به گزارش ایسنا پلاستیک‌ها که اغلب به‌صورت رایگان در اختیار مشتریان قرار می‌گیرند، به دلیل تجزیه‌ناپذیری، یکی از بزرگ‌ترین معضلات زیست‌محیطی به شمار می‌آیند. در سال‌های اخیر، کمپین‌های متعددی با شعار «نه به کیسه پلاستیکی» در کشور راه‌اندازی شده است تا مصرف این محصول کاهش یابد؛ بررسی تجربه دیگر کشورها در این زمینه نشان می‌دهد که راهکارهای اجرایی و فرهنگ‌سازی مؤثر، نقش مهمی در کاهش مصرف پلاستیک ایفا کرده است.

بر اساس تحقیقات، سالانه بیش از پنج تریلیون کیسه پلاستیکی در جهان مصرف می‌شود که بخش قابل توجهی از آن‌ به محیط زیست راه پیدا می‌کند؛ تنها بخش اندکی از کیسه‌های پلاستیکی قابلیت بازیافت دارد و بخش باقی مانده و عمده کیسه‌ها در طبیعت رها شده یا به محل دفن زباله منتقل می‌شود. این در حالی است که پلاستیک‌ به ۴۰۰ تا ۱۰۰۰ سال زمان برای تجزیه نیاز دارد..

در ایران طبیعتا میزان مصرف پلاستیک در ایام خاصی مانند نوروز افزایش می‌یابد؛ بسیاری از این کیسه‌ها بلافاصله پس از خرید دور ریخته شده و وارد طبیعت، رودخانه‌ و در نهایت دریا می‌شود و تا قرن‌ها در عمق آب باقی می‌ماند. 

کمپین‌های «نه به کیسه پلاستیکی» در ایران و جهان

در سال‌های اخیر، بسیاری از سازمان‌های مردم‌نهاد و فعالان محیط زیست تلاش کرده‌اند با آگاهی‌بخشی، مردم را به استفاده کمتر از کیسه‌های پلاستیکی ترغیب کنند؛ اگرچه که کمپین‌ها توانسته‌اند آگاهی عمومی را افزایش دهند، اما به نظر می‌رسد که هنوز در عمل تغییر محسوسی در الگوی مصرف ایجاد نشده است. بر اساس آمار، هر ایرانی روزانه سه کیسه پلاستیکی مصرف می‌کند که عمر مفید هر یک از آن‌ها کمتر از ۱۲ دقیقه است؛ کیسه‌هایی با عمر مفید 12 دقیقه و عمری نزدیک ۴۰۰ تا ۱۰۰۰ سال.

کمپین‌هایی جهت کاهش مصرف کیسه‌های پلاستیکی اگر موجب آموزش و آگاهی بخشی شده، اما با توجه به میزان اثرگذاریش به نظر می‌رسد مهم‌ترین مشکل، عدم پیگیری مداوم و احتمالا نداشتن قوانین بازدارنده در این خصوص است.

کیسه‌های پلاستیکی با وجود مضراتش، در دسترس و رایگان است و از سوی دیگر هنوز جایگزینی ندارد که مصرف کنندگان به اندازه کافی از آن استقبال کرده باشند؛ گرچه طی سال‌های گذشته فروش و استفاده از کیسه‌های پارچه‌ای با استقبال مواجه شده اما کیسه‌ پلاستیکی همچنان در جایگاه قدرتمندتری قرار دارد. 

اثرات مخرب کیسه‌های پلاستیکی بر محیط زیست

کیسه‌های پلاستیکی علاوه بر آلودگی بصری، خسارات جبران‌ناپذیری به اکوسیستم‌های طبیعی وارد می‌کند؛ این کیسه‌ها به راحتی توسط باد جابه‌جا شده و در سطح طبیعت پخش می‌شود. پیش‌تر تحقیقات نشان داده بود 90 درصد پرندگان دریایی، مواد پلاستیکی بلعیده‌اند به طوری که احتمالا حداقل بخشی از آن در بدن این حیوانات باقی‌مانده است؛ این تحقیقات که در نشریه «پی ان ای اس» منتشر شده بود که احتمالا تا سال 2050، می‌توان در هر لاشه پرنده‌ یک قطعه پلاستیک پیدا کرد. 

کیسه‌های پلاستیکی علاوه بر آسیب مستقیم به محیط زیست،‌ وارد خاک شده و با کاهش کیفیت خاک، مانع از رشد گیاهان می‌شود. همچنین ریزپلاستیک‌ها که در نتیجه تجزیه پلاستیک‌ها تولید شده، وارد زنجیره غذایی انسان و حیوانات شده و مشکلاتی نظیر اختلالات هورمونی و آسیب‌های دیگری را ایجاد می‌کند.

راهکارهای موفق جهانی برای کاهش مصرف کیسه‌های پلاستیکی

حدود 10 سال قبل اتحادیه اروپا قانونی را تصویب کرد که به دولت‌های عضو اجازه می‌دهد کیسه‌های پلاستیکی را مشمول مالیات کرده یا حتی مصرف آنان را ممنوع اعلام کنند؛ در بسیاری از کشورهای جهان، راهکارهای جدی برای کاهش مصرف پلاستیک‌ها اجرا شده است. اتحادیه اروپا از سال ۲۰۲۱، استفاده از بشقاب یک‌بار مصرف، لیوان و فنجان قهوه، کارد و چنگال و قاشق و... ممنوع کرد و کشورهایی مانند و کشورهای دیگری نیز با اعمال مالیات‌های سنگین بر تولید و عرضه پلاستیک، مصرف آن را کاهش داده‌اند.

همچنین در کنیا، قوانین سخت‌گیرانه‌ای در این زمینه وضع شد؛ از سال ۲۰۱۷، حمل و استفاده از کیسه‌های پلاستیکی در این کشور ممنوع شده و متخلفان با جریمه‌های سنگین مواجه شوند.

در ترکیه، از سال ۲۰۱۹، فروشگاه‌های زنجیره‌ای ملزم به دریافت هزینه اضافی برای ارائه کیسه‌های پلاستیکی شدند؛ این تصمیم برای کاستن از مصرف کیسه‌های نایلونی در ترکیه اتخاذ شد. از بیستم دسامبر سال 2022 نیز اجرای قانون ممنوعیت تولید و واردات کیسه‌های خرید پلاستیکی و انواع ظرف‌های یکبار مصرف در کانادا آغاز شد؛ کانادا همچنین قصد داشت از سال ۲۰۲۵ صادرات بسته‌بندی‌های پلاستیکی را هم ممنوع کند.

چگونه می‌توان مصرف کیسه‌های پلاستیکی را در ایران کاهش داد؟

به گزارش ایسنا در سال‌های اخیر، کمپین‌های متعددی با شعارهایی ماند «نه به کیسه پلاستیکی» به راه افتاد؛ با این حال، تأثیر این کمپین‌ها در کاهش مصرف کیسه‌های پلاستیکی به نظر محدود بوده است که عدم پیگیری مستمر، نبود زیرساخت‌های مناسب و فرهنگ‌سازی ناکافی از جمله عواملی هستند که مانع از موفقیت کامل این برنامه‌ها شده‌اند.

برای کاهش مصرف کیسه‌های پلاستیکی در ایران، باید اقدامات مشخصی اجرا شود. نخستین گام، فرهنگ‌سازی و آموزش عمومی است. رسانه‌ها، مدارس و دانشگاه‌ها باید به‌طور مداوم درباره مضرات کیسه‌های پلاستیکی اطلاع‌رسانی کنند. افزایش آگاهی مردم، اولین و مهم‌ترین راهکار در تغییر الگوی مصرف است؛ اما علاوه بر فرهنگ‌سازی، باید جایگزین‌ مناسبی نیز از سوی نهادهای متولی معرفی شود؛ در این زمینه به نظر می‌رسد تولید و عرضه کیسه‌های پارچه‌ای یا زیست‌تخریب‌پذیر با قیمت مناسب، می‌تواند مردم را به استفاده از این محصولات ترغیب کند؛ اگر چه که یکی دیگر از اقدامات ضروری، توسعه زیرساخت‌های بازیافت در کشور است. 

در حالی که نوروز، یکی از دوره‌هایی است که میزان مصرف پلاستیک با افزایش روبرو می‌شود، بررسی تجربه دیگر کشورها نشان داده که از طریق فرهنگ‌سازی، سیاست‌های مالیاتی و اعمال محدودیت‌ها می‌توان مصرف پلاستیک را کاهش داد که تبعا در این رابطه همکاری دولت، سازمان‌های مردم‌نهاد و مردم، برای مقابله با این بحران زیست‌محیطی ضروری خواهد بود

انتهای پیام