلق

- دو هدف كه نتيجه‌ دستيابي به شش هدف قبلي است، عبارتند از:
· ايجاد همكاري‌ جهاني براي توسعه
· تضمين پايدار زيست محيطي

ادامه دارد...