در گذشته، آخرین چهارشنبه سال، بام‌ها، حیاط‌ها و کوچه‌های بجنورد، روشن از آتش‌هایی بود که نماد تطهیر و روشنایی بودند. بزرگ‌ترها به نیت خیر و برای استقبال از سال نو، شعله‌ها را برمی‌افروختند و جوانان با شور و نشاط از روی آن می‌پریدند و زمزمه می‌کردند: «زردی من از تو، سرخی تو از من». این سنت، نه فقط بدرود با بیماری‌ها و ناخوشی‌ها، بلکه نوعی همبستگی خانوادگی و اجتماعی بود.
یکی از جلوه‌های خاص چهارشنبه سوری در بجنورد، قاشق‌زنی بود. دختران و پسران جوان، چادری بر سر می‌انداختند، کاسه‌ای به دست می‌گرفتند و در سکوت، پشت در خانه‌ها می‌ایستادند. صدای برخورد قاشق به کاسه، خبر از یک مهمان بی‌نام می‌داد که صاحبخانه را به سخاوت دعوت می‌کرد. آجیل، شیرینی یا سکه‌هایی که در کاسه ریخته می‌شد، تنها هدیه‌ای ساده نبود، بلکه نشانی از مهر و همدلی میان همسایگان بود.
اما این جشن کهن، در سال‌های اخیر دستخوش دگرگونی شده است. صدای جرقه‌ی آتش‌های سنتی، کم‌کم در میان هیاهوی انفجار ترقه‌ها و مواد محترقه گم شده است. آنچه روزگاری فرصتی برای شادی و گردهمایی بود، اکنون در برخی نقاط به صحنه‌ای از نگرانی و آسیب بدل شده است. والدینی که نگران امنیت فرزندانشان هستند و کودکانی که از صدای مهیب انفجارها گریزان هستند، بخشی از واقعیت چهارشنبه‌سوری امروز را شکل می‌دهند.
چهارشنبه‌سوری، جشن آتش و بدرقه‌ی سال کهنه، در طول تاریخ نقشی فراتر از یک آیین ساده داشته است. این مراسم کهن در بجنورد، مانند بسیاری از نقاط ایران، زمانی فرصتی برای گردهمایی خانوادگی، تقویت پیوندهای اجتماعی و ترویج همبستگی محلی بود. اما آیا این آیین در مواجهه با تغییرات اجتماعی همچنان همان کارکرد را دارد؟
چهارشنبه‌سوری نمایش سخاوت در جامعه محلی
در گذشته، چهارشنبه سوری چیزی بیش از پریدن از روی آتش یا قاشق‌زنی بود. این آیین، نوعی سرمایه‌ی اجتماعی محسوب می‌شد؛ بستری برای تعامل همسایگان، تقویت روحیه‌ی مشارکت و نمایش سخاوت در جامعه‌ی محلی، قاشق‌زنی در کنار تمام جنبه‌های نمادینش، پیامی روشن داشت: هیچ‌کس نباید در آستانه‌ی سال نو تنها بماند. خانواده‌ها، با پذیرایی از افرادی که در قاشق‌زنی شرکت می‌کردند، به نوعی بر پیوندهای جمعی تأکید می‌کردند.
اما در سال‌های اخیر، این آیین سنتی تحت تأثیر تحولات مدرنیته، گاها تغییر کارکرد داده است. فرایند فردگرایی که یکی از ویژگی‌های زندگی شهری معاصر است، بسیاری از پیوندهای اجتماعی را سست کرده و در این میان، چهارشنبه‌سوری نیز از یک جشن جمعی به یک نمایش هیجانی بدل شده است. در حالی که گذشته، آتش چهارشنبه‌سوری نشانی از پالایش روح و اجتماع بود، امروز صدای مهیب مواد محترقه و انفجارهای ناگهانی، بیشتر نشانه‌ی اضطراب اجتماعی است تا همبستگی فرهنگی.
از منظر جامعه‌شناختی، می‌توان این تغییر را از دو زاویه بررسی کرد:
۱. لزوم تقویت بیش از پیش همبستگی اجتماعی: چهارشنبه‌سوری که روزگاری جشن مشارکت محلی بود، اکنون بیشتر در فضاهای فردی برگزار می‌شود. خانواده‌هایی که روزگاری در کوچه‌ها آتش روشن می‌کردند و با همسایگان جشن می‌گرفتند، حالا ترجیح می‌دهند پشت درهای بسته بمانند تا از آسیب‌های احتمالی در امان باشند.
۲. افزایش هیجان‌طلبی و مصرف‌گرایی: تغییر سبک برگزاری این جشن، از آتش‌های کنترل‌شده به استفاده از ترقه‌های پرخطر، نشان‌دهنده‌ی رشد نوعی هیجان‌طلبی در میان نسل جدید است. در این میان، اقتصاد مصرفی نیز نقش پررنگی دارد؛ فروش گسترده‌ی مواد محترقه و تبلیغ آن‌ها، موجب شده است که چهارشنبه سوری بیش از آن که نمادی از فرهنگ اصیل باشد به یک بازار پررونق برای کالاهای پرخطر تبدیل شود.
با این حال، هنوز هم فرصت‌هایی برای احیای کارکردهای اجتماعی این جشن وجود دارد. برنامه‌های فرهنگی که در سال‌های اخیر برای برگزاری چهارشنبه سوری ایمن و سنتی در بجنورد طراحی شده، نشان می‌دهد که جامعه، هرچند دستخوش تغییر شده، اما همچنان می‌تواند سنت‌های خود را با شیوه‌ای سازگار با زمانه حفظ کند. شاید مهم‌ترین پرسشی که باید مطرح کرد این باشد؛ آیا چهارشنبه‌سوری می‌تواند دوباره به همان جشن همبستگی اجتماعی تبدیل شود، یا در مسیر تغییرات مدرنیته، هویتش را به کلی از دست خواهد داد؟
با این حال، هنوز هم هستند کسانی که تلاش می‌کنند اصالت این آیین را زنده نگه دارند. در سال‌های اخیر، برخی نهادهای فرهنگی و گروه‌های مردمی، برنامه‌هایی برای احیای سنت‌های قدیمی چهارشنبه‌سوری برگزار کرده‌اند. شاید زمان آن رسیده باشد که دوباره به جای ترس از انفجارها، کنار آتش‌های کوچک بنشینیم، قصه‌های نیاکانمان را بشنویم و جشن را آنگونه که بود، به نسل‌های بعد بسپاریم.
اما این آیین کهن، هر ساله با آسیب‌ها و حوادثی همراه است. استفاده‌ی نادرست از مواد محترقه، از سوختگی‌های سطحی گرفته تا حوادث دلخراش قطع عضو و حتی مرگ، چهارشنبه‌سوری را برای برخی خانواده‌ها به کابوسی تلخ تبدیل کرده است. با وجود هشدارهای مکرر، همچنان شاهد انفجارهای مهیب و خطرآفرین در سطح شهر هستیم، مسأله‌ای که هم برای شهروندان نگران‌کننده است و هم پلیس و نهادهای امدادی را به حالت آماده‌باش درآورده است.
آمادگی پلیس برای تأمین امنیت نوروز و چهارشنبه سوری
فرمانده انتظامی خراسان شمالی با اشاره به اقدامات ویژه پلیس برای تعطیلات نوروزی گفت: شعار نوروزی پلیس امسال امنیت و آرامش بهاری ضیافت الهی است.
سردار مطهری زاده درباره اقدامات پلیس در شب چهارشنبه سوری گفت: نگران هستیم که این شب سنتی به چهارشنبه سوزی تبدیل نشود. طی دو هفته گذشته حدود ۱۱۰ هزار قلم مواد محترقه کم خطر و پرخطر کشف و ضبط شده است.
وی از تلاش پلیس همکاری مردم و فرهنگ‌سازی رسانه‌ها در کنترل آسیب‌های چهارشنبه سوری قدردانی و تأکید کرد: امسال وضعیت شهرها نسبت به سال‌های گذشته مطلوب‌تر است.
گزارش اورژانس خراسان شمالی از حوادث مرتبط با مراسم چهارشنبه آخر سال از یک تا ۲۸ اسفندماه ۱۴۰۳ نیز حاکی از آن است که آسیب به چشم با ۳ مورد در صدر مصدومان چهارشنبه سوری تاکنون بوده است.
چهار مصدوم شامل یک مورد سوختگی و سه مورد آسیب به چشم، پیش از آغاز چهارشنبه سوری در بازه زمانی ذکر شده مراجعه کرده‌اند که هر چهار مصدوم درمان و ترخیص شدند.
چهارشنبه‌سوری ایمن، شادی ماندگار
هلال احمر خراسان شمالی نیز با شعار "چهارشنبه‌سوری ایمن، شادی ماندگار" مردم را به رعایت نکات ایمنی و دوری از رفتارهای پرخطر فراخوانده و تاکید کرده است با همراهی همدیگر این جشن کهن را بدون حادثه سپری کنیم.
آمادگی ۱۰۷ آتش‌نشان بجنوردی برای پوشش ایمنی چهارشنبه پایان سال
علیرضا یکدل، مدیرعامل آتش‌نشانی بجنورد نیز اعلام کرد که تمام ۱۰۷ آتش‌نشان از پنج ایستگاه عملیاتی فعال فراخوان شده‌اند تا به‌صورت اکیپ‌های ثابت و سیار، ایمنی شهر را در این شب پرخطر تأمین کنند.
وی ابراز امیدواری کرد: شهروندان با رعایت نکات ایمنی، شبی آرام را سپری کرده و با سلامتی کامل به استقبال سال نو بروند.
وی همچنین تأکید کرد که در صورت بروز حادثه یا آتش‌سوزی، حفظ خونسردی و تماس با شماره ۱۲۵ ضروری است.
چهارشنبه‌سوری، سنتی کهن است که می‌تواند همچنان نمادی از شادی و همبستگی باشد، مشروط بر اینکه با رعایت اصول ایمنی و پرهیز از رفتارهای خطرناک برگزار شود. حفظ این آیین در شکل اصیل خود، نه‌تنها از بروز حوادث تلخ جلوگیری می‌کند، بلکه به تقویت پیوندهای اجتماعی کمک خواهد کرد. شاید زمان آن رسیده باشد که به جای هیجان‌های پرخطر، بار دیگر به ارزش‌های فرهنگی این جشن توجه کنیم و آن را به شکلی ایمن و خانوادگی برگزار کنیم.
انتهای پیام
نظرات