دانشگاهی که با عزم پرفسور ثبوتی چهره ماندگار فیزیک ایران آخر به آجر روی هم گذاشته و احداث شد تا مأوایی برای دوست‌داران علوم پایه باشد. نمونه‌ای بی‌بدیل از دانشگاه‌های سطح یک در کشور که دانشجویان آنجا را خانه خود می‌دانند تا محل تحصیل‌شان و اساتید را پدران و مادران معنوی خود.
این‌بار بهانه ما برای حضور در این دانشگاه، تغییر مدیر آن و حضور یکی از اساتید این دانشگاه در مقام ریاست آن بود. پرفسور سعدالله نصیری‌قیداری که سابقه فعالیت علمی و اجرایی متعددی را در کارنامه خود دارد و پس از سال‌ها مدیریت در پست‌های مختلف در سطح ملی، بار دیگر به خانه خود در دانشگاه تحصیلات تکمیلی بازگشت.
وقتی وارد اتاق نصیری‌قیداری می‌شوی اولین نمودش را در سادگی اتاق معلمی وی مشاهده می‌کنی. آهسته و شمرده صحبت می‌کند و تأکید دارد امانت‌دار خوبی برای صحبت‌هایش باشیم.
اولین سوال را در رابطه با برنامه‌اش به‌عنوان رئیس دانشگاه تحصیلات تکمیلی در حوزه تحصیلات تکمیلی منطبق بر برنامه هفتم توسعه می‌پرسم.
موضوع برنامه یکی از بحث‌های مهم است ما یکسری برنامه‌های بالادستی و اسناد بالادستی در ارتباط با دانشگاه‌ها و ارتقا آنها در کشور داریم و همچنین یکسری قوانین نیز مصوب مجلس شورای اسلامی و یا شورای عالی انقلاب فرهنگی است که در چارچوب این قوانین و مقررارت باید دانشگاه‌ها را اداره کنیم.
بدیهی است که هر رئیس دانشگاهی که مسئولیتی را می‌پذیرد، در چارچوب این برنامه‌ها باید حرکت کند؛ لکن ابتکاراتی نیز خودش می‌تواند داشته باشد که همه اینها باید در راستای اجرای قوانین و اسناد بالادستی باشد.
برنامه هفتم توسعه، علی‌رغم انتقادهایی که به آن وارد است، وجوه مثبت بسیار خوبی هم دارد؛ فصل ۲۰ برنامه هفتم در دو ماده ۹۳ و ۹۴ مطالب بسیار خوبی دارد که ما باید در دراستای اجرای این مواد و فصل حرکت کنیم.
به دلیل مسئولیتی که در سال جهان علوم پایه و همچنین در کمیسیون علوم پایه شوراهای مختلف داشتم، کارها و تلاش‌هایی را در زمینه توسعه و ارتقا علوم پایه در کشور انجام دادیم که ماحاصل این تلاش تعدادی احکام بود که قبل از تدوین برنامه هفتم در اختیار تدوین کنندگان برنامه هفتم گذاشتیم اما وقتی که برنامه هفتم به صورت لایحه به مجلس رفت توجه لازم به این پیشنهادات نشده بود.
اینکه گفتیم انتقاداتی بر برنامه‌های هفتم توسعه وارد است در برنامه‌های قبلی نیز بوده است اگر به سیاست‌های ابلاغی، در حوزه علوم پایه در سال‌های گذشته دقت کنیم خواهیم دید که در این زمینه غفلت شده است. البته در ستاد سال جهانی که در وزارت علوم مستقر بود، مصوبات خوبی صورت گرفت که منجر به اقدامات مطلوبی شد.
چیزی که در برنامه توسعه نیاید قطعا در برش‌های یک ساله کشور که برنامه بودجه سالانه است نیز نمی‌آید و چیزی هم که در این برنامه نیاید کاری نمی‌شود پیش برد و اگر بخواهیم کار پیش ببریم باید با رفت‌آمد و ارتباطات بسیاری بتوانیم قدم کوچکی برداریم که در این زمینه با کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس ارتباط گرفته شد و درخواست کردیم احکامی که روی آن کلی زحمت کشیده شده و حاصل بیش از یک سال مشورت روسای انجمن‌های علوم پایه کشور و صاحب‌نظران در این حوزه است در برنامه هفتم درج شود که یک مورد آن محقق شد و آن تدوین سند علوم پایه کشور است که وزارت علوم، بهداشت، معاونت علمی فناوری و بقیه ارگان‌های مانند شورای عالی انقلاب فرهنگی باید زحمت تدوین آن را بکشند که بنده نیز به عنوان دبیر میز تخصصی تحول و ارتقاء علوم پایه شورای عالی انقلاب فرهنگی در تدوین سند کمک می‌کنم.
در ماده ۹۳ و ۹۴ مطالبی در خصوص ارتقا شاخص‌های توسعه علمی کشور با عدد و رقم آمده است که بسیار کار خوبی است به طور مثال دولت موظف شده ۲۰ دانشگاه کشور را به رتبه زیر ۵۰۰ بین‌المللی برساند و یا ۲۰ درصد پایان نامه‌ها باید به صورت نیاز محور و تقاضا محور باشد.
بدیهی است فقط نوشتن جملات خوب کافی نیست برای مثال برای تحقق رسیدن ۲۰ دانشگاه به رتبه زیر ۵۰۰ بین‌المللی باید برنامه‌ریزی و حمایت از اعضای هیات علمی و وضعیت معیشتی، حمایت مالی از دانشگاه‌ها به معنای عام آنان وجود داشته باشد و برای آن هزینه شود و به جرات می‌توان گفت با شعار و صحبت این موضوع محقق نمی‌شود.
کارها و پیگیری‌های انجام‌شده گسترده است؟
بله، البته در کنار تخصیص‌ها و اعتبارات باید پایش و ارزیابی نیز نظام‌مند شود و یک نظام ارزیابی و پایش مستمری که از دستگاه‌ها بخواهد اعتباری که به آنان داده شده کجا صرف شده و جایگاه آنها فعلی به کجا رسیده است.
یکی از اشکالاتی که برنامه‌ها خوب اجرا نمی‌شود این است که ارزیابی و پایش مستمری که باید صورت گیرد به عنوان نظام جامع ارزیابی علی‌رغم اینکه در برنامه ششم نیز پیش‌بینی شده بود در عمل صورت نمی‌گیرد.
در ماده ۹۴ برنامه هفتم به بحث هدفمند کردن پژوهش و افزایش کمیت و کیفیت دانشجویان پسادکتری که بحث مهمی است توجه شده است که در این زمینه باید کار جدی صورت گیرد زیرا دانشجوی دکتری وقتی مدرک خود را بگیرد تازه توان این را پیدا کرده است که با سرعت بیشتری تولید علم داشته باشد لذا باید حمایت‌های لازم در این زمینه صورت گیرد و حقوق ماهانه به او تعلق گیرد.
بحث تخصیص ۱۵ درصد بودجه دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی بر امر پژوهش نیز باید جدی گرفته شده و دقیق تعریف شود که آیا خالص برای پژوهش است یا هزینه‌های دیگر نیز لحاظ شده است.
بحث تخصیص دو درصد سهم اعتبارات پژوهشی از تولید ناخالص ملی که معمولا در برنامه‌ها آمده است هیچ‌گاه تحقق پیدا نکرده است که باید هم توسط دستگاه‌های مجری، هم برنامه و بودجه و هم نهادهای نظارتی و ارزیابی باید در عمل همکاری کنند؛ زیرا یکی از مسایل مهم ارتقا پژوهش تخصیص اعتبارات است و اگر دنیای پیشرفته توسعه علمی پیدا می‌کند به این امورات بیشتر توجه می‌کننند امروزه راهی برای توسعه و پیشرفت کشور، جز راه علم و فناوری نداریم.
حمایت از نخبگان بحث بسیار جدی است اینکه تلاش شود فضای عمومی کشور اعم از معیشتی، مادی و معنوی طوری باشد که نخبگان کشور در کشورمان ماندگار شوند این وظیفه‌ای است که دولت، مسئولان کشور و همه ما بر عهده داریم.
برنامه‌ای که برای تحقق موضوعات یاد شده و اجرای آن در دانشگاه تحصیلات تکمیلی داریم این است که جلسات پیش‌بینی شده در قانون مدیریت جامع دانشگاه‌ها، به صورت منظم و مرتب برگزار شود که مسائل مهم دانشگاه در شورای دانشگاه پیگیری می‌شود و قرار بر این است که هر ماه این شورا تشکیل شود همچنین در هیات رئیسه نیز این برنامه‌ها پیگیری می‌شود و هر هفته جلسات هیئت رئیسه با دستور جلسات موثر باید تشکیل شود و مصوبات آن به طور جدی پیگیری و اجرایی شود.
جلسه طرح و برنامه نیز باید مرتب برگزار شود زیرا در حال حاضر در فصل پیگیری تخصیص بودجه‌ها همچنین سهم اعتبارات در لایحه بودجه سال ۱۴۰۴ قرار داریم، همچنین مجوزهایی را همکاران قبلی زحمت کشیده‌اند که باید برای اخذ بودجه آنها تلاش و رسیدن به مرحله اجرا تلاش شود.
با توجه به اهمیت ارتباط مستمر دانشگاه و صنعت در راستای پیشبرد اهداف در خصوص ایجاد ارتباط عملی بین صنعت و دانشگاه در حوزه علوم پایه چه برنامه‌ای از سوی جنابعالی ارائه شده و در دوره مدیریت خود پیگیر آن خواهید شد؟
ارتباط صنعت با دانشگاه بحث بسیار مهمی است که سال‌ها است درباره آن صحبت می‌شود و در این حوزه نباید انتظار داشته باشیم دانشگاه‌هایی که مدت‌ها در نسل آموزش و در پژوهش کار می‌کردند و حدود یک دهه است وارد دانشگاه‌های کارآفرینی یا نسل سه شده‌اند به این زودی بتوانند آنچه را که انتظار همه را برآورده کند برسیم.
کندی‌ها و مشکلاتی در این مسیر بوده و هست منتهی از زمان تصویب قانون شرکت‌های دانش‌بنیان که در مجلس هشتم اتفاق افتاده بیش از یک دهه می‌گذرد این قانون از محصولات بسیار خوب مجلس هشتم بود که مسیر دانشگاه‌ها را کلی تغییر داد و از آن زمان بود که با نوشتن آیین‌نامه‌های اجرایی دانشگاه‌ها به فکر این افتادند که شرکت‌های دانش‌بنیان تشکیل شود. زیرا اقتصاد و توسعه دانش بنیان امر مهم امروز در جوامع است.
در سال ۱۴۰۱ قانون جهش تولید دانش‌بنیان در مجلس مطرح شد در این زمینه نیز ارتباط خوبی با کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس گرفتیم.
با تبادل‌نظری که با نمایندگان این کمیسیون داشتیم موارد متعددی به این لایحه افزوده شده و موارد خوبی در آن قید شد از جمله بند (ب) ماده ۱۱ که در واقع بحث اعتبار مالیاتی شرکت‌ها است؛ به طور مثال اگر شرکت‌ها بخش تحقیق و توسعه خود را در پارک‌ها مستقر کنند و هر چه هزینه کنند جز اعتبار مالیاتی آنان برای همان سال و سال‌های آینده منظور خواهد شد که تصمیم بسیار خوب و برد - برد هم برای حوزه پژوهش کشور و هم شرکت مدنظر است.
با توجه به اینکه برنامه توسعه مراکز رشد در دانشگاه‌ها در دستور کار قرار گرفته و مقرر شده است این مراکز به پارک فناوری و نوآوری تبدیل شوند، آیا در این‌باره برنامه ای در دستور کار دارید؟
یک پارک علم و فناوری در دانشگاه علوم پایه داریم که استارت آن در مجلس هشتم زده شده است که می‌توانیم چنین کارهایی را در اینجا انجام دهیم. همچنین مرکز رشد نیز در علوم پایه فعال است که می‌تواند کمک کند سطح فناوری محصولات در دانشگاه با مشارکت دانشگاه، اعضای هیات علمی و دانشجویان دکتری بیشتر شود.
کار خوب دیگری که در دانشگاه شهید بهشتی انجام دادیم و موفق بود و در نظر داریم در دانشگاه علوم پایه زنجان نیز انجام دهیم. ایجاد مرکز نوآوری بود که در ۲۰ دانشکده انجام شد که این اقدام در واقع یک نوع ورود مویرگی به همه دانشکده‌ها است تا نوآوری در دانشکده‌ها به صورت ملموس انجام شود.
در مجموع حدود هشت پارک داریم که در دانشگاه‌ها مستقر بوده و مابقی خارج از دانشگاه هستند که در پارک‌های داخل دانشگاه بیشتر تلاشمان بر این است پارک بعد آموزش پیدا کند و دانشجویان و اساتید بیشتر قابلیت مهارت پیدا کرده و کسب و کار یاد بگیرند که این نوع آموزش‌ها سبب می‌شود توسعه با سرعت بالا در پارک‌های دانشگاه صورت نگیرد و فارغ‌التحصیلان پس از خروج از دانشگاه بتوانند شرکت‌های خود را تشکیل دهند.
چالش‌های متعددی در پیش روی بحث توسعه علم، پژوهش، فناوری و نوآوری کشور قرار دارد که یکی از آنها ضعف زیرساخت‌های پژوهشی مانند آزمایشگاه‌های مجهز است که سبب می‌شود در کنار داشتن نبوغ و پشتکار موفق شویم.
فقدان منابع آماری و اطلاعاتی به‌روز در پژوهش و فناوری نیز از دیگر چالش‌ها است زیرا این آمارها بسیار پراکنده است، همچنین برخورد یکسان با همه دانشگاه‌ها نیز صحیح نیست؛ به طور مثال دانشگاه علوم پایه زنجان یک دانشگاه ویژه است و باید ویژه نیز دیده شود.
توزیع بودجه در دانشگاه‌ها به صورت متوازن نیست به طوری که ۹۵ درصد بودجه دانشگاه‌ها متعلق به حقوق و دستمزد پرسنل است و با پنج درصد باقی مانده نیز عملا نمی‌توان کار زیادی انجام داد. همچنین تامین مالی دانشگاه‌ها، تحقق نیافتن سهم پژوهش از اعتبارات تولید ناخالص ملی، پراکنده بودن بودجه پژوهشی در دستگاه‌های غیرحرفه‌ای نیز از دیگر چالش‌ها است.
انتهای پیام
نظرات