اشاره:
مطالعه‌ي پيشينه‌ي سياست‌گذاري از اولين مراحل سياست‌پژوهي در هر حوزه محسوب مي‌شود. در اين زمينه، اسنادي چون: سند چشم انداز، سياست‌هاي كلان، برنامه‌هاي توسعه و اسناد توسعه‌ي بخشي از مهم‌ترين اسناد سياستي براي مطالعه‌ي اين دسته از پژوهشگران محسوب مي شود.
سياست‌پژوهان براي بررسي دقيق‌تر هريك از موارد پيش‌گفته نيازمند بررسي اسناد و مطالعات پشتيبان آنها هستند، بررسي نقاط قوت و ضعف درون بخش و فرصت‌هاي و تهديدات محيط پيراموني (SWOT) از مهمترين  بخش‌هاي اين نوع مطالعات در برنامه‌هاي توسعه است.
آن‌چه كه درپي مي‌آيد نهممين بخش «سند ملي توسعه بخش كشاورزي و منابع طبيعي در برنامه‌ي پنج‌ساله چهارم توسعه» است كه توسط  دبيرخانه ستاد برنامه چهارم وزارت جهاد كشاورزي درموسسه‌ي پژوهش‌هاي برنامه‌ريزي و اقتصاد كشاورزي تدوين شده است. در نهمين بخش از اين سند به بيان وضعيت موجود  مكانيزاسيون كشاورزي، امكانات و قابليت‌ها، محدوديت‌ها و تنگناها، اهداف كيفي و كمي و سياست‌هاي محوري آن پرداخته مي شود.
سرويس مسائل راهبردي خبرگزاري دانشجويان ايران به دنبال بررسي سياست‌ها و فرآيند سياست‌گذاري در بخش كشاورزي و با توجه به اهميت بالاي مطالعه‌ي پيشينه سياست‌گذاري، متن كامل اين سند را منتشر مي‌كند.
گفتني‌ست پيش از اين مجموعه‌ي كارگاه‌ها و مقالات متعددي در بررسي پيشينه سياست‌گذاري در بخش كشاورزي، مفاهيم مهندسي كشاورزي و منابع طبيعي و سياست‌هاي بخش در حوزه‌هاي اقتصادي و فني در سرويس مسائل راهبردي ايران منتشر شده است. خوانندگان گرامي، مي‌توانند گزارش مجموعه‌ي كارگاه‌ها و مقالات پيش گفته را در اخبار و مجلات الكترونيكي كه در بخش اخبار مرتبط اين خبر آمده است، ملاحظه كنند.
سرويس مسائل راهبردي ايران(rahbord.isna@gmail.com) آمادگي خود را براي دريافت پيشنهادات و مقالات دانشجويان، پژوهشگران، حرفه‌مندان، مديران و سياست‌گذاران محترم در اين‌باره اعلام كرده و اظهار اميدواري مي‌كند ايجاد يك عرصه‌ي‌ عمومي براي گفت وگوي دانشگاهيان و حرفه‌مندان با مديران و سياست‌گذاران ضمن مستند سازي تاريخ سياست‌گذاري و نظارت عمومي بيشتر بر فرآيند سياست‌گذاري عمومي، موجب طرح ديدگاه‌هاي جديد و ارتقاي كيفيت فرآيند سياست‌گذاري درهر حوزه شود.

وضعيت موجود مكانيزاسيون كشاورزي

در حال حاضر بالغ بر يك ميليون دستگاه انواع ماشين‌هاي كشاورزي در سرتاسر كشور مورد بهره‌برداري قرار دارد. علي رغم  ضرورت گسترش مكانيزاسيون به منظور تامين غذاي مورد نياز، توسعه مكانيزاسيون كشاورزي همچنان با مشكلات عديده مواجه است.
در برنامه دوم توسعه، افزايش توان مكانيكي و بهره‌وري از ماشين‌هاي كشاورزي، ارتقاء دانش فني، حمايت از كاربران، تشويق ساخت داخل، انجام مطالعات با هدف شناخت نقاط قوت و ضعف مكانيزاسيون، ايجاد بانك اطلاعاتي تخصصي و همچنين كنترل و نظارت بر خدمات پس از فروش از اهداف اصلي بوده است. طي اين برنامه ضريب مكانيزاسيون كه قرار بود از 72/0اسب بخار به 2/1افزايش يابد، درعمل به 64/0در سال 1378 تقليل يافت. همچنين تراكتور حدود 3/9% و كمباين حدود نياز 7/15% برنامه تامين گرديد.
در برنامه سوم توسعه، افزايش بهره‌وري از ظرفيت‌هاي موجود و توسعه مكانيزاسيون كشاورزي مناسب مدنظر قرار گرفت. در اين راستا، طراحي، ساخت نمونه و بهينه‌سازي ادوات، افزايش كارآيي و بازده ماشين‌هاي كشاورزي، تعيين مناسب‌ترين روش‌هاي كاربرد ادوات، بررسي مسائل مكانيزاسيون در مناطق مختلف كشور و همچنين نحوه افزايش بازده انرژي مصرفي در بخش كشاورزي مورد توجه قرار گرفت. ضريب مكانيزاسيون از 51/0اسب بخار در هكتار در سال 1379 به 55/0و 57/0 به ترتيب در سال‌هاي 1380 و 1381 رسيده است. اگر چه در سال هدف (1383) مي‌بايست به 05/1ارتقاء مي‌يافت. طي سال‌هاي اين برنامه نيز تراكتور حدود 6/39درصد نياز و كمباين حدود 4/15درصد نياز برنامه تامين گرديد. روند تغييرات ضريب مكانيزاسيون و ميزان درصد تامين ماشين‌هاي نيرو محركه مي‌تواند به ‌طور اجمالي روند تحقق ساير اهداف برنامه را متصور سازد.
با توجه به عدم تامين ماشين‌هاي كشاورزي مورد نياز و باقي‌ ماندن تراكتورهاي فرسوده در بخش، از يك سو استفاده از ماشين‌هاي موجود افزايش يافت و از سوي ديگر به علت پايين بودن بازده نيرو از كيفيت عمليات زراعي كاسته شد. براساس سياست‌هاي اعمال شده و با توجه به فعاليت‌هاي انجام شده، درجه مكانيزاسيون اكثر محصولات عمده زراعي افزايش يافت، ضمن آنكه از كميت و كيفيت كار در پاره‌اي از عمليات كاسته شد.
افزايش سريع قيمت ماشين‌آلات و عدم تناسب آن با افزايش قيمت محصولات كشاورزي از مشكلات دهه ‌اخير است كه جاذبه سرمايه‌گذاري در بخش كشاورزي را كاهش داده است.
چهار پروژه بارز به شرح ذيل طي دهه گذشته اجرا شده است:
- مطالعات امكانات، قابليت‌ها و پتانسيل‌هاي مكانيزاسيون كشاورزي
- توسعه و تقويت مكانيزاسيون كشاورزي
- حمايت، هدايت و نظارت بر تشكل‌هاي خدمات مكانيزاسيون كشاورزي
- كنترل كيفي و ساخت نمونه‌هاي اوليه

امكانات و قابليت‌ها

- وجود ظرفيت‌هاي توليد اكثر ماشين‌هاي كشاورزي در داخل كشور
- وجود تشكل‌هاي ارائه دهنده خدمات مكانيزاسيون
- وجود زمينه‌هاي مورد نياز از قبيل رشد سطح تحصيلات و دانش در بين كشاورزان جهت ارتقاء درجه و سطح مكانيزاسيون
- وجود نيروهاي متخصص و تحصيل كرده دانشگاهي در بخش كشاورزي

محدوديت‌ها و تنگناهاي اصلي

- كمبود سرمايه‌گذاري لازم در بخش مكانيزاسيون كشاورزي
- عدم توانايي مالي كشاورزان خرده پا جهت خريد ماشين آلات مورد نياز
- كمبود زيرساخت‌هاي لازم جهت ‌رونق بخشيدن بيشتر به استفاده از ماشين‏آلات
- وجود انحصار در توليد ماشين‌هاي اصلي مولد نيرو
- عدم‌ توازن‌ منطقي‌ بين ‌قيمت‌ محصولات كشاورزي و قيمت نهاده‌هاي مكانيزاسيون

اهداف كيفي بلندمدت (اهداف آرماني)

- توسعه مكانيزاسيون مناسب در چرخه توليد محصولات كشاورزي
- دستيابي به شاخص‌هاي پايدار در روند توسعه مكانيزاسيون
- ارتقاء فن آوري در ساخت و بهره‌برداري از ماشين‌هاي كشاورزي
- رشد شاخص‌هاي بهره‌وري مكانيزاسيون كشاورزي

 اهداف كيفي پنجساله (جهت‌گيري‌هاي اصلي)

- تامين ماشين‌هاي كشاورزي كافي و مناسب از داخل و خارج جهت توليد محصولات اساسي
- استفاده بهينه از ماشين‌هاي كشاورزي موجود با گسترش خدمات فراگير فروش
- هدفمند نمودن حمايت‌ها جهت توسعه مكانيزاسيون در توليد محصولات اساسي
- حمايت و تقويت تشكل‌هاي مكانيزاسيون
- استقرار نظام اطلاع‌ رساني مناسب توليدكنندگان و بهره‌برداران ماشين‏آلات كشاورزي
- حمايت و تقويت تحقيقات كاربردي، آموزشي و ترويجي مكانيزاسيون

 اهداف كمي

- ارتقاء ضريب مكانيزاسيون به ميزان 18/1اسب بخار در هـكـتار در افق برنامه (31/1در زراعت و 58/0در باغباني)
- تامين 19320 دستگاه تراكتور سبك 45 قوه اسب بخار و پايين تر
- تامين 71800 دستگاه تراكتور متوسط
- تامين 29670 دستگاه تراكتور سنگين 100 قوه اسب بخار و بالاتر
- تامين 16045 دستگاه تيلر زراعي باغي
- تامين 8060 دستگاه انواع كمباين
- تامين 9760 دستگاه انواع دروگر
- تامين 13070 دستگاه تراكتور باغي كمرشكن
- تامين ساير ماشين‌ها، تجهيزات و ادوات مورد نياز در زيربخش‌هاي:
1- زراعت 355355 دستگاه
2- باغباني 96240 دستگاه
3- منابع طبيعي 16280 دستگاه

- منابع اعتباري مورد نياز مكانيزاسيون در برنامه كمك‌هاي فني و اعتباري اين سند پيش‌بيني شده است .

فعاليت‌هاي محوري

- طرح انتخاب فن‌آوري‌هاي مناسب ماشين‌هاي کشاورزي به همراه آموزش و ترويج آنها
- طرح حمايت از ايجاد و توسعه، خدمات فني و مهندسي، آزمون، نظارت و بازرسي مهندسي به منظور استمرار حفظ  کيفيت، خدمات مکانيزاسيون و تدوين استانداردهاي مورد نياز

سياست‌هاي فضايي

- توزيع ماشين آلات و حمايت‌ها براساس قطب‌هاي توليد محصولات اساسي
- ايجاد شبكه‌هاي منطقه‌اي و مديريت مهندسي ماشين‌هاي كشاورزي براساس شرايط فني، اقليمي، فرهنگي و اجتماعي مناطق

 اقدامات

1- طرح انتخاب فن آوري هاي مناسب ماشين‌هاي کشاورزي به همراه آموزش و ترويج آنها:
- حمايت از ساخت نمونه طرح‌هاي ابتكاري جديد ماشين و ادوات
- ايجاد مزارع الگويي با فن آوري جديد

2- طرح حمايت از ايجاد و توسعه، خدمات فني و مهندسي، آزمون، نظارت و بازرسي مهندسي به منظور استمرار حفظ کيفيت، خدمات مکانيزاسيون و تدوين استانداردهاي مورد نياز:
- پروژه هدفمند نمودن حمايت‌ها جهت توسعه مكانيزاسيون
- پروژه حمايت و تقويت تشكل‌هاي مكانيزاسيون
- ايجاد صندوق غيردولتي توسعه مكانيزاسيون
- تجهيز و تكميل كارگاه‌هاي پنجگانه گروه آزمون
- پروژه نظام‌ اطلاع ‌رساني‌ مناسب ‌توليدكنندگان ‌و بهره‌برداران ‌ماشين‏آلات كشاورزي

3-  طرح گسترش خدمات پس از فروش

ادامه دارد...