با «حسام‌الدين علامه» دبير انجمن اسلامي دانشجويان دانشگاه تهران و علوم پزشكي در دفتر انجمن دانشكده‌ي پزشكي دانشگاه تهران به گفت‌وگو نشستيم؛ انجمني كه او آن را قديمي‌ترين نهاد مدني در ايران مي‌داند.

در طول مصاحبه بارها از تاريخچه و هدف انجمن اسلامي دانشجويان در زمان تاسيس آن ياد كرد. علامه همواره در پايان هر پاسخي، تشكري، تذكري و يا تقاضايي را از مسوولان و دانشجويان مطرح مي‌كند.

كلمات را دقيق و منظم انتخاب مي‌كند و در چيدن آنها وسواس خاصي به خرج مي‌دهد، فكر مي‌كني متني را از قبل آماده كرده و از رويش مي‌خواند. حتي گاهي دو سه جمله بعد درباره‌ي كلمه‌اي يا نشانه‌اي در فلان جمله قبلي‌اش تذكر مي‌دهد.

او دانشجوي سال آخر رشته‌ي پزشكي است و از سال 76 در انجمن اسلامي دانشجويان فعاليت مي‌كند. مي‌گويد: فضاي خاص آن سال‌ها روشنكفري ديني و نگاه خاص حضرت امام به جريانات سياسي به واسطه‌ي كمرنگ شدن عدالت اجتماعي در سال‌هاي قبل از 76 و نقش مطبوعات و فضاي نقد و نقدپذيري حاكميت، جوانان آرمان‌گرا را به سمت حضور در اين تشكل براي رسيدن به آرمان‌هاي اوليه‌ي انقلاب اسلامي سوق داد.

او مهمترين دغدغه‌اش را حفظ خط امام (ره) عنوان مي‌كند، بر كار تئوريك، مطالعه و فرهنگ‌سازي جنبش دانشجويي تاكيد بسياري دارد و اهميت اين موضوع براي او را مي‌شد از كتاب‌هاي زيادي كه براي انجمن خريداري شده بود احساس كرد.

ايسنا: مهمترين دغدغه‌ي انجمن اسلامي دانشجويان دانشگاه تهران و علوم پزشكي تهران چيست؟

حسام الدين علامه: مهمترين دغدغه‌ي انجمن اسلامي دانشگاه تهران و پزشكي تهران را شايد بتوان در دو سه نكته خلاصه كرد. مطمئنا بيشترين كاركرد انجمن در بحث توسعه‌ي سياسي و بحث اسلاميت اين تشكل همان طور كه از اسمش بر مي‌آيد نهفته است. در بحث توسعه‌ي سياسي و مسايل سياسي ما مهمترين دغدغه‌مان حفظ خط حضرت امام(ره) و حفظ جرياني است كه ايشان از سال 42 تحت پيوند بين دين و ارزش‌هاي اخلاقي با مسايل اجتماعي و سياسي شروع كردند، بنابراين وقتي اين ثمره‌ي سال‌ها زحمت و مجاهدت تحت عنوان جمهوري اسلامي به بار نشسته، وظيفه‌ي دانشجويان و جوانان آرمان‌گرا است كه از ميراث پدر استقلال ايران - حضرت امام(ره) - كه همانا جمهوري اسلامي است به شدت محافظت كنند. به ويژه اين كه دو لبه‌ي قيچي تفكر انجمن حجتيه و جريان تحجرگرا از يك سو و جريان ليبراليسم و سكولار از سوي ديگر براي نابودي اين نهال نوشكفته تلاش زيادي را انجام مي‌دهند.

دغدغه ما دغدغده‌ي روشنفكري ديني است. نوآوري در حوزه‌ي دين با توجه به مقتضيات زمان و مكان و همراه با رعايت كرامت انساني و در نظر گرفتن انسان مدرن امروزي و به ارمغان آوردن گزاره‌هاي نو ديني كه متناسب با شان انسان باشد دغدغه‌ي بزرگ اين تشكل است كه دانشجويان در فضاي كار تئوريك به نوآوري در اين زمينه مي‌پردازند.

دغدغه‌ي ديگر تشكل ما، حفظ اسلاميت در مجموعه‌ي جريان دانشگاهي است كه از جوان‌ترين و مستعدترين جوانان اين مرز و بوم هستند. جالب است يادآوري كنم كه دو تن از شكل دهندگان اوليه و اولين موسسان انجمن اسلامي دانشگاه تهران دغدغه‌هاي خود را براي تشكيل اين تشكل برپايي نماز و اختصاص مكاني براي اقامه‌ي نماز در دانشگاه و نيز ضرورت عدم وجود بوفه‌ي مشروب فروشي در دانشگاه مي‌دانستند. بعدها هم مي‌بينيم كه مرحوم مهندس بازرگان كه به حق سهم بزرگي در اسلامي كردن دانشگاه در زمان رژيم گذشته و شكستن تابوي انجام شعائر ديني در فضاي دنشگاه نقش بسزايي داشتند.

دغدغه‌ي امروز ما همان دغدغه‌ي آن دو بزرگوار موسس انجمن و دغدغه‌ي مرحوم مهندس بازرگان است و ما وظيفه داريم براي اين كه در زماني كه مدرنيته با تمام خوبي‌ها و بدي‌هاي خود سعي در بي هويت كردن جامعه‌ي ما دارد فضاي اسلاميت و انجام شعار ديني را در دانشگاه و به ويژه در بين اعضاي انجمن اسلامي گسترش دهيم و اين مطمئنا به معناي قشري گرايي و تحجرگرايي نيست، بلكه در كنار انجام شعائر ديني كه جزيي از دين ما است پرداختن به هسته‌ي دين، معنويت و اخلاق سرلوحه‌ي عمل تشكل‌هاي دانشجويي بايد قرار گيرد.

ايسنا: به نظر شما، وضعيت انجمن‌هاي اسلامي دانشجويان از لحاظ پشتوانه‌ي فكري و تشكيلاتي چطور است؟

حسام الدين علامه: واقعيت اين است كه بعد از دوم خرداد به دليل اين كه بخشي از جريان روشنفكري ما مي‌خواست يك شبه تمام موانع را پشت سر بگذارد و به آرمان شهر جامعه‌ي مدني دست پيدا كند، حركت شتابزده‌اي را در پيش گرفت، لذا بسياري از دانشجوياني كه با مفاهيم مدرنتيه، جامعه‌ي مدني و مولفه‌هاي جنبش اسلامي آشنا شدند، بيشترين آشنايي خود را از مطلب روزنامه‌ها گرفتند، به همين دليل مي‌بينيم كه تحليل‌ها در جنبش دانشجويي بسياري اوقات ژورناليستي و سطحي است و خبري از تحليل‌هاي عميق و مطالعات همه جانبه ديده نمي‌شود و برخلاف انجمن‌هاي اسلامي دهه‌ي 50 و 60 كه به خاطر اين كه انجمن‌هاي اسلامي در مقابل خود تفكرهاي بسيار مختلفي را مي‌ديدند و به اين دليل كه قدرت در دست آنها نبود براي دفاع از انديشه‌ي روشنفكري ديني احتياج به مطالعات بسيار زيادي داشتند و در آن زمان به نظر مي‌رسيد غناي فكري بيشتر بود شايد رنگ و لعاب صحبت‌هاي ارايه شده در جنبش دانشجويي امروز زيباتر به نظر برسد، ولي با كمي تعمق در مي‌يابيم كه خبري از مطالعات زمينه‌اي و عميق و تحليل‌هاي مبتني بر علم و تفكر كمتر ديده مي‌شود، لذا مي‌بينيم كه جناب آقاي دكتر «سعيد حجاريان»، دانشجويان و جنبش دانشجويي را به كار تئوريك بيشتر دعوت مي‌كنند.

حال كه جنبش دانشجويي به درستي فاصله‌ي بيشتري از قدرت گرفته، فرصت مناسبي براي پرداختن به مباحث تحليلي و مطالعات بيشتر فراهم شده است. اميدواريم همه‌ي دوستان مطالعات بيشتري به ويژه در زمينه‌ي قرآن و تفسير قرآن كه در زمان مرحوم مهندس بازرگان كلاس‌هاي تفسير قرآن و نهج البلاغه از كلاس‌هاي رايج انجمن اسلامي بود، يك بار ديگر قرآن و نهج البلاغه و همچنين كتاب‌هاي مختلف فلسفي و معرفتي در برنامه‌ي مطالعاتي تمام انجمن‌ها به ويژه اعضاي فعال انجمن اسلامي قرار بگيرد.

ايسنا: تصور مي‌كنيد در دوره‌ي جديد سياسي، اعضاي انجمن‌هاي اسلامي و فعالان دانشجويي براي پيگيري خواسته‌هايشان چه راه‌هاي متفاوتي را پي خواهند گرفت؟

حسام الدين علامه: ما اعتقاد داريم كه انجمن اسلامي دانشجويان بايد تشكل دانشجويي و برخاسته از متن دانشگاه باشد و روند تصميم گيري و به قدرت رسيدن در اين مجموعه بايد كاملا از پايين به بالا باشد. به همين دليل انجمن اسلامي يك تشكل و مجموعه‌ي كاملا متمايز است. از نظر نزديكي به قدرت، ما اعتقاد داريم به هيچ عنوان اعضاي جنبش دانشجويي در انتخاباتي مانند شوراها، مجلس و امثالهم نبايد به دنبال سهم خواهي باشند.

ما تجربه‌هاي تلخي را در سال‌هاي گذشته از حضور بعضي از اعضاي انجمن‌هاي اسلامي در بعضي از مراكز رسمي قدرت داشتيم كه نه تنها هيچ گونه ثمره‌اي براي جنبش دانشجويي نداشت، بلكه باعث آسيب زيادي به جنبش دانشجويي شد.

بحث تعامل و مشورت به معناي بررسي تفكر احزاب و گروه‌هاي ديگر امر مباركي است. هر انساني بايد از افكار و تفكرات ديگران بهرمند شود ولي هرگاه اين شور و مشورت منجر به دخالت در تصميم گيري يك تشكل شود چه اين تشكل انجمن اسلامي باشد و چه بسيج فرقي نمي‌كند، اگر قرار باشد انجمن‌هاي اسلامي در فرايند تصميم گيري وابسته به گروه‌ها و احزاب، حتي گروه‌ها و احزاب اصلاح طلب و احزاب دموكراتيك باشند، اين آفت جدي را براي استقلال جنبش دانشجويي و دانشجويي بودن اين جنبش فراهم مي‌كند. براي همين از تمامي دوستان در انجمن‌هاي اسلامي دانشجويان تقاضا مي‌كنم كه استقلال خود را حفظ كنند و اجازه‌ي دخالت هيچ گونه حزب، گروه و تشكل ديگري را در تصميم گيري‌هاي خود به هيچ كس ندهند.

ايسنا: انجمن تهران هميشه دغدغه‌ي اسلامي بودن فعايت‌ها را مطرح مي‌كند، منظورتان را بيشتر توضيح دهيد و راهكارتان براي تحقق اين هدف چيست؟

حسام الدين علامه: آنچه كه در كشورهاي پيشرو در امر دموكراسي كه دموكراسي در آن كشورها نهادينه شده صورت گرفته، حركت‌هاي كوچك، ايجاد نهادهاي مدني و كانون‌هاي كوچك مردمي بوده كه تبديل به يك شبكه‌ي مدني و دموكراسي خواه شده است. اگر انجمن‌هاي اسلامي دست به تقويت معرفت و بينش خود بزنند، رابطه‌ي خود را با جامعه ترميم كنند، نزديكي خود را به توده‌هاي مردم بيشتر كنند، با فضاي مردم سالاري ديني در كشورمان آشنايي بيشتري پيدا كنند، در يك كلام غناي فكري و مطالباتي خود را با توجه به منابع اسلامي و غربي توامان زياد كنند و در كنار اين جنبش دانشجويي نهادهاي مدني مختلف را در كشور تقويت كند، از تشكيل نهادهاي مدني مختلف حمايت كند، چشم بيدار جامعه باشند، نقادي مصلحانه را در نقد حكومت در پيش بگيرد، بيشترين كمك را براي پيشرفت جامعه‌ي مدني و دموكراسي دين‌سالار و دموكراسي ديني را در كشورمان خواهد كرد.

اين هيچ احتياجي به كمك گرفتن از هيچ گروه، حزب و قدرت بيروني ندارد و دانشجويان به كمك تعقل و فطرت‌هاي پاك خود خواهند توانست كه نقش مثبتي را در پيشبرد دموكراسي در كشور داشته باشند.

ايسنا: فكر مي‌كنيد براي پيشبرد مطالبات دانشجويي، اين نكات كافي باشد؟

حسام‌الدين علامه: انجمن اسلامي دانشجويان دانشگاه تهران و علوم پزشكي تهران اعتقاد به اصلاحات گام به گام و تدريجي و فرهنگ‌سازي دارد. مطمئنا بايد از تمامي ابزارهاي موجود و قابل ايجاد در فضاي دانشگاه و كشور براي پيشبرد دموكراسي استفاده كرد.

ايسنا: دانشجويان از چه ابزارهايي مي‌توانند استفاده كنند؟

حسام‌الدين علامه : اعتقاد دارم كه اگر اولويت كار سياسي را بر فرهنگ‌سازي قرار دهيم، فرهنگ‌سازي بسترسازي و زمينه‌سازي امري است كه هيچ‌گونه حد و حصري ندارد و راهش گسترش فرهنگ كتاب‌خواني و مطالعات همه‌جانبه‌نگر و تقويت روح تعاون و ايثار و رفاقت و محبت در درون تشكل‌هاي دانشجويي و در فضاي دانشگاه و استفاده از منابع ديني و ارزش‌هاي اخلاقي بهترين زمينه‌ساز و نشانه‌ي صداقت مجموعه‌ي دانشجويي است، آن‌چه كه از دل برآيد بر دل خواهد نشست و مطمئنا اگر دانشجويان بر همين ارزش‌هاي علمي و بسترسازي‌هاي فرهنگي و حضور فعال در عرصه‌هاي نقادي همراه با حمايت از جنبه‌هاي مثبت كارهاي صورت گرفته بپردازند، كمك بسياري در پيشبرد جنبش دانشجويي خواهند داشت. اگر فضاي مطالعه، تحقيقات و كار تئوريك كردن در تمام دانشگاه‌هاي ايران نهادينه شود و دانشگاهيان نتايج مطالعات خود را به خواهران و برادران خود در جمع خانواده انتقال دهند، بهترين روش نهادينه كردن فرهنگ اصلاحات است كه مطمئنا در زمان نه چندان دراز مدتي تاثير خود را در فضاي سياسي خواهد گذاشت و البته اين دفعه بسيار عميق و تحول‌آفرين.

ايسنا: نظر شما درباره‌ي راديكاليسم در حركت‌هاي دانشجويي چيست؟

حسام‌الدين علامه: مطمئنا آنها را تاييد نمي‌كنيم. حركت‌هاي راديكال هيچ‌گونه كمكي به پيشرفت جنبش دانشجويي نخواهد كرد. البته اين‌جا لازم است كه عرض كنم كه جوان در حال طي كردن يك دوران آرمان‌گرايي است كه توام با فضاي هيجان و در يك كلمه فضاي خاص هيجاني است را در دوران جواني سپري مي‌كند. بنابراين مطمئنا انتظار عقلانيت صد در صد و حركت‌هاي كاملا مصلحت‌انديشانه از سوي جنبش دانشجويي در مقام عمل انتظار نابه‌جا و نشانه‌ي عدم شناخت روحيات دانشجويان جوان خواهد بود.

مطمئنا دانشجويان بايد پيشرو در جنبش اسلامي باشند، ولي فضاي خاص كشور ما و شرايط تاريخي حاضر مستلزم اين است كه دانشجويان عقلانيت بيشتري را براي به نتيجه رسيدن مردم‌سالاري ديني در كشورمان به خرج دهند. من اعتقاد دارم كه تندروي و فاصله گرفتن از توده‌ها منجر به سرخوردگي و فضاي يأس‌آلود در دانشگاه‌ها مي‌شود و به تعطيلي فعاليت‌هاي سياسي از سوي توده‌ي دانشجويي مي‌انجامد، از سوي ديگر اين فضاي يأس‌الود، نگاه نيازمندانه به كشورها و سازمان‌هاي خارجي را ايجاد خواهد كرد كه با استقلال كشور در تضاد است و از سوي ديگر منجر به جنگ داخلي و فضاي تشنج و امنيتي خواهد شد كه در هر سه حالت هيچ سودي عايد جنبش دانشجويي و حركت اصلاحي مردم مسلمان ما نخواهد شد.

ادامه دارد...