اشاره:
آن‌چه كه در پي مي‌آيد اولين بخش از متن كامل ترجمه‌ي منتشر شده‌ي ارزيابي آتليه‌ي شهرسازي پاريس از طرح جامع شهر تهران است كه در ارديبهشت ماه سال گذشته منتشر شد.
اين گزارش علاوه بر آن كه ارزيابي‌اي علمي طرح جامع تهران را از منظر يكي از نهاد‌هاي شهرسازي اروپا در اختيار پژوهشگران مي‌گذارد، تا اندازه‌ي زيادي مي‌تواند ديدگاه‌هاي اين نهاد را در نقد فرآيند سياست‌گذاري طراحي و برنامه‌ريزي شهري در ايران توضيح دهد. 
زمان انتشار گزارش آتليه‌ي شهرسازي پاريس نيز از اين جهت قابل توجه است كه طرح خاتمه نيافته و نهاد تهيه كننده‌ي طرح جامع تهران، امكان اصلاح طرح را داشت.
سرويس مسائل راهبردي ايران به دنبال برگزاري كارگاه‌هاي متعددي در بررسي و نقد طرح جامع تهران، متن اين گزارش را براي استفاده‌ي پژوهشگران علاقه‌مند منتشر مي‌كند.
گفتني است چند ماه پس از انتشار اين گزارش، نهاد تهيه كننده‌ي طرح جامع تهران در پاسخ به گزارش مختصري كه از ارزيابي آتليه‌ي شهرسازي پاريس در يكي از روزنامه‌هاي صبح تهران منتشر شده بود، مقاله‌اي منتشر كرد كه متعاقباً جهت استفاده‌ي علاقه مندان منتشر مي‌شود.
اين مقاله اما بسياري از نقدها و پرسش‌هاي مطرح شده در گزارش آتليه‌ شهرسازي پاريس را بي پاسخ گذاشت. با گذشت بيش از 2 سال از انتشار اين گزارش در حالي كه اكنون طرح جامع تهران، آخرين مراحل تصويب خود را در شوراي عالي شهرسازي مي‌گذراند، هنوز بسياري از نقد‌ها و پرسش‌هاي مطرح شده در اين گزارش بي پاسخ مانده است.
از اين رو گزارش ارزيابي آتليه‌ي شهرسازي پاريس درباره طرح جامع تهران از آن زمان تا كنون همواره يكي از چالش‌برانگيزترين متن‌هاي انتقادي پيش روي اين طرح بوده است.
پيش از اين نيز دكتر سيد امير منصوري عضو هيأت علمي دانشكده‌ي هنرهاي زيباي دانشگاه تهران، در مقاله‌اي كه در سرويس مسائل راهبردي خبرگزاري دانشجويان ايران منتشر شد، به توضيح وشرح مختصر ارزيابي آتليه شهرسازي پاريس درباره‌ي طرح جامع تهران پرداخت.(براي مشاهده‌ خبر اين‌ جا را كليك كنيد)

**************

2- ارزيابي
 ارزيابي شيوه
در حال حاضر مراحل زيادي به طور موازي هم پيش مي‌رود. اولين آن طرح جابه‌جايي شهري با توجه به موضوع كلي جابه‌جايي مي‌باشد. اين مرحله به كليه مسائل حمل‌و‌نقل افراد مي‌پردازد ولي سرفصل‌هاي مورد مطالعه از انتخاب‌هاي شهري به ويژه در مورد كاربري اراضي و تراكم‌ها بسيار دور به نظر مي‌رسد. مساله حمل‌و‌نقل كالا و تحويل كالا نيز مورد اشاره قرار نگرفته است. اقدام ديگر كه به موازات اين اقدام و از سوي سيسترا (Systra) براي شركت مترو انجام گرفته است تنها به استفاده از حمل‌و‌نقل عمومي سنگين مي‌پردازد،‌ ولي به نظر مي‌رسد با تفكرات شهري ارتباط بهتري دارد.

 ارزيابي محتوي
پيشنهادهاي شركت‌هاي مشاور ماموريت يافته از سوي RPCT به نظر مي‌رسد در مورد موضوعات مورد اشاره قابل دست‌يابي و خوب جهت‌گيري شده هستند. مساله يكپارچگي بهتر بزرگراه‌هاي درون شهري (حتي با حذف بخشي از آنها در درازمدت) شايستگي آن را دارد كه نگاه ويژه‌اي به آن بشود. موضوع فضاهاي عمومي (نحوه‌ي برخورد و استفاده) كه موضوع اساسي براي كيفيت زندگي، منظر و تصوير كلي شهر مي‌باشد نيز بايستي با توجه مخصوص ديده شود.

ايده‌ي (TOD: Transit Oriented Development) كه از سوي شركت مترو ارائه شده به نظر مي‌رسد بايستي اساس طرح‌هايي باشد كه از سوي چهار مشاور مسوول تهيه مطالعات در سطح كلي CDS، مطالعات فرادست، طرح جامع و هماهنگي مطالعات محلي) قرار گيرد.

3- رهنمودها
كار موازي درباره‌ي ظرفيت‌هاي توسعه‌ي شهري (ذخاير موجود زمين، توزيع كاربري‌ها و تراكم آن، محل‌يابي محله مركزي بازرگاني – CBD‌) و تفكر درباره‌ي توسعه و استفاده از شبكه‌هاي حمل‌و‌نقل اجتناب‌ناپذير به نظر مي‌رسد.
موضوع فضاهاي باز بايستي جايگاه مهمتري در مطالعات جاري به خود اختصاص دهد. انتخاب بنيادي بين خودروهاي شخصي و حمل‌و‌نقل عمومي و همچنين پيامدهاي آن بايستي مورد تاكيد مجدد قرار گيرد. چنين به نظر مي‌رسد كه به صورت متناقضي از يك‌سو، اين كه از يك اولويت مطلق به استفاده از وسايل حمل‌و‌نقل عمومي و كاهش تردد اتومبيل‌ها داده مي‌شود و از سوي ديگر تعريض بعضي محورهاي عمده شهر علي‌رغم از بين رفتن منظر شهري همچنان ادامه مي‌يابد و يا گذرگاه‌هاي غيرهمسطح در چهار‌راه‌ها احداث مي‌شود.
مساله پارك (در خيابان‌ها و در مناطق خصوصي) شايستگي آن را دارد كه با توجه به اهميت موضوع به عنوان ابزاري جهت تنظيم ترافيك، توسط يك گروه كاري ويژه بررسي شود.
نكته‌ مهم ديگر مربوط به ارتباط تهران و محيط پيرامون آن است: ارتباطات ريلي آتي در مقياس ملي و بين‌المللي و يكپارچگي آتي فرودگاه‌ها، ارتباطات جاده‌اي (و حتي در درازمدت ريلي) با درياي خزر از اين جمله هستند. نهايتا، مساله لجستيكي شهري نيز بسيار مهم است و به نظر مي‌رسد در حال حاضر به آن پرداخته نشده است.

ص 45 و 46، ترجمه گزارش ارزيابي اپور از طرح جامع تهران

ب – تفكر موازي درباره‌ي جمعيت و مسكن
هدف نهايي طرح جامع فراهم ساختن كيفيت زندگي بهتر براي ساكنان تهران است. اين امر از طريق مسكن، مقررات ساخت‌و‌ساز، نوسازي و حفاظت از ميراث مي‌تواند به دست شهرداري انجام شود. همچنين با تطبيق رهنمودها بر سياست‌هاي توسعه‌ي اقتصادي ميسر است. لذا به جمعيت، مسكن و اقتصاد بايستي به صورت مجموعه‌اي در كنار هم فكر شود.

هيات اپور از مطالعات انجام گرفته در تهران در اين زمينه‌ها اطلاع حاصل نمود:

1- موضوعات ارائه شده
اطلاعات فراوان: فقدان نتيجه‌گيري(سنتز)
هيات، اسناد ذيل را مطالعه نمود:
 - محتوي مطالعات فرادست (شرح خدمات)
 - جمعيت و ويژگي‌هاي جمعيتي (مطالعه)
 - شاخص‌هاي مسكن و تغييرات آنها (مطالعه)
 - "چشم‌انداز مناطق" كه توسط 22 مشاور نگاشته شده است 
 - اطلس كلان‌شهر تهران – بخش اول، TGIC (مركز اطلاعات جغرافيايي تهران).

اين هيات با كارشناسان زير ديدار نمود:
 - دكتر زنجاني، جمعيت‌شناس
 - دكتر برنارد هوركارد
 - دكتر شفيق
 - دكتر حبيبي، استاد
 - مشاوران 22 منطقه
توضيحات اضافي توسط مسوولان RPCT  و TGIC داده شد:
 - دكتر موسوي‌زاده
 - آقاي غمامي
 - آقاي معيني
 - آقاي حساميان
 - آقاي زرين
 - آقاي سپانلونژاد
 - دكتر توفيق

تحليل‌هايي در جريان جلسه‌ي كاري به خصوص در موارد ذيل استماع شد:
 - سخنراني ‌UARC در مورد توسعه‌ي اقتصادي در محور شمال – جنوب (24 آوريل)
 - سخنراني مربوط به پروژه‌ي CAMA/GIS از سوي آقاي سپانلونژاد (25 آوريل)
 - مذاكرات گوناگون با آقايان زنجاني، حبيبي، توفيق و ...

 ص 47، ترجمه گزارش ارزيابي اپور از طرح جامع تهران
 

ولي به عنوان سند كتبي، هيات يك گزارش تشخيصي واقعي و نه حتي رهنمودي را دريافت نكرد. ظاهرا سند نتيجه‌گيري (سنتز) در مورد مسائل جمعيتي، اجتماعي و مستغلات در تهران وجود ندارد. به علاوه هيات مطالعات جست‌و‌جو‌گرانه جديد و يا مطالعاتي كه به مساله آينده پرداخته باشد نيز مشاهده نكرد.
در بين اسناد كتبي دريافت شده توسط هيات تنها سندي كه جنبه‌ي كلي داشت اطلس TGIC بود. ولي به طور طبيعي اطلس يك سند توصيفي است و داراي عملكرد راهبردي نمي‌باشد.
مطالعات 22 مشاور (خلاصه) حاوي عناصر اجتماعي - جمعيتي هستند ولي توسط معماراني نوشته شده‌اند كه عملكرد عملياتي دارند. اين مطالعات جنبه‌ي مطالعات تخصصي ندارند.
نتيجه‌ي "مطالعات فرادست" نيز به هيات اعلام نشد. اكنون هيات نمي‌داند از نظر اجرا اين مطالعات در چه مرحله‌اي هستند.
نهايتا به هيات توضيح داده شد كه مطالعات اجتماعي – جمعيتي زيادي در زمان تهيه طرح مجموعه‌ي شهري تهران در سال‌هاي 1996 – 1994 (1375 – 1373) انجام گرفته است. هيات نتوانست از آنها اطلاع يابد. اين كار نيازمند به واقعيت درآوردن است. ولي به نظر نمي‌رسد انجام شده باشد.

2- ارزيابي 
ارزيابي اهداف: اهدافي بسيار "تدافعي"
اهداف بازنگري در طرح جامع در حال حاضر اهدافي "تدافعي" هستند. پايان بخشيدن به توسعه‌ي نامنظم ساخت‌و‌سازها كه به دليل تجاوز از تراكم مجاز و خريداري تراكم اضافي انجام گرفته است، پرداختن به مشكلات عاجل: پيشگيري از خطر زلزله، كاهش آلودگي، مقابله با گره خوردگي سيستم حمل‌و‌نقل و ... اين اهداف "پادرهوا" ديدگاهي راهبردي براي توسعه‌ي تهران پيشنهاد نمي‌نمايند.
مي‌توان چنين فكر كرد كه مطالعات اوليه تحليلي بر موضوعات جمعيت، مسكن و اقتصاد نتوانسته‌اند يك تشخيص واقعي ارائه دهند، سندي كه مي‌توانست در توصيف ديدگاهي مثبت از آينده كمك نمايد. همچنين مطالعات فوق به ويژه فاقد مطالعات راهبردي اقتصادي، دورنماي جمعيتي براي مناطق، تحليل اجتماعي و پيشنهاداتي براي مسكن مي‌باشند.
شهرداري چهار اقدام موازي را به كار گرفته است: هماهنگي طرح جامع، مطالعات فرادست، هماهنگي در سطح مناطق و راهبرد توسعه شهري، هر كدام از اين گروه‌ها در توصيف رهنمودهاي اجتماعي – اقتصادي نقش ايفا مي‌نمايد.
سرفصل‌هاي "مطالعات فرادست" (به ليست مراجعه شود) از انجام اقدام آينده‌نگرانه و راهبردي سخن مي‌گويند كه مهم است به انجام برسد. مسايل كليدي در مورد آينده تهران هم از نظر اقتصادي و هم از نظر جمعيتي و اجتماعي در آن مورد بحث قرار گرفته‌اند. تحقق اين مطالعات مرحله‌اي تعيين كننده در جهت تحقق آسيب‌شناسي خواهد بود.

فهرست مطالعات فرادست
 1-1-1- دورنماي آتي تهران از ديد مردم، كارشناسان و گروه‌هاي ذينفع 
 2-1-1- دورنماي تمركز زدايي از تهران (تحليل اسناد و قوانين)
 3-1-1- دورنماي نقش ملي و بين‌المللي تهران از جنبه‌هاي سياسي، اقتصادي و فرهنگي
 1-2-1- بازبيني مطالعات راهبردي "طرح مجموعه شهري تهران" . بازبيني عوامل تاثيرگذار در تغييرات جمعيتي

ص 48، ترجمه گزارش ارزيابي اپور از طرح جامع تهران

 2-2-1- بازبيني دورنما و راهبردهاي سهم جمعيتي در تهران و حوزه‌ هاي ديگر (در كل 9 حوزه) از جمعيت كل كلان‌شهر
 3-2-1- بازبيني پيش شرط‌ها و واقعي كردن شرايط راهبردهاي توسعه، مثل مديريت شهري و تامين مسكن
 4-2-1- تهيه گزارش دورنماي آتي و راهبردهاي توسعه‌ي تهران از ديدگاه منطقه‌اي

 ارزيابي نحوه‌ي كار: نياز شديد به هماهنگي
نحوه‌ي كار مبتني بر هماهنگي بين گروه‌هاي مسوول تعيين راهبرد طرح جامع مي‌باشد: هماهنگي طرح جامع، مطالعات فرادست، هماهنگي در سطح منطقه‌اي، راهبرد و توسعه‌ي شهر.
مسائل اجتماعي – جمعيتي توسط اين چهار گروه در نظر گرفته شده‌اند. اين تنوع رويكردها بدون شك منبعي براي غني‌سازي مطالعات است. ولي زياد بودن تعداد عاملان، هماهنگي كارها را مشكل مي‌سازد.
گروه‌ها به موازات هم پيش مي‌روند و CDS از نظر شروع كار آخرين گروه است. ميدان عمل‌ها تلاقي دارد. به عنوان مثال تعيين راهبرد اقتصادي جزو وظايف هر 4 گروه است. رهنمودهاي مربوط به مسكن در حوزه‌ي اختيارات 3 گروه است (هماهنگي طرح جامع، هماهنگي سطح مناطق، مطالعات فرادست) و غيره.
براي سازماندهي كار مشترك، توصيف مراحل روشن و روند اعتبار بخشي به آن وجود ندارد. مراحل معمولي عبارتنداز:
 - به فهرست درآوردن موارد
 - تشخيص 
 - اهداف
 - پيش‌نويس ضوابط
در مرحله‌ي حاضر، تشخيص اجتماعي – جمعيتي تهران كه پايه‌هاي اهداف را ذكر نمايد هنوز انجام نگرفته است. اعتبار بخشيدن به چنين سندي از طرف گروه‌هاي مختلف به طور كلي به شهرداري امكان خواهد داد تا مساله اهداف را از همان ابتدا بر مبناي اجماع نظر مورد بررسي قرار دهد . براي اين مرحله از تشخيص، مهم است كه از دانشمندان و دانشگاهيان نظير آقايان زنجاني، حبيبي و سايرين براي انجام تحليل‌هاي پايه‌اي دعوت به عمل آيد. بر اساس استحكام اين تحليل‌ها است كه طرح جامع پايدار و كارآمد خواهد بود.

 ارزيابي پيشنهادات
در بين مطالعات مربوط به طرح‌ها هيات از مطالعات پروژه (GAMA/GIS (GAMA: Computer Aided Mass Appraisal اطلاع حاصل نمود. معلوم شد كه اين كارها در صورتي كه به اتمام برسند ابزار خوبي براي شناخت اجتماعي و مستغلات تهران محسوب مي‌شود كه مناسب خواهد بود در مطالعات مربوط به تشخيص مورد استفاده قرار گيرد.

ص 49، ترجمه گزارش ارزيابي اپور از طرح جامع تهران

3- رهنمودها
با توجه به مطالعات اجتماعي – جمعيتي، موضوعاتي كه پيشنهاد شد درباره‌ي آنها تبادل تجربيات صورت گيرد، در نظر دارند تعريف تشخيص‌ها به موازات فراهم ساختن تفكر راهبردي كمك نمايند.

جمعيت
 - 1- پيش‌بيني‌هاي جمعيتي تا افق 2010 - 2020 - 2030 
   * فرضيات مربوط به ميزان تولد، مرگ، مهاجرت 
   * مشكل مسكن 
   * پيش‌بيني‌ها بر اساس گروه‌هاي سني

مسكن
 - 1- بازار مسكن 
   * سازماندهي اطلاعات و اقدامات نقشه‌كشي (كارتوگرافي) 
   * نمونه‌هاي تحليل‌ها
 - 2- مسكن اجتماعي در فرانسه و در پاريس 
   * مقررات، تامين اعتبار 
   * عاملان (دولت، شهرداري‌هاي محلي، ارگان‌ها) 
   * نوع مداخله (تهيه زمين، ساخت‌و‌ساز) 
   * ماهيت برنامه‌ها (عمليات توسعه‌ شهري، عمليات روي بافت‌هاي غيرمتراكم) 
   * نحوه‌ي تحويل (كميسيون تحويل)
 - 3- كمك‌هاي دولتي براي ترغيب بخش خصوصي به باز زنده‌سازي محلات 
   * مطالعات مقدماتي 
   * محدوده 
   * مدت عمليات 
   * مشاركت 
   * كمك‌هاي مالي و فني 
   * گروه‌هاي پيگيري عملياتي 
   * ارزيابي نتايج 
 - 4- از بين بردن مسكن‌هاي ناسالم از سوي شهرداري
   * چارچوب قانوني، خطرناك و ناسالم بودن
   * ماموريت عملياتي محوله:‌ نمونه‌ي SIEMP (شركت‌هاي مختلط عمومي – خصوصي (SEM) )
   * مراحل عملياتي: طرح، تصميم شهرداري، تصرف زمين، اسكان مجدد، برنامه،‌ كار
   * ادامه ارزيابي

ص 50،‌ ترجمه گزارش ارزيابي اپور از طرح جامع تهران
 

فعاليت‌هاي اقتصادي
 - 1- از بين رفتن فعاليت‌هاي توليدي فيزيكي در فروشگاه‌هاي بزرگ
   * ارزيابي‌هاي به عمل آمده و پيامدهاي آن
   * عوامل توضيح‌گر (Explanatory Factors)
   * تنظيم كننده‌هاي محتمل (Possible regulators)
 - 2- انتخاب محلي براي احداث يك مركز جديد توليد تجاري (CBD)
   * اطلاعات مربوط به CBD اروپايي
   * مراكز خدماتي (بخش سوم) در پاريس
   * نقش قدرت‌هاي دولتي
   * احتياجات شركت‌هاي بين‌المللي
   * اهميت شبكه حمل‌و‌نقل
   * اهميت چند قطبي بودن
   * اهميت توزيع عملكردها

استفاده از مطالعات براي طرح جامع
 - 1- كمك براي تشخيص: نقشه‌هاي اصلي 
   * تراكم جمعيتي 
   * تراكم اشتغال 
   * نرخ اشتغال 
   * ساختار سني 
   * طبقات اجتماعي 
   * فقر
   * گونه‌شناسي مسكن 
   * خدمات حمل‌و‌نقل عمومي 
 - 2- كمك به توصيف اهداف: رويكرد‌هاي موضوعي 
   * رويكرد مسكن 
   * رويكرد اجتماعي 
   * رويكرد اقتصادي 
   * رويكرد تجهيزاتي 
   * رويكرد تجاري 
   * رويكرد حمل‌و‌نقلي 
   * رويكرد زيست محيطي

ص 51، ترجمه گزارش اپور از طرح جامع تهران

پ – بررسي يكپارچه‌ي محدوديت‌هاي مرتبط با فجايع طبيعي

1- موضوعات ارائه شده
 - اسناد زير در اختيار ما گذاشته شد:
 - شرح وظايف مطالعات زيست ‌محيطي
 - شرح وظايف مطالعات لرزه‌نگاري
 - شرح وظايف مطالعات سيل
 - شرح وظايف مطالعات تامين آب آشاميدني
 - مقاله‌اي به صورت پاورپوينت در مورد مطالعات زمين لرزه‌اي (منبع: IIES (موسسه بين‌المللي مطالعات زلزله‌شناسي))
 - مقاله‌اي به صورت پاورپوينت در مورد مطالعات زيست محيطي (منبع مهندسين مشاور SAP – JWRC (شركت جهاد تحقيقات آب و آبخيزداري))

2- ارزيابي
موضوعات مطرح شده در اين مطالعات عبارتنداز:
 - آلودگي هوا
 - مزاحمت صوتي
 - مديريت زباله
 - خطرات طبيعي (سيل و زمين‌لرزه)
 - تامين آب آشاميدني

بازديد هيات اپور از تهران فرصت مناسبي بود تا مشاهده شود كه تا چه حد در نظر گرفتن اين عوامل ضروري مي‌باشد. در واقع شهرنشيني سال‌هاي گذشته در حال حاضر مشكلات عمده زيست محيطي را براي كلان‌شهر تهران ايجاد كرده است. شرح وظايفي كه به ما داده شد از نظر تنوع كارها بسيار جالب بود. به نظر مي‌رسد بعضي موضوعات نظير مساله سيل به نحو جامعي به آنها پرداخته شده است. مطالعات زيادي مستقيم يا غيرمستقيم به اين موضوع مربوط است در حالي كه به موضوعات ديگر نگاهي كلي شده است (كيفيت هوا، مديريت زباله) يا حتي كاملا ناديده گرفته شده‌اند (بازيافت‌هاي آب‌هاي استفاده شده).

ص 52 و 53، ترجمه گزارش ارزيابي اپور از طرح جامع تهران
 

آلودگي هوا: مشكلي كه كمتر به آن پرداخته شده است.

برنامه‌ي ارائه شده توسط "مهندسين مشاور SAP – JWRC " فرصتي فراهم آورد تا ابزارهاي تهيه نقشه آلودگي هوا و يكپارچگي اين اطلاعات در محيط GIS معرفي شوند.
مساله كيفيت هوا به عنوان يك مشكل شهري مورد بررسي قرار نگرفته است (مناسب مي‌بود كه از شركت كنترل كيفيت هوا (AQCC) در اين باره سوال مي‌شد). متني كه ما در اين‌باره ارائه مي‌كنيم تفكرات به هم پيوسته‌اي است كه از خلال مجموعه‌ي مسايل وضعيت تهران، دريافتيم.

تهران يكي از آلوده‌ترين شهرهاي جهان است. از يك سو، شرايط جوي براي پراكنده ساختن آلودگي هوا مساعد نيست: ارتفاعات تهران جريان سطحي هوا را محدود كرده‌اند. پديده‌ي وارونگي هوا كه در طي سال وجو دارد مانع جريانات صعودي هوا مي‌شود. از سوي ديگر، اتومبيل‌هاي شخصي وسيله‌ي حمل‌و‌نقل تقريبا منحصر ساكنان تهران محسوب مي‌شود. امروزه مشكل كيفيت هوا در همه‌ شهرهاي بزرگ جهان وجود دارد كه نتيجه‌ي مستقيم تمركز فعاليت‌هاي بشري (صنايع يا حمل‌و‌نقل) مي‌باشد.
ابزارهاي قانوني كه حل اين مشكل را ممكن مي‌سازد بر دو نوع هستند: ابزارهاي برنامه‌ريزي و اقدامات فني مرتبط با خودروها، ابزار برنامه‌ريزي مشكل آلودگي هوا را از اين جهت مطرح مي‌نمايد كه آن را پيامد نوعي شهرسازي مي‌دانند كه در آن تراكم‌هاي پايين و شبكه‌ي نامناسب حمل‌و‌نقل عمومي استفاده از خودروي شخصي را اجباري ساخته است. ابزار برنامه‌ريزي لزوم استفاده از خودروي شخصي را كم‌تر مي‌نمايد و تاكيد بر بازسازي، تراكم بخشيدن به بافت‌ها و ايجاد شبكه‌ي حمل‌و‌نقل عمومي دارد (مراجعه شود به اين موضوع در بخش 3 – الف). به نظر مي‌رسد حتي با ايجاد شبكه‌ي منسجمي از حمل‌و‌نقل عمومي نظام عوارض بر سوخت ايران كه از ارزان بودن آن دفاع مي‌نمايد عاملي بازدارنده براي تغيير سيستم حمل‌و‌نقل مورد استفاده مردم باشد. نتايج برنامه‌ريزي در درازمدت حاصل مي‌شود و نمي‌تواند جايگزين اقدامات فوري گردد، در حالي كه بعضي آلاينده‌ها خطري براي سلامت عمومي مي‌باشند (براي تهران منواكسيد كربن، سرب، ذرات ريز معلق). به عنوان مثال برطرف كردن آلودگي منواكسيد كربن منوط به اجراي اقدامات فني و اجباري روي خودروها مي‌باشد. در فرانسه آلودگي با منواكسيد كربن از دهه‌ي 70 همواره رو به كاهش بوده است (در حال حاضر تقريبا به طور كامل ديگر دنبال نمي‌شود)، در حالي كه به موازات آن بر ميزان اتومبيل‌ها افزوده شده است. در تهران،‌ دليل اين نوع آلودگي قطعا فرسودگي اتومبيل‌ها مي‌باشد.

به عنوان مثال به برخي اقدامات قانوني جاري در مورد خودروها در فرانسه اشاره مي‌شود: 
 - الزام كنترل فني هر دو سال يك بار براي خودروهاي بيش از 4 سال عمر
 - الزام داشتن مخزن اگزوز كاتاليزوري از سال 1993 (اين امر امكان مي‌دهد محصولات ناشي از سوخت ناقص از نوع CO و تركيبات آلي فرار (COV) كاهش مي‌يابند). ‌   مربوط مي‌گردد . 10 PM الزام داشتن فيلتر تصفيه در مورد موتورهاي ديزلي از سال 2006 (به دود سياه و استانداردهاي اروپا در مورد خودروهاي نو)

- غيره

ص 54، ترجمه گزارش ارزيابي اپور از طرح جامع تهران

عمليات بزرگي براي كاهش آلودگي هوا از سال 1995 آغاز شد:
 - در چه مرحله از بهسازي اتوبوس‌ها هستيم؟ (تبديل موتورها به GNV , LPG) در مورد تاكسي‌ها نيز اين سوال مطرح است.
 - آيا مطالعات كيفيت هوا كارايي ايجاد منطقه طرح ترافيك را نشان داده است (در مورد فتواكسيدان‌ها نظير اوزون)؟ آيا طرحي براي توسعه‌ گسترش اين محدوده ‌   وجود دارد؟
 - ثمرات همكاري با JICA (آژانس همكاري بين‌المللي ژاپن) كه در سال 1994 شروع شده است، چه بوده؟
 - آيا موضوع همه‌جاگير شدن اين مشكلات بررسي شده است؟ آيا اين مطالعات دولتي منتشر شده‌اند؟ 
 

 مزاحمت‌هاي صوتي، چه شيوه‌اي براي توصيف آن وجود دارد؟

مشكل مزاحمت‌هاي صوتي به مساله كيفيت هوا بسيار نزديك است: صدا و آلاينده‌هاي محيطي هر دو اثرات جانبي سوخت‌هاي فسيلي هستند (در حمل‌و‌نقل و صنعت). پرداختن به مشكل صدا در مناطق شهري در حوزه‌ي ابزارهاي برنامه‌ريزي هستند كه در پاراگراف قبلي ذكر شدند. "مهندسين مشاور SAP – JWRC " نتايج مطالعات خود را به صورت كارتوگرافي در زمينه‌ي مزاحمت‌هاي صوتي بدون مشخص كردن شيوه‌ي برخورد ارائه نمودند: آيا اين امر نتايج يك سري اقدامات ميداني بود يا ثمره‌ي مدل‌سازي انفورماتيكي (يا حتي هر دو)؟ شاخص‌هاي ذكر شده مشخص نشدند. سرانجام اين نقشه‌ها به عنوان ابزاري براي كمك به تصميم‌گيري نيز مشخص نشده است. در اروپا قوانين، مجموعه‌هاي بيش از 250 هزار نفر جمعيت را ملزم به تهيه نقشه سر و صداي مرتبط با شبكه حمل‌و‌نقل (ترافيك جاده‌اي، ريلي و فرودگاهي) تا سال 2007 مي‌نمايد. همچنين بايد طرح‌هاي كاهش ميزان سر و صدا را تا سال 2008 (1387) به آن ملزم سازند. نقشه‌هاي سر و صدا بايد از يك شاخص اندازه‌گيري واحد استفاده كنند. Lden به عنوان شاخص شدت صوت متوسط در قوانين اروپايي منظور شده است.

ص 55 و 56، ترجمه گزارش ارزيابي اپور از طرح جامع تهران

مديريت زباله، زمينه‌اي كه بايستي مورد توجه قرار گيرد.

گروه "مهندسين مشاور SAP – JWRC " كار خود را هنگام معرفي با نقشه ميزان زباله‌هاي جمع‌آوري شده در هر منطقه ارائه نمود. ارائه‌ي مطلبي درباره‌ي شيوه‌هاي جاري مديريت زباله مفيد مي‌بود. در سال 1995 وضعيت تهران نسبتا نگران كننده بود: بازيافت زباله تقريبا وجود نداشت (دفن منظم زباله‌ها) و نرخ رشد ميزان زباله بالا بود (10 درصد در سال). در آن موقع پيش‌بيني شده بود كه اين وضعيت در پايتخت ايران به زودي غيرقابل كنترل خواهد شد. امروزه وضعيت چيست؟ رشد اقتصادي سال‌هاي اخير كشور باعث ايجاد تغيير در تركيب محتواي سطل‌هاي زباله تهران شد: زباله‌هاي 10 سال پيش عمدتا آلي بودند (74 درصد) در حالي كه ميزان ظرف‌هاي بسته‌بندي افزايش يافته است. اين ملاحظه در مورد ارزش انرژي زباله‌ها دليل مضاعفي است در تاييد راه حل سوزاندن زباله‌ها. آيا بحثي درباره‌ي نحوه‌ي برخورد با موضوع زباله‌ وجود دارد؟ آيا زباله‌هاي خاص (زباله‌هاي سمي، زباله‌هاي بيمارستان‌ها و غيره ...) به صورت جداگانه جمع‌آوري مي‌شوند؟ آيا طرحي براي جمع‌آوري زباله در ظرف‌هاي بزرگ وجود دارد؟

خطرات طبيعي (خطر زمين لرزه و سيل) آسيب شناسي كامل، پيشنهاداتي در حال تدوين

متن ارائه شده از سوي IIES نشان مي‌دهد كه خطرات زلزله و پيامدهاي آن بر ساختمان‌ها و زيرساخت‌ها اكنون به خوبي شناخته شده است.

IIES در حال حاضر توصيه‌هاي خود را در مورد طرح آتي كاربري زمينه تهيه مي‌نمايد. قبل از تهيه اين سند چند سوال مطرح است. IIES نقشه‌اي از محل‌هاي نجات در مقياس 22 منطقه تهيه نموده است. در مناطق در معرض خطر آيا اين امكان وجود دارد كه طرح كاربري زمين بتواند به طور سيستماتيك ايجاد چنين فضاهايي را در نظر بگيرد. (پارك‌ها، زمين‌هاي ورزشي و غيره)؟ آيا آسيب‌پذيري شبكه‌ها (آب آشاميدني، گاز، برق و غيره) مورد مطالعه قرار گرفته است؟ و به طور آينده نگرانه‌تر آيا اين موضوع در طرح آتي شبكه آب شست‌و‌شو (آب خام) مد نظر قرار گرفته است؟

تقاضاي شديد شبكه‌ها در شهرهاي بزرگ معمولا در جهت قطعه‌بندي شبكه‌ها و تمركز زدايي واحدهاي عملياتي است. (به عنوان مثال: تامين آب آشاميدني، تصفيه آب مصرف شده و غيره). آيا خطرات زلزله در احداث شبكه‌ها در نظر گرفته شده است؟

در مورد سيل، شرح خدمات ارائه شده به نظر جامع مي‌باشد، ولي به دليل عدم ارائه‌ي محتوي نتيجه‌گيري در مورد كارايي مطالعات زيادي كه پيشنهاد مي‌كنند مشكل است. اين كار از آن جهت مشكل است كه به موازات آن تجربه‌ي ما از پديده‌ي سيل بسيار محدود است. حوادث مرتبط با سيل و آب گرفتگي كه پايتخت ايران با آن مواجه است پديده‌هاي شديد و ناگهاني هستند. در حالي كه بر عكس بالا آمدن آب رودخانه در پاريس پديده‌اي در سطح وسيع و تدريجي است. در فرانسه، دولت مسوول مسائل حوادث ناشي از خطرات طبيعي است و طرح‌هاي پيش‌گيرانه‌اي در سطح منطقه‌اي تصويب شده است. اين طرح‌ها مناطقي را كه در آنها مقررات ويژه شهرسازي اجرا مي‌شود، مشخص مي‌نمايند (به عنوان مثال: محدوديت در ساخت و ساز مسكن، الزام استفاده از مصالح ساختماني كه بتوانند آب گرفتگي طولاني را تحمل نمايند، پيشگيري از لطمه به محيط زيست از سوي طرح‌هاي توسعه‌ي شهري ويژه و غيره). اين طرح‌ها همچنين عواملي را كه مسوول كار روي طرح‌هاي مديريت بحران مربوط به خود هستند را مشخص مي‌نمايد تا در صورت لزوم تداوم كار آنها را تضمين نمايد: شبكه‌هاي حمل‌و‌نقل عمومي، تشكيلات اداري، بيمارستان‌ها،‌ موزه‌ها، ادارات، شبكه‌هاي توزيع سيال‌ها (آب،‌ سوخت و غيره) و غيره ... .

ص 57، ترجمه گزارش ارزيابي اپور از طرح جامع تهران

تامين آب آشاميدني : مساله‌اي اضطراري

تعداد زيادي از مطالعات انجام گرفته در ارتباط با اين شرح وظايف چنين نشان مي‌دهد كه مساله تامين آب آشاميدني يك مساله اضطراري براي پايتخت ايران است. به نظر مي‌رسد اين مساله عامل محدود كننده توسعه آتي مجموعه شهري مي‌باشد. متاسفانه سند ارائه شده حاوي هيچگونه اطلاعات مبنايي كه امكاني براي كمك به ناظر خارجي باشد را فراهم نمي‌كند. خوب بود درباره‌ي وضعيت جاري نيز اشاره‌هايي مي‌شد: سياست عوارض، حجم توليد، نوع توليد (آب‌هاي زيرزميني، آب چشمه، مخازن، درياچه‌ها و غيره)، ‌ميزان مصرف و غيره. مطالعات پيشنهادي درباره‌ي فهم بهتر حوزه‌هاي آبگير مي‌باشد در حالي كه ارتباط آن با كاربري‌هاي آتي زمين به وضوح مشخص نشده است. آيا طرح آتي پيش‌بيني كرده است كه اقداماتي براي حفاظت از منابع طبيعي حتي در مناطق بسيار شهري اتخاذ شود؟ به شبكه‌ي آتي شست‌و‌شو (آب خام) نيز اشاره‌اي نشده است، در حالي كه اين امر يك ابزار كليدي حفاظتي محسوب مي‌شود. مساله نفوذناپذير ساختن زمين نيز در طرح مطرح نشده است و اين كه چگونه با مفهوم "فضاي باز" (كه در ضوابط وجود دارد) ارتباط برقرار مي‌كند؟ با توجه به مشكلات تامين آتي آب،‌ آيا تداوم سياست‌هاي وسيع درخت‌كاري در دامنه‌هاي البرز (آبياري زيرزميني) از سوي طرح آتي زير سوال رفته است؟

ص 58، ترجمه گزارش ارزيابي اپور از طرح جامع تهران

3- رهنمودها: لزوم ارائه سند نتيجه‌گيري
به منظور آن كه مشكلات زيست محيطي بتواند بحث درباره كاربردهاي زمين را مطرح سازد، مناسب است كه يك سند نتيجه‌گيري (سنتز) كه در آن وضعيت تفكرات و شناخت‌هاي موجود در مورد هر موضوع (آب، هوا، صدا و غيره) جمع شده باشد، تهيه شود. اين سند فقط به كار كارتوگرافي و يا يكپارچه‌ شدن در يك پايگاه GIS (كه اكثر اسناد ارائه شده اغلب چنين نشان مي‌دهند)، نبايد محدود شود.

ويژگي‌هاي اين ديدگاه‌ كلي، چند مورد است: در ابتدا مشكلات بسيار فراگير زيست محيطي را برجسته مي‌سازد (به عنوان مثال: دوگانگي بين شبكه آب شست‌و‌شو (خام) و تامين آب آشاميدني)، تفرق ابزارهاي مديريتي در اغلب نهادها (به عنوان مثال: در ايران مديريت زباله به عهده وزارت كشور است در حالي‌كه مديريت آب به عهده وزارت نيرو است و غيره). اين موضوع مقياس مناسب برنامه‌ريزي را برجسته مي‌سازد: مقياس حوضچه آبگير براي مسائل آب (اين موضوع بعضي مناطق روستايي را نيز در تهران شامل مي‌شود)، مقياس مجموعه شهري به طور كلي براي كيفيت هوا، مقياس حوزه‌هاي تخليه زباله و غيره. اين امر همچنين امكان انسجام بين ابزارهاي برنامه‌ريزي زيست محيطي و طرح‌هاي كاربري زمين را فراهم مي‌سازد. چنين سندي ابزار مناسبي براي كمك به تصميم‌گيري مسئولان منتخب است. 

ص 59، ترجمه گزارش ارزيابي اپور از طرح جامع تهران

نتيجه‌گيري

براي جمع‌بندي، رهنمودهايي كه مي‌تواند در تقويت كار برنامه‌ريزي در حال اجراي تهران كمك رساند ارائه مي‌شود.

انجام كاري تلفيقي و تكميلي برروي مطالعات تشخيص از طريق يك طرح كلي

طرح كلي به عنوان ابزاري براي تحليل
براي انجام يك كار تشخيصي پيش شرطي به صورت يك پروژه وجود دارد كه شامل اهداف، پاسخ به تمايلات سياسي و منعكس كننده خواسته‌هاي شهروندان است. اين پروژه امكان جهت دادن به تشخيص‌ها را فراهم مي‌كند، كه خود آن‌هم طرح را تغذيه كرده، مشخص‌تر ساخته و تغيير مي‌دهد. در حقيقت، جوينده يابنده‌ است. تشخيص به خوبي به دنبال مي‌شود و جستجوي داده‌ها موثرتر است. طرح كلي براي يك شهر بايستي به اين كار سمت‌و‌سو دهد. اين يك ابزار تحليل واقعيت‌ و حقايق است.

تشخيص در مقياس كلي
عناصر متعددي كه هنوز مشاهده، آناليز و مطالعه نشده‌اند، در كار ارائه شده به ما وجود داشت. با اين حال، آنها در مورد آينده كلان‌شهري نظير تهران از اهميت زيادي برخوردارند:
 - كاري در مورد تخصيص فضاهايي كه بايستي عملكردهاي مختلف شهري را پذيرا شوند (امتيازات و معايب اين زمين‌ها براي هر نوع عملكرد)
 - ارزيابي ظرفيت‌ بالقوه باسازي‌ شهري (زمين‌هاي قابل تغيير، امكان متراكم‌تر كردن و ...)، كه به ويژه در تخصيص فضاها مفيد خواهد بود و همچنين به مسئله‌ فقدان  ‌   مسكن براي فقيرترين مردمان پاسخ خواهد داد.
 - توسعه مطالعات تاثيرگذاري پروژه‌ها (توسعه شهري، شبكه‌هاي حمل‌ونقل، بزرگراه‌ها، ...) جهت در نظر گرفتن پيامدهاي پروژه‌هاي بزرگ در درازمدت
 - كاري در مورد حفاظت و ارزش‌دهي به مناظر كلان‌شهري، زيرا شهر تهران موقعيت منحصر به‌ فردي دارد.

تشخيص در مقياس محلي
همچنين بايد در مقياس محلي اين طرح كلي مدنظر قرار گيرد تا مشخص نمايد چگونه اين خط مشي‌هاي اصلي مي‌توانند در سطح مناطق اجرا شوند. همين طرح كلي انسجام لازم به تشخيص‌هاي محلي را خواهد داد و به متدي استاندارد براي تهيه نقشه و متون نياز دارد. در حقيقت، چنين گزارش‌ها و نقشه‌هاي امكان خواهد داد پديده‌هاي كوچك در مقياس بزرگ به طور دقيق‌تر مورد ارزيابي قرار گيرند و بدين ترتيب عواملي كه ممكن بود فراموش شوند به سطح طرح كلي ارتقاء داده شوند. تشخيص‌هاي محلي و كلي سناريوهاي جايگزين بوجود مي‌آورند، اين تعامل دائمي بين مقياس‌هاي مختلف، عمدتا براي توسعه كليه مناطق و شهر در كليت آن بسيار اساسي مي‌باشد. در اين سطح از تفكر است كه مي‌توان سناريوهاي گوناگون تهيه كرد تا به سوالات و مشكلات پاسخ داده شود.

ص 60، ترجمه گزارش ارزيابي اپور از طرح جامع تهران

مكمل مطالعات
با اين حال يك تلاش بزرگ ديگري روي بررسي‌هاي اقتصادي – اجتماعي لازم است چرا كه يك طرح جامع همچنين طرح‌هاي تفصيلي نمي‌تواند فقط به موضوع كاربري زمين و زونينگ بپردازد. زيرا قبل از هر چيز بايد به ساكناني كه در شهر ساكن هستند بپردازند. مطالعات مربوط به جمعيت، مسكن، بازار مستغلات، فعاليت‌هاي اقتصادي در درك از يك شهر و ساكنان آن مهم هستند. بين جمعيت و محيط شهري كه در حقيقت شهر را مي‌سازد تامل وجود دارد. در خصوص مسايل زيست محيطي، اطلاعات بيشتري در مورد آلودگي هوا، مزاحمت‌هاي صوتي، مديريت زباله‌ها، آب آشاميدني به همراه توصيف بهتر مقياس‌هاي مناسب بسيار مفيد خواهد بود.

به علاوه نياز به خلاصه كردن تشخيص‌هاي گوناگون مي‌باشد به نحوي كه تمام سرفصل‌ها و زيرفصل‌ها را پوشش دهد. مسكن، جمعيت و اقتصاد بايستي موضوع يك مطالعه تلفيقي قرار گيرند، زيرا پويايي‌ آنها به شدت مرتبط با يكديگر است. يك سند فراگير از تحليل‌هاي زيست محيطي همچنين امكان به كارگيري ابزارهاي عملياتي كاراتري را نشان مي‌دهد.

مباحث آينده‌نگرانه براي ارائه‌ي پيشنهادات

تشخيص بايستي تكميل شود، نتيجه‌گيري نيز گردد و طي طرحي براي تهران ارائه شود. تعيين برخي عناصر لازم در عمليات و طراحي، گروه‌هاي كاري مي‌توانند روي سرفصل‌هاي فراگير تشكيل جلسه دهند تا ارتباط بين سرفصل‌هاي مورد نظر را برقرار كند. ديدگاه‌ها را رو در روي هم قرار دهند و بدين ترتيب سنتزي كلي (يك گزارش سفيد) حاصل نمايند كه كمك تصميم گيري‌ها براي تصميم‌گيران خواهد بود. اين گروه‌ها از تمام دست‌اندركاران شهرسازي، از نمايندگان شهروندان تا متخصصين تشكيل خواهد يافت تا نظر همگان جمع‌آوري شود.

يك كميته راهبردي براي تصميم‌گيري

كميته راهبردي مي‌تواند از طريق شركت منظم در جلسات پيشرفت كارها، پيشرفت اين گزارش سفيد را دنبال نمايد. حتي اگر قبلا كار شروع شده باشد، نشست‌ها مي‌تواند به منظور مقابله طرح تهران با پيشنهاداتي كه قبلا بيان شده، تشكيل شود و در همان زمان طرح جامع و طرح‌هاي ديگر نيز در آن بهينه گردند. در سايه‌ تشكيل چنين جلساتي، عناصري كه براي نهايي كردن طرح و ارائه‌ ابزارهاي عملياتي لازمند به ظهور مي‌رسند. طرح شهر نيز خواهد توانست بر مبناي موضوعات فراگير و نه بر مبناي ديدگاه‌هاي جداگانه بيان شود.

ص 61، ترجمه گزارش ارزيابي اپور از طرح جامع تهران

ادامه دارد...