اشاره:
توليد بدون استفاده از كود و سم و با استفاده از روش‌هاي مبارزه‌ي بيولوژيك و غير شيميايي، رويكردي است كه در كشورهاي توسعه يافته در حال نهادينه شدن است. روش‌هاي مبارزه بيولوژيك به كارگيري مستقيم يا غيرمستقيم ميكروارگانيسم‌ها و حشرات مفيدي ست كه منجر به كاهش وقوع بيماري يا شدت آن و ازسويي نابودي آفت مي‌شود. در اين روش از سم و كود شيميايي استفاده نمي‌شود. محصولاتي كه بدون استفاده از سم و كود شيميايي توليد مي‌شود، در اصطلاح محصولات ارگانيك ناميده مي‌شوند. اين محصولات پس از بررسي و تأييد در آزمايشگاه‌هاي گياهپزشكي، با برچسب هاي مشخصي به بازارعرضه شده و از حمايت‌هاي ويژه و قيمت بالاتري نيز برخوردار مي‌شوند.
اما توليد كنندگان محصولات غير ارگانيك نيز در كشورهاي توسعه يافته بايد با رعايت فرآيند‌هايي خاصي در توليد، ميزان باقيمانده‌ي سم و كود را در حد استاندارد‌هايي بسيار سخت‌گيرانه كاهش دهند. علاوه براستاندارد‌هاي كشور‌هايي اروپايي يا آمريكا، استانداردهاي بين‌المللي تحت عنوان كدكس تدوين مي‌شود كه محصولات كشاورزي هر كشور براي ورود به بازار جهاني ملزم به رعايت آن ها هستند.
امروزه به علت عدم حمايت از توليد كننده و نبود استانداردهاي الزام‌آور، براي توليد اغلب محصولات كشاورزي توليد شده در ايران، از كود و سم‌هاي شيميايي استفاده مي‌شود. در حالي كه تا كنون وزارت كشاورزي و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي، از موضع‌گيري رسمي و ارائه‌ي آمار درباره ميزان باقيمانده سم و كود در محصولات كشاورزي ايران خودداري مي‌كنند، چندي پيش برخي از مهمترين رسانه‌هاي كشور، از جمله رسانه ملي با اعلام غير مجاز بودن ميزان باقيمانده سم و كود در برخي از محصولات كشاورزي به ويژه محصولات نوبرانه، مردم را به خودداري از مصرف اين محصولات تشويق كردند آن‌چه كه درپي مي‌آيد گزارش دومين كارگاه بررسي « سياست‌هاي بكارگيري نيروي متخصص در عرصه كشاورزي و تدوين استانداردهاي محصول سالم» است كه با حضور مهندس زينب تاجيك عضو انجمن‌كلينيك هاي گياهپزشكي استان تهران در دفتر مطالعات خبرگزاري دانشجويان ايران برگزار شد به گزارش خبرنگارسرويس مسائل راهبردي دفتر مطالعات خبرگزاري دانشجويان ايران، دراين كارگاه « تدوين مقررات و استانداردهاي توليد محصول سالم» و هم‌چنين« تعامل ميان وزارت جهاد كشاورزي و پلي كلينيك‌هاي خصوصي كشاورزي »به عنوان دو پيش‌نياز بنيادين استاندارد سازي محصولات كشاورزي وحضور نيروهاي متخصص در عرصه‌ي كشاورزي مورد بررسي قرارگرفت. در پي متن كامل گزارش اين كارگاه به حضور خوانندگان گرامي تقديم مي‌گردد.
خبرنگار:
امروزه براي عرضه محصولات كشاورزي در بازارهاي جهاني، ملزم به رعايت قوانين و استانداردهاي بين المللي هستيم و انتظارمي رود كه درآينده اي نزديك توليد چنين محصولاتي ازمطالبات ايرانيان نيز باشد؛ با توجه به اين كه يكي از مهمترين كاركرد‌هاي كلينيك‌هاي گياهپزشكي مي‌تواند كمك به توليد محصول سالم براساس انجام آزمون‌هاي تجزيه خاك، آب، گياه و تعيين باقيمانده سم و كودشيميايي باشد، درحال حاضرعملكرد كلينيك‌هاي گياهپزشكي را در اين زمينه چگونه ارزيابي مي‌كنيد؟
مهندس تاجيك:
حدود يك دهه است كه با اشاعه و ترويج علوم نوين كشاورزي در عرصه، سعي در افزايش آگاهي بهره برداران داريم، اما متاسفانه مصرف كنندگان توانايي شناسايي محصول سالم را ندارند واهميت اين موضوع را نيز درك نكرده اند. با استفاده از دو دستگاه GC و GC-MAS مي‌توان نوع و درصد باقي مانده‌ي سموم محصولات گياهي را مشخص كرد، اما متاسفانه هنوز در بخش كشاورزي استانداردها و قوانيني براي توليد محصولات سالم تدوين نشده است. درسال‌هاي گذشته كشاورزان وبهره برداران كشورهاي اروپايي و توسعه يافته ملزم به رعايت استاندارد بين المللي كدكس(CODEX) درتوليد محصولاتشان بودند، براي نمونه چنان‌چه ميزان سم فسفره‌ي ديازينون در محصولي بالاتر از(دو قسمت در ميليون)2ppm بود، برچسب محصول سالم به آن تعلق نمي گرفت؛ اما درحال حاضراستاندارد كدكس نيز در اين كشورها منسوخ شده است، به طوري كه فروشگاه‌هاي بيو(زيستي) دركشورهاي اروپايي محصولات كشاورزي عاري ازهرگونه كود و سم شيميايي(محصولات ارگانيك) را به مصرف كنندگان‌شان عرضه مي كنند. بايد به اين نكته توجه داشت كه قوانين و مقررات توليد محصولات ارگانيك در كشورهاي توسعه‌يافته بسيار پيچيده‌تر ومشكل‌تراز ديگر كشورها است. ما براي ورود به بازار جهاني محصولات كشاورزي ملزم به رعايت استانداردهاي بين‌المللي مانند كدكس هستيم اين در حالي است كه تا به امروز اين استانداردها دراختيار آزمايشگاه‌هاي مربوطه قرارنگرفته است.
متاسفانه دربخش كشاورزي با معضل مصرف بي رويه سموم مواجه هستيم؛ براي نمونه محصولات گلخانه اي 4 نوبت درهفته سمپاشي و به بازار عرضه مي شوند درصورتي كه دوره‌ي كارنس (تجزيه سموم در گياه) اين محصولات حداقل 7 روز است؛ بنابراين محصولاتي با سطح باقيمانده سموم بالا وارد بازارشده كه بسيار خطرناك و سرطان‌زا هستند.
*مسووليت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي در تعيين كيفيت و سلامت محصولات كشاورزي*
*ايران بازار فروش سموم شيميايي كشورهاي توسعه يافته*
متاسفانه به دليل آن‌كه محصولات كشاورزي ما براساس استانداردهاي جهاني توليد نمي شود و ميزان باقيمانده سموم و مواد شيميايي آن بيشتر از حد مجاز است جايگاه مناسبي در بازارهاي جهاني نداريم مگر چندمحصول انگشت شمار مانند پسته كه درحال حاضر براي صادرات آن سخت‌گيري‌هايي وجود دارد.
امروز يكي از مشكلات بخش كشاورزي را مي‌توان تبديل ايران به بازار فروش كالاهاي كشورهاي توسعه دانست، براي نمونه هنگامي‌كه سموم شيميايي توليدي اين كشورها بازار داخلي ندارد دركشورهايي مانند ايران به بهره برداران عرضه مي كنند.
البته دست يابي به استانداردهاي توليد محصول سالم در كشورما نيز امكان پذير است. با قراردادن دستگاه GC-MAS در ميدان ميوه و تره بار مي توان از كيفيت و سلامت محصولات كشاورزي اطمينان يافت؛ در اين صورت بهره برداران مجبور هستند براي توليد محصولات استاندارد و سالم به متخصصين و كلينيك‌هاي كشاورزي مراجعه كنند. با استفاده از همين دستگاه هم‌چنين مي‌توان ميزان باقيمانده‌ي فسفر را تعيين كرد.
وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي بايد جامعه را از عواقب مصرف محصولات ناسالم آگاه كند و با تاييد سلامت و كيفيت محصولات كشاورزي به آنها برچسب محصول سالم ارائه دهد به نحوي كه محصولات آلوده اجازه‌ي فروش در ميادين ميوه و تربار را نداشته باشند.
*باور نادرست اجتماع از محصولات ارگانيك*
خبرنگار:
توليد محصول سالم از دو جنبه‌ي بهداشتي و اشتغال زايي(نيروي متخصص) به سود جامعه است. اما متاسفانه بهره برداران اعلام مي‌كنند كه توليد محصولات سالم و ارگانيك منجر به كاهش كيفيت ظاهري اين محصولات مي‌شود آيا شما صحت اين موضوع را تائيد مي‌كنيد؟
مهندس تاجيك:
متاسفانه اين تفكر اشتباهي است كه در جامعه رواج پيدا كرده است، براي نمونه توليدكنندگان براين باورند كه سيب‌هايي كه بدون استفاده ازسموم شيميايي توليد مي‌شوند به طورحتم به آفت كرم سيب مبتلا مي شوند يا آن‌كه بوته هاي خياري كه سم پاشي شده اند صد درصد كمبود كلسيم دارند و دچار بدشكلي مي‌شوند، اما واقعيت امر اين‌گونه نيست. درتمام مبارزات شيميايي، بيولوژيك، زراعي و... درصدي خسارت در محصولات وجود خواهد داشت، بنابراين بايد با اجراي مديريت تلفيقي بتوانيم ميزان خسارت را كاهش دهيم و ازسويي محصول سالم توليد كنيم.
*نبود قوانين و نبود ضمانت اجراي قوانين*
خبرنگار:
دركارگاه‌هايي كه در دفتر مطالعات خبرگزاري دانشجويان درباره طرح به كارگيري نيروي متخصص و ايجاد شبكه خدمات مشاوره اي، فني و مهندسي برگزارشد، اين نتيجه حاصل شد كه هنگامي حضور نيروي متخصص درعرصه‌ي كشاورزي معناي واقعي پيدا مي كند كه قوانين و استانداردهاي ملي كشاورزي تدوين و تصويب شود تا بتوان به پشتوانه‌ي قوانين و آئين نامه‌هاي اجرايي اين بخش به بهره برداران اعلام كرد كه براي توليد محصول سالم نياز به مراجعه به مهندسين دارند.
مهندس تاجيك:
در ايران قوانين و استانداردهاي لازم و ضمانت اجراي قوانين وجود ندارد و با توجه به وضعيت كنوني كشور نمي توانيم توسط مهندسين ناظر، بهره برداران را ملزم به اجراي قوانين و استانداردهاي اين بخش كنيم.
وقتي قانون ضعيف باشد فرهنگ تخلف نيز ايجاد مي شود، براي نمونه هنگامي‌كه سم فروش و توزيع كننده‌ي سموم غيرمجاز جريمه نمي شود بنابراين به كارخود ادامه مي دهد و با فرهنگ سازي در جهت تخلف، فعاليت خود را قانوني و عادي جلوه مي دهد.
انجام بسياري ازفعاليت‌ها با پشتوانه‌ي قانون امكان پذيراست اما بايد درنظرداشت كه قانون هنگامي ارزشمند است كه قابليت اجرا داشته باشد؛ براي نمونه تعدادي از سم فروش‌ها تحت كنترل و نظارت سازمان حفظ نبات فعاليت مي كنند و موظفند تنها سموم مجاز را با نسخه‌ي گياه‌پزشك به بهره برداران بفروشند، اما از سويي تعدادي ازاين افراد نيز مجوز ندارند و سموم غيرمجاز را به ميزان بالا از كارخانه‌هاي مختلف خريداري و توزيع مي كنند و دولت از وجود آنها بي خبراست. بنابراين درحال حاضر نوع و ميزان سموم مصرفي در مناطق زراعي به طور دقيق مشخص نيست كه اين امر معضل بزرگ و خطرناكي براي كشاورزي ايران محسوب مي شود.
از سوي ديگر بايد توجه كنيم كه اگر چه وضع استانداردهاي باقيمانده‌ي سم و كود در محصولات توليدي امكان‌پذير است، اما براي دست‌يابي به استانداردهاي توليد نمي توان از الگوي فرآيندهاي توليد يكساني براي محصولات استفاده كرد، چرا كه ما با ارقام و نهاده‌هاي بسيار متغيري مواجه هستيم. براي نمونه در شهرستان ورامين كه بيشترين سطح زير كشت آن به خيارگلخانه‌اي اختصاص دارد، 20 واريته از اين محصول با ويژگي‌ها و نيازهاي متفاوت كشت مي‌شود. ازسويي خاك يا بستر كشت اين محصولات نيز ازنظر عناصر و اجزا متفاوت است.
بنابراين مهندسين هنگامي مي توانند نظر كارشناسي ارائه دهند كه تمام فاكتورهاي نسبي مرتبط با توليد و عرضه‌ي محصولات را دقيق بررسي كنند، براي نمونه كارشناس پس از مشاهده‌ي نتيجه‌ي آزمايش خاك و شرايط جذب عناصر مي تواند سم موثر را تجويز كند.
بايد اضافه كنم كه شيوه‌ي نظارتي مهندسين كشاورزي از پيچيدگي‌هاي بسيار ديگري نيز برخوردار است است، زيرا به طورمثال تير آهن را مي توان به مدت طولاني پس از تاييد مهندسين ناظرعمران در انبار نگهداري و به بازارعرضه كرد اما براي محصولات كشاورزي شرايط ويژه ي انبارداري بايد در نظر گرفته شود تا به محصولات آسيب نرسد.
*بارفروشان تصميم گيران نهايي در بخش كشاورزي*
خبرنگار:
چه عوامل ديگري را در بي‌اهميت تلقي شدن استانداردهاي باقيمانده‌ي سم و كود محصولات كشاورزي در كشور مؤثر مي‌بينيد؟
مهندس تاجيك:
بهره برداران به دليل آن‌كه وابستگي‌هايي مالي به فروشندگان محصولات كشاورزي (بارفروشان) دارند، مجبور هستند كه در تمام مراحل كشت و كار مانند انتخاب نوع سم، كود، محصول، شيوه كشت و... براساس سليقه بارفروشان عمل كنند؛ متاسفانه در سيستم كشاورزي و بانك‌داري ايران سود بانكي بالا و شرايط ارائه‌ي وام بسيار دشوار است. اما در كشورهاي توسعه يافته زارعين از سود بانكي 2 درصد برخوردارند و بانك‌ها در فعاليت‌هاي كشاورزي مشاركت و سرمايه‌گذاري مي‌كنند. به همين دليل آنها دغدغه‌ي مالي ندارند و مي توانند محصول سالمي توليد كند كه ازنظر اقتصادي نيز با حمايت‌هاي انجام گرفته براي آنها اقتصادي‌تر است؛ بنابراين بايد سرمايه در گردش مورد نياز كشاورزان توسط بانك‌ها به شكل وام با سود اندك در اختيار آنها قرارداده شود. در برخي از كشورهاي توسعه يافته حمايت مالي از كشاورزان به اندازه‌اي است كه اگر بهره برداران محصول ناسالم و بدون هماهنگي بازار توليد كنند دولت با ارائه‌ي يارانه به آنها محصولاتشان را جمع آوري و نابود مي كند اما اجازه نمي دهد كه محصول آلوده وارد بازار شود .
البته حتي اگر قانون و الزامي در اين باره وجود نداشته باشد، هنگامي كه كشاورزان بدانند استفاده از مديريت تلفيقي آفات منجر مي شود كه ميزان عملكرد محصولاتشان در واحد سطح افزايش و ازسويي هزينه‌هاي مربوط به خريد سموم شيميايي كاهش يابد، به اين نتيجه مي‌رسند كه استفاده از نيروي متخصص و مهندسين ناظر و توليد محصول سالم به سود بهره‌بردار است.
*استفاده از راهكارهاي غيرموثر و سنتي در عرصه‌ي كشاورزي*
مهمترين معضل كشاورزي امروز ايران نبود علوم نوين مهندسي دراين بخش و استفاده از روش‌هاي سنتي ترويج است؛ حدود 4 سال است كه بحث توليد محصول سالم دربدنه‌ي ترويج مطرح شده و بسيار نوپا است. متاسفانه پايين بودن اطلاعات كشاورزان از مباحث كشاورزي مانند آفات، بيماري‌ها و تغذيه خاك، منجر شده است كه آنها در بسياري از مواقع از سموم غيرموثر در عرصه‌ي كشاروزي استفاده كنند، براي نمونه سم تماسي زينب(ZINB) كه بايد برروي گياه پاشيده شود را درخاك تزريق مي كنند و اين حركت غيراصولي سبب آلودگي محيط زيست مي شود بدون آن‌كه تاثيري در بهبود سلامت گياه داشته باشد.
متاسفانه كشاورزان ايران از نظر معيشتي و اجتماعي در پايين ترين سطح اجتماع قراردارند، درحالي‌كه در كشورهاي توسعه يافته كشاورزان يكي از مهمترين قشرهاي جامعه هستند، از سوي ديگر در بسياري از مواقع زارعين به علم و توانمندي مهندسين كشاورزي اعتقاد ندارند، بنابراين بايد با فرهنگ سازي مناسب زمينه‌هاي گسترش علوم مهندسي را درعرصه كشاورزي ايجاد كنيم.
دليل نبود فرهنگ به كارگيري نيروي متخصص در كشاورزان اول بي توجهي و عدم حمايت از بخش خصوصي كارشناسي درعرصه‌ي كشاورزي و دوم به روز نبودن علوم كارشناسان دولتي است.
مهندسين ناظر بايد با برخورداري از اطلاعات نوين كشاورزي در عرصه به صورت پويا عمل كنند؛ زيرا زارعين ازنظر تجربي و عمليات كشاورزي بسيارعالم هستند و اگر كارشناسان نتوانند از دانش بومي و دانشگاهي به شيوه‌ي مناسب بهره ببرند منجر به سلب اعتماد بهره برداران مي شوند. درحال حاضر قانوني وجود دارد كه براساس آن حضور كارشناس كشاورزي در گلخانه‌هايي با مساحت بيش از 5 هزارمتر الزامي است اما متاسفانه دلايل متفاوتي مانند بي تجربگي كارشناسان وفراهم نبودن شرايط، اين طرح را با شكست مواجه كرده است. دانش آموختگان كشاورزي از پايه‌ي علمي مناسبي برخوردارند اما درعرصه‌ي عملي مهارت‌هاي كافي را كسب نكرده اند و متاسفانه در برخي از مواقع قادر به رقابت با بهره برداران نيستند كه اين امر منجر به سلب اعتماد كشاورزان مي شود. قصد داريم امسال حدود 30 تا 40 مدير فني گلخانه تربيت كنيم و مهارت‌هايي مانند سازه‌هاي گلخانه، شناسايي و مبارزه با آفات و بيماريهاي گلخانه اي و... را به آنها آموزش دهيم. تاهنگامي‌كه نظام آموزش عالي اصلاح نشود قوانين كمكي به حل مشكلات بخش كشاورزي نخواهد كرد.
*ضرورت تهيه‌ي شناسنامه براي زمين‌هاي زراعي *
خبرنگار:
رويكرد شما براي توليد محصول سالم چيست؟
مهندس تاجيك:
ما گام اول را با تهيه‌ي شناسنامه‌ي مزارع برداشتيم كه در آن ويژگي‌هاي كيفي خاك، محيط، آفات و بيماريهاي منطقه ثبت شده است و با مطالعه و كسب آگاهي از پيشينه‌ي زمين زراعي مي توان پيشنهادات موثري درجهت پاك‌سازي محيط از سموم شيميايي و يا تعيين الگوي كشت ارائه داد.
*اهميت ونقش تمام گرايش‌هاي مهندسي كشاورزي در توليد محصولات سالم*
خبرنگار:
از گفته هاي شما مي توان اين‌گونه نتيجه گرفت كه در فرآيند توليد محصولات كشاورزي نظارت مهندسين گياهپزشكي و نيز تاييديه‌ي آزمايشگاه‌هاي گياهپزشكي، آب و خاك الزامي است؛ حال دراين جا با اين پرسش مواجه مي شويم كه در توليد محصولات سالم آيا نقش و نظارت ديگر گرايش‌هاي كشاورزي ناديده گرفته مي شود؟ براي نمونه مهندسين ماشين آلات كشاورزي يا زراعت كه محدوده ي فعاليت‌هاي آنها در عرصه‌ي كشاورزي و در مراحل كاشت، داشت و برداشت است نقشي در روند توليد و پايش محصولات كشاورزي نمي توانند ايفا كنند ؟
*طرح پلي كلينيك‌هاي گياه پزشكي *
مهندس تاجيك:
در طرحي كه ما با عنوان پلي كلينيك‌هاي كشاورزي ارائه داده‌ايم، تمام گرايش‌ها لحاظ شده است و بخش‌هايي مربوط به آزمايشگاه‌هاي گياهپزشكي، آب، خاك، ماشين آلات كشاورزي، سيستم‌هاي آبياري و... وجود دارد. اين طرح جامع در انجمن كلينيك‌هاي گياهپزشكي استان تهران نوشته شده است.
توجه كنيد كه تعيين ميزان باقيمانده‌ي فسفر و تشخيص كود مناسب براي خاك به مراتب از باقيمانده‌ي سم در محصولات كشاورزي با اهميت‌تراست، دراين زمينه بايد از نظر فني - كارشناسي مهندسين خاكشناسي استفاده كرد. بسياري از آفات و بيماريهاي گياهي در اثرعدم رعايت كشت مناسب شيوع پيدا مي كنند كه اين امر نتيجه‌ي ناآگاهي از علوم زراعت است؛ به طور مثال اگر تاريخ و تراكم كشت مناسب باشد مي توان با بسياري از آفات و بيماري‌ها مبارزه كرد و ميزان خسارت را كاهش داد. مهندسين باغباني نيز با هرس اصولي مي توانند كميت و كيفيت محصولات باغي را كنترل كنند و ميزان عملكرد محصول را در واحد سطح افزايش دهند. درحال حاضر يكي از معضلات اساسي بخش كشاورزي كمبود آب است كه مهندسين آبياري بايد با بهبود سيستم‌هاي آبياري از هدررفتن آب جلوگيري كنند و سبب اقتصادي شدن فعاليت‌هاي كشاورزي شوند.
بنابراين براي توليد محصولات كشاورزي سالم نيازمند همكاري تمام گرايش‌هاي كشاورزي هستيم. درحال حاضر حدود 12گرايش از جمله گياهپزشكي، باغباني، توليدات گياهي، آبياري، ماشين آلات، خاكشناسي، اصلاح نبات، ترويج و... دراين طرح گنجانده شده است و درصورت پيشرفت طرح، جايگاهي براي گرايش‌هايي مانند علوم دامي، دامپروري و... نيز درنظر گرفته مي شود. البته درحال حاضر نيز كلينيك‌هاي گياهپزشكي نقش پلي كلينيك‌هاي كشاورزي را ايفا مي كنند اما به شيوه‌ي محدودتر.
*وجه تشابه و تمايز دوطرح: "پلي كلينيك‌هاي كشاورزي"و"شبكه خدمات مشاوره اي و فني، مهندسي"*
پلي كلينيك‌هاي مجهز يا دفاتر مهندسي، مشاوره‌اي غير مجهز؟
خبرنگار:
به نظر مي‌رسد طرح پلي كلينيك‌هاي كشاورزي در بسياري از موارد مشابه طرح شبكه خدمات مشاوره اي و فني، مهندسي است؛ كه اكنون از سوي وزارت‌خانه پيگيري مي‌شود؛ در اين صورت طرحي كه شما تدوين كرده ايد درچه زمينه‌هايي با طرح وزارت جهاد كشاورزي تفاوت دارد؟
مهندس تاجيك:
در طرح شبكه خدمات مشاوره اي و فني-مهندسي كشاورزي، شركت‌هاي مشاوره‌اي همانند نقطه‌هاي بي شماري هستند كه به خط جهت داري تبديل نمي شوند و ممكن است فعاليت‌هاي‌شان درجهت حل مشكلات كشاورزي ايران نبوده و تنها جنبه‌ي رقابتي داشته باشد.
طرح پلي كلينيك‌هاي كشاورزي به اين موضوع اشاره دارد كه« بهتر است مجوزهاي محدود تاسيس پلي كلينيك‌هاي كشاورزي كه درآن زمينه‌ي فعاليت نيروي كارشناس و متخصص كشاورزي فراهم مي شود را جايگزين مجوزهاي متعدد استقرار شركت‌هاي خدماتي و مشاوره اي كنيم» براي نمونه تاسيس هر كلينيك نياز به حداقل 300 ميليون ريال سرمايه گذاري دارد حال مي توان پلي كلينيك‌هاي كشاورزي مجهز را جايگزين كلينيك‌هاي متعدد كرد وبا سرمايه گذاري كمتر زمينه‌ي اشتغال تعداد بيشتري از نيروهاي متخصص را فراهم كرد.
از سوي ديگر ايجاد شبكه‌ي خدمات مشاوره اي و فني- مهندسي مستلزم سرمايه گذاري و هزينه هاي جانبي هنگفتي ست كه درنهايت اين شركت‌ها ناچارند براي انجام آزمايش‌هاي متعدد به پلي كلينيك‌هاي كشاورزي مراجعه كنند. در كلينيك‌هاي گياهپزشكي سعي كرديم هماهنگي مناسبي ازنظر نوع پذيرش، تعرفه ها، خدمات مشاوره اي و... ايجاد كنيم تا بتوانيم بهره برداران را به نحو احسن در جهت رفع مشكلات اين بخش هدايت كنيم زيرا عرصه وسيع است و نبود هماهنگي بين مراكز و شركت‌هاي متفرقه كشاورزي سبب مي شود به تدريج اعتماد كشاورزان سلب شود كه اين امر ضعف بزرگي است.
شنيده‌ها حاكي از آن است كه به تمام متقاضيان مجوز تاسيس شركت داده مي شود كه اين موضوع چالش بزرگي در بخش كشاورزي است، به عقيده من نياز هربخش تنها يك پلي كلينيك كشاورزي مجهز به امكانات و تجهيزات مناسب است، به نحوي كه نيروي متخصص درتمام گرايش‌هاي كشاورزي را داشته باشد.
خبرنگار:
وجود يك پلي كلينيك درهر بخش منجر به پيدايي انحصار نمي‌شود ؟
مهندس تاجيك:
وزارت جهاد كشاورزي برفعاليت اين مراكز نظارت دارد، به طور مثال قوانيني در بخش كلينيك‌هاي گياهپزشكي وجود دارد كه به موجب آن اگر كلينيكي از قوانين و مقررات مصوب پيروي كند تخلف محسوب مي شود و بايد پاسخ‌گو باشد. باتوجه به اين‌كه مراكز خصوصي هستند و قراراست براي مدت طولاني در عرصه‌ي كشاورزي پايدار و فعال باشند بنابراين نمي توانند به دلخواه خود عمل كنند.
از سوي ديگر رقابت دربخش كشاورزي هنگامي مفهوم خواهد داشت كه فرهنگ به كارگيري كارشناس و نيروي متخصص پديد آيد، ممكن است اين امر در آينده تحقق يابد اما در شرايط كنوني نيازي به تاسيس مراكز متعدد دربخش كشاورزي نيست.
*دو طرح انجمن كلينيك‌هاي گياهپزشكي استان تهران:
"پلي كلينيك‌هاي كشاورزي "و"توليد محصول سالم"*
خبرنگار:
طرح پلي كلينيك‌هاي كشاورزي درچه مرحله اي است؟
مهندس تاجيك:
درحال حاضر دو طرح داريم، طرح پلي كلينيك‌هاي كشاورزي كه در مرحله پاياني و طرح توليد محصول سالم در مرحله‌ي تدوين است. در وزارت جهادكشاورزي طرحي به نام "استاندارد توليد محصول سالم" در مرحله‌ي پيگيري و تدوين است كه طرح بسيار جامع و كلي است اما متاسفانه براي حل مشكلات در زمينه‌ي توليد محصولات سالم راهكار ارائه نكرده اند، حدود 6 ماه است كه برروي طرح توليد محصول سالم كار كرده ايم اما هنوز نهايي نشده است.
خبرنگار:
آيا اين طرح از مدلي بين المللي تبعيت مي كند؟
مهندس تاجيك:
خير، زيرا حيطه ي رفتاري كشاورزان بسيار گسترده است و ما نمي توانيم دستورالعمل‌هاي يكساني را براي تمام بهره برداران درنظر گرفته و به آنها ابلاغ كنيم. طرح استاندارد توليد محصول سالم همانند قالبي است كه فعاليت‌ها و رفتارهاي متفاوت در عرصه‌ي كشت و كار در آن معنا پيدا خواهد كرد و به سوي مسير هدف‌مندي هدايت خواهد شد.
خبرنگار:
در تدوين اين طرح چه افراد و يا گروه‌هايي مشاركت دارند؟
مهندس تاجيك:
حدود 5 كلينيك در استان تهران در قالب انجمن كلينيك‌هاي گياهپزشكي در تدوين طرح "توليد محصول سالم" فعاليت مي كنند. طرح پلي كلينيك‌هاي كشاورزي نيز توسط اعضاي انجمن تكميل شده است، ما سعي مي كنيم كه ميزان هزينه‌هاي كلينيك‌هاي گياهپزشكي را كاهش دهيم زيرا اغلب كشاورزان ما معيشتي هستند و توانايي پرداخت خدمات مشاوره اي و فني – مهندسي را ندارند.
*كشاورزان معيشتي نياز به حمايت‌هاي دولتي دارند*
خبرنگار:
مي‌توان درجهت حمايت از بهره برداران ناتوان، به كلينيك هاي گياه پزشكي براي ارائه‌ي خدمات و آموزش‌هاي رايگان به كشاورزان يارانه پرداخت كرد.
مهندس تاجيك:
ما سعي داريم با كاهش هزينه ها و خدمات ارائه شده اين معضل را رفع كنيم و با مشاوره و توجيه اقتصادي مناسب به بهره برداران تفهيم مي كنيم كه حضور نيروي متخصص در عرصه و به كارگيري علوم نوين كشاورزي به سود آنها است و درنهايت منجر به افزايش عملكرد محصولاتشان در واحد سطح خواهد شد.
خبرنگار:
شيوه‌ي كار درتمام كلينيك‌هاي گياهپزشكي استان تهران مشابه و براساس آئين نامه‌ها و بخش‌نامه‌هاي وزارت كشاورزي است يا آن‌كه كلينيك‌ها به صورت خودمختار در عرصه‌هاي گوناگون كشاورزي عمل مي كنند؟ آيا ازسوي وزارت جهاد كشاورزي نظارتي برنحوه‌ي كارآزمايشگاه‌هاي كلينيك‌هاي گياهپزشكي اعمال مي‌شود؟
مهندس تاجيك:
در ابتدا 3 كلينيك گياهپزشكي دراستان تهران وجود داشت كه به صورت بسيار ابتدايي شروع به كار كرده اند. در حال حاضر اين آمار به 22 عدد رسيده است. ما زمينه را براي فعاليت ديگر كلينيك‌ها فراهم كرده ايم و به منظور يكسان سازي فعاليت كلينيك‌ها، انجمن كلينيك‌هاي گياهپزشكي استان تهران را در سال 1385 ثبت كرديم و با تصويب برخي از قوانين، يكISO داخلي بوجود آورديم. قوانيني از جانب سازمان حفظ نباتات به كلينيك‌هاي گياهپزشكي ابلاغ شده است كه جنبه‌ي نظارتي دارد اما روند اجرايي كار را مشخص نكرده است. دركلينيك‌هاي گياهپزشكي فعاليت‌هايي در سطح عمومي و نياز كشاورز انجام مي شود اما در سطح فراتر مانند تحقيقات و بررسي‌هاي دقيق، كلينيك‌ها رتبه بندي مي شوند؛ براي نمونه يكي از كلينيك‌ها، ويروس را تا مرحله‌ي پاتووارشناسايي مي‌كند. به اين ترتيب آزمايشگاه‌هاي مرتبط با تجزيه گياه و تعيين ميزان سموم و مواد شيميايي، تحت نظارت انجمن كلينيك‌هاي گياهپزشكي استان تهران فعاليت مي‌كنند.
*تعاملات وزرات جهاد كشاورزي و كلينيك‌هاي گياهپزشكي*
خبرنگار:
هدف از تاسيس كلينيك‌ها و شركت‌هاي كشاورزي خصوصي ارائه‌ي خدمات مشاوره‌اي، فني و مهندسي به تعداد بيشتري از بهره برداران ، ترويج علوم نوين مهندسي در سطح گسترده‌تري ازعرصه‌ي كشاورزي است . استقرار شبكه‌ي غيردولتي مي تواند تكميل كننده و دربرخي مواقع احيا كننده‌ي شبكه‌ي دولتي در تمام رشته‌هاي كشاورزي باشد؛ بنابراين به منظورهدفمند كردن فعاليت‌ها و ارائه‌ي طرح‌هاي كاربردي در بخش كشاورزي بايد ارتباط تنگاتنگي ميان نهادهاي دولتي و غيردولتي پديد آيد تا بتوانند با دست‌يابي به الگويي مناسب مشكلات و نيازهاي اين بخش را برطرف كنند؛ دراين باره نحوه‌ي ارتباط و تعامل كلينيك‌هاي گياهپزشكي با بخش دولتي به چه صورت است؟
مهندس تاجيك:
نبايد از دولت توقع چنداني داشته باشيم زيرا پايه و اساس كار ما خصوصي است البته سعي ما برآن است كه ارتباط مستقيم و تنگاتنگي با دولت برقراركنيم زيرا معتقديم نظرات و پيشنهادات ما به عنوان افرادي كه در عرصه كار مي‌كنند و مشكلات اين بخش را از نزديك لمس كرده اند بايد در دستور كار وزارت‌خانه قرار گيرد. قراراست امسال پروژه‌ها و طرح‌هاي دولتي به ما واگذار شود، البته روند اجرايي كار توسط خودمان تعيين مي‌شود. با توجه به اين‌كه قوانين و فرآيندهاي انجام كار در مراكز دولتي تقريباً ثابت است، متاسفانه ارزيابي فعاليت‌هاي عرصه‌ي كشاورزي توسط كارشناسان اين بخش هر 3 تا 4 سال يك‌بار انجام مي شود و براساس آن دستورالعمل‌ها و قوانيني تصويب مي‌شود كه در بسياري از مواقع نياز بخش اجرا نيستند.
*نيروهاي متخصص كشاورزي بايد به سراغ بهره برداران بروند*
خبرنگار:
نقش ترويج در كلينيك‌هاي گياهپزشكي به چه شيوه اي است؟ آيا زارعين براي بهره گيري از خدمات مشاوره اي و فني مهندسي كارشناسان، به كلينيك‌هاي گياهپزشكي مراجعه مي كنند و يا آن‌كه مروجين به سراغ بهره برداران مي روند و با حضور و ارائه‌ي راهكار فني و مهندسي آنها را راغب بر اجراي علوم كشاورزي مي كنند؟
مهندس تاجيك:
ما منتظر نمي شويم تا كشاورزان به سراغ ما بيايند، شايد اين كارهيچ وقت انجام نشود؛ بلكه سعي داريم با حضور مداوم خود در عرصه، علوم نوين كشاورزي را اشاعه دهيم و با افزايش توانمندي‌هاي خود هميشه يك گام جلوتر از زارعين حركت كنيم.
*ترويج خصوصي*
خبرنگار:
فعاليت‌هاي ترويجي كلينيك‌هاي گياهپزشكي درچه حدي است؟ آيا ارائه‌ي خدمات ترويجي و مشاوره اي مورد استقبال بهره برداران قرارمي گيرد؟
مهندس تاجيك:
من تا به‌حال 2هزار روز آموزش زنان روستايي داشته ام و 3 سايت مدرسه در مزرعه (Farm Filde School ) را هدايت كرده ام كه در زمينه آگاهي و اشاعه ي علوم نوين كشاورزي بسيار موثر است.
خبرنگار:
باتوجه به آن‌كه طرح مدرسه در مزرعه توسط معاونت ترويج در عرصه اجرامي شود آيا سايتهاي مدرسه در مزرعه( FFS ) كه در قالب بخش خصوصي فعال هستند بايد از دستورالعمل‌ها و شيوه ي اجرايي اين طرح كه در وزارت‌خانه تعبيه شده است پيروي كنند يا آن‌كه مي توانند به صورت خودمختار آموزش‌هاي مورد نياز را به بهره برداران ارائه دهند؟ آيا نظارتي از بخش دولتي بر اجرا و برگزاري اين سايت‌ها وجود دارد؟
مهندس تاجيك:
سايتهاي FFS دولتي از استانداردهاي مشخصي تبعيت مي كنند براي نمونه 15 تا 20 كشاورزبايد در سايت حضور داشته باشند اما در بخش خصوصي با چنين محدوديت‌هايي مواجه نيستيم. در اين طرح اساس كار آموزش عملي و مشاهده وقايعي است كه در مزرعه اتفاق مي افتد اين نوع آموزش در دنيا سير تكاملي داشته است، ما آزمايش‌هاي گوناگوني را در مزرعه نمايشي با حضور زارعين انجام داده ايم.
براي نمونه دربحث مبارزه ي بيولوژيك كفشدوزك هفت نقطه اي شكارگر را جمع آوري و سپس در مزارع رهاسازي مي كنيم؛ كشاورزان مشاهده مي كنند كه كفشدوزك‌ها شته‌ها را شكار مي كند بنابراين بدون اين‌كه نياز به مبارزه‌ي شيميايي داشته باشند مي توانند اين آفت را كنترل كنند ازسويي اجراي علوم مهندسي و فني نيز صرفه‌ي اقتصادي بيشتري براي آنها خواهد داشت.
خبرنگار:
باتوجه به اين‌كه از مبارزه بيولوژيك به عنوان هدف نهايي دانشمندان گياه پزشكي ياد مي شود و نقش مهمي كه اين نوع كنترل در توليد محصول سالم ايفا مي كنند، شما اين حشرات شكارگر را از چه مراكزي فراهم مي كنيد؟ آيا موسسه‌ي تحقيقات گياهپزشكي كشور دراين زمينه با شما همكاري مي كند؟ آيا شما تجربه استفاده از اين حشرات شكارگر را در مزارع وسيع نيز داشته ايد؟
*جايگاه مبارزات بيولوژيك در ايران*
مهندس تاجيك:
خير، ما اين حركت را در سطح محدود و به منظور آموزش و ترويج علوم نوين كشاورزي انجام داديم و كفشدوزك‌ها را از عرصه جمع آوري كرديم؛ متاسفانه اين حشره شكارگر در سطح انبوه و تجاري توليد نمي شود. در موسسه‌ي تحقيقات گياهپزشكي كشور، زنبور تريكوگراما، بالتوري ها و نيز كفشدوزكي كه عليه شپشك آرد آلود به كار مي رود به منظور استفاده در مبارزات بيولوژيك توليد مي شود. توليد و به كارگيري ديگرحشرات شكارگر از جمله كفشدوزك هفت نقطه اي در مرحله‌ي تحقيق و بررسي است.
اكنون در حالي كه احساس نياز به استفاده از اين قبيل حشرات شكارگر در كشاورزان ايجاد شده است، قادر به پاسخ‌گويي به نيازآن‌ها نيستيم. از سوي ديگر متاسفانه مجبوريم تمام فعاليت‌هاي مربوط به عرصه‌ي كشاورزي مانند آزمون خاك، آب، ترويج وآموزش به بهره‌بردارن را خودمان انجام دهيم.
ما گام نخست را با اصلاح روش‌هاي كشاورزي برداشتيم و دربرخي از مواقع با توليد محصول سالم فاصله‌ي چنداني نداريم. براي نمونه درگذشته 42 بار براي نابودي كنه‌ي دو نقطه‌اي گلخانه در يك دوره ي 6 ماهه سم پاشي انجام مي شد كه ما به‌وسيله‌ي اصلاح روش‌ها توانسته ايم اين عدد را به 2 تا 3 بار سمپاشي كاهش دهيم.
توليد محصول سالم در كشورما بسيار نوين است و بيش از يك دهه از قدمت آن نمي گذرد اما دركشورهاي توسعه يافته و اروپايي پيشينه‌ي آن به يك قرن مي رسد، هم‌چنين دراين كشورها روش ترويجي سايتهاي FFS از سال 1940 ابداع شده است.
خبرنگار:
باتوجه به وضعيت كنوني ايران و تجاربي كه شما در زمينه‌ي كشاورزي داريد درتدوين اين طرح بايد به چه شاخص‌هايي توجه شود؟
مهندس تاجيك:
به عقيده‌ي من بهره برداران يا به‌عبارتي توليد كنندگان محصولات كشاورزي نقش اول تمام طرح‌هايي هستند كه دراين بخش تدوين مي شود، بنابراين بهتر است پس از سنجيدن تمام عواقب كار فعاليتي را آغاز كنيم. طرح توليد محصول سالم نيز بايد درجهت برطرف كردن مشكلات كشاورزان تدوين شود به شيوه اي كه درنهايت به سود آنها باشد و ازسويي فرهنگ استفاده از محصول سالم را در مصرف كنندگان بوجود آوريم. هماهنگي با وزارت بهداشت و ايجاد شرايط مناسب دربخش فروش از مسائل ديگري است كه بايد دراين امردرنظرگرفته شود. روند توليد محصول سالم همانند چرخه اي است كه بايد تمام اركان آن حفظ شود تا موفقيت آميز باشد. موفقيت دراين امر هنگامي حاصل مي شود كه همياري و همكاري تمام موسسات، وزارت‌خانه‌ها حتي صدا و سيما و وزارت ارشاد را داشته باشيم زيرا فرهنگ سازي مسئله‌ي مهمي است كه بايد به صورت جدي به آن توجه كرد.
گفت‌وگو:
مهندس مرجان طاوسي
خبرنگار گياه پزشكي سرويس مسائل راهبردي ايران
انتهاي پيام
نظرات