شب چله، که به شب یلدا نیز معروف است، یکی از کهن‌ترین جشن‌های ایرانی است که همزمان با انقلاب زمستانی و بلندترین شب سال در ایران برگزار می‌شود. این شب نماد پایان دوره کوتاهی از روزها و شروع فصل زمستان است، و به همین دلیل در فرهنگ ایرانی، شب چله از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. شب یلدا فرصتی است برای دورهمی‌های خانوادگی و دوستانه، و در این شب، ایرانیان با آداب و رسوم خاصی به استقبال فصل جدید می‌روند.

آداب و رسوم شب یلدا در اقوام مختلف ایرانی تنوع زیادی دارد، اما اغلب این رسوم با محوریت خانواده، همراه با خوردن خوراکی‌هایی خاص، نظیر هندوانه، انار، آجیل و شیرینی‌ها، و همچنین خواندن شعر و قصه‌های کهن و دلنشین، برگزار می‌شود. در برخی مناطق ایران، مردم شب یلدا را با رقص و موسیقی محلی جشن می‌گیرند و در دیگر مناطق، خانواده‌ها با هم در کنار آتش جمع می‌شوند و داستان‌هایی از گذشتگان را نقل می‌کنند.

اهمیت شب یلدا نه تنها به دلیل جشن گرفتن پایان کوتاه‌ترین روز سال است، بلکه این شب نمادی از اتحاد و انسجام خانواده‌ها و همچنین تجلی فرهنگ و هویت ایرانی در طول تاریخ بوده است. در کنار این موضوعات، شب چله به عنوان زمان مناسبی برای تجدید روابط اجتماعی و فرهنگی نیز شناخته می‌شود و فرصتی برای انتقال سنت‌ها و ارزش‌های فرهنگی به نسل‌های جدید به شمار می‌آید.

این شب، به عنوان یک جشن فرهنگی، به رغم تغییرات و تحولات اجتماعی و تاریخی، هنوز هم در قلب فرهنگ ایرانی پابرجا باقی مانده و با شور و شوق خاصی از سوی مردم در سراسر کشور گرامی داشته می‌شود. در این میان، قوم سیستان نیز از سنت‌های خاصی در این ایام برخوردار است که ایسنا برای شناخت بیشتر این آداب و رسوم، با تاریخ‌نگار این قوم محمد آذری مصاحبه کرده‌است که در ادامه به آن می‌پردازیم.

دو چِله در سیستان

محمد آذری با اشاره به اینکه ابوریحان بیرونی در کتاب «آثارالباقیه» به یک‌گاه‌شماری که در سیستان وجود داشته اشاره کرده است، اظهار کرد: ابتدای این گاه‌شماری که از اهمیت خاصی برای مردم برخوردار از دی ماه بوده است.

وی با اشاره به اینکه اقوام سیستان دو چِله دارند یک چِله کَلو به معنی بزرگ و چله خُرد به معنی کوچک، ادامه داد: این دو چله از اول دی تا عید نوروز ادامه داشته است که نشان از ریشه فرهنگی و نیمروز کهن سیستان دارد.

معتمد و تاریخ‌نگار سیستانی با تاکید بر اینکه پیشینه فرهنگی ایرانی ها بسیار کهن و غنی است، اذعان کرد: پس از شب چله روزها طولانی تر می‌شوند و این نماد غلبه نور به تاریکی است.

آذری با اشاره به اینکه سیستان سرزمین خرما و غله محسوب می‌شده است، توضیح داد: سیستانی‌ها در ایام گاه‌شماری و شب چله با همین مواد انواع اقسام شیرینی ها و خوراکی ها از جمله «سَتو» و «شیرینک» را درست می‌کردند.

شاهنامه خوانی و فال حافظ عضو جدا نشدنی شب چله 

وی با بیان اینکه «چَوَلی» از دیگر خوراکی‌های محلی سیستانی است که در شب یلدا از جوشاندن و پودرکردن پوست هندوانه و دیگر ترکیبات درست می‌شود، ادامه داد: از دیگر رسومات نگهداری «کَول» یا همان هندوانه بزرگی که پوست زخیم تری دارد در داخل کاهدان بوده است تا برای شب چله سالم بماند.

معتمد و تاریخ‌نگار سیستانی با اشاره به اینکه چند نکته مهم در این شب وجود دارد، تصریح کرد: این چند نکته شامل اهمیت کتاب و کتابخوانی که در این شب شاهنامه خوانی، فال حافظ از اهمیت خاصی برخوردار بوده که بزرگان و نیاکان ما آن را به جا می‌آورده‌اند.

آذری یکی دیگر از موارد مهم قابل اجرا در شب چله را «آسوکه گفتن» یا داستان خوانی توسط مادربزرگ‌ها دانست و گفت: مادربزرگ‌ها در قالب آن داستان‌ها مفاهیم بزرگ انسانی را به فرزندان خود منتقل می‌کردند.

وی دید و بازدید از افرادی که بیمار در خانه داشتند را از دیگر رسومات برشمرد و ادامه‌داد: دورهمی در خانه بزرگ‌ترها و دیدار از سادات از دیگر سنت‌های این قوم در ایام شب چله بوده است.

معتمد و تاریخ‌نگار سیستانی یکی دیگر از رسومات شیرین شب چله را انجام ورزش و بازی های بومی محلی در بین کودکان و نوجوانان دانست و افزود: یکی از این بازی و ورزش ها برای پسران کشتی «کج‌کردان» بوده که به همان کشتی پهلوانی در شاهنامه معروف است.

ادویه آچار طعم دهنده شب چِله در سیستان

آذری خاطرنشان کرد: همچنین پخت آبگوشت سیستانی با ادویه آچار که شامل چند ادویه است از دیگر خوراکی‌های مرسوم این ایام است‌.

وی با اشاره به اینکه یکی از دیگر رسومات در شب چله و گاه‌شماری سیستانی‌ها عیدی بردن برای اشخاصی که سال اول نامزد کرده‌اند، ادامه داد: در بعضی از روستاها مانند زابل آباد، عاشق‌آباد گرگان روستای سمت ووشمگیر هنوز این سنت ها در بین مردم رواج دارد.

انتهای پیام