ساختمان پست قدیم به لحاظ استقرار مکانی در خیابان شهید منتظری- میدان پست قدیم در محله سرده واقع شده است. این بنا در ابتدا در دوره قاجاریه به عنوان "غورخانه" مورد استفاده قرار می‌گرفته و بعدها تا سال۱۳۶۱به عنوان پست و تلگراف بیرجند بوده و در سال۶۲ کاملا تخلیه شده و متروکه می‌شود و در سال ۱۳۵۸توسط سازمان میراث‌فرهنگی خریداری و مرمت شده و در قالب ساختمان اداری پایگاه میراث‌فرهنگی شهر تاریخی بیرجند احیا شده است.
این بنا از جمله بناهای دو طبقه است که در ورودی آن در ضلع شرقی واقع شده و دو ضلع شمالی و غربی بنا نیز به صورت دو اشکوبه است. طبقه اول شمالی دارای اتاق‌ها و دالان‌هایی است که ارتباط به طبقه دوم ضلع شمالی از طریق پلکان متصل به دیوار شرقی و پلکان ضلع غربی امکان‌پذیر است؛ طبقه دوم ضلع شمالی نیز همانند طبقه اول آن دارای اتاق‌ها و دالان‌هایی است.
زیباترین و جالب توجه‌ترین قسمت بنا ضلع غربی آن است که دارای تزیینات آجرکاری به شیوه رگ‌چین و از نوع خفته و راسته و طرح لوزی برجسته با آجرهای قالبی تزیینی نقش‌وار است.
پنجره‌ها در طبقه همکف دارای یک قاب‌بندی آجری زیباست که تزیینات آجرکاری لوزی مانند خفته راسته دیوارها بر زیبایی آن افزوده است. از دیگر تزیینات این بنا می‌توان به شومینه‌های موجود در اتاق‌ها و سادگی در و پنجره‌های آن اشاره کرد.
این بنا در محله سرده "دم قلعه" در داخل بافت قدیم بیرجند واقع شده است که از شمال به خیابان منتظری از غرب به محله چهاردرخت"میان‌ده" و از مشرق به خیابان شهدا منتهی می‌شود.
ورودی بنا در ضلع شرقی حیاط قرار دارد دیوار این ضلع دارای فرم شکسته‌ای بوده که در وسط دیوار یعنی درست بالای ورودی بنا دارای قوس حلالی است؛ همچنین در این ضلع دو پنجره با فرم هلالی زیبایی مشاهده می‌شود. این بنا در اضلاع شمالی و غربی و در دو طبقه احداث شده است.
در طبقه اول ضلع شمالی، در انتهایی‌ترین قسمت شرقی آن ضلع و در مجاورت پلکان منتهی به طبقه دوم اتاقی است با طاقچه و کمد دیواری که از ضلع غربی خود به اتاقی دیگر مربوط می‌شود که این اتاق در ضلع جنوبی دارای در و پنجره‌هایی رو به حیاط است و از ضلع غربی خود به دالانی منتهی می‌شود که در انتهای آن درگاهی با قوس هلالی مشاهده می‌شود. در مجاورت این دالان و در انتهایی‌ترین قسمت غربی این ضلع پستویی واقع است. لازم ذکر است که اتاق‌ها و دالان واقع در این طبقه به صورت گهواره‌ای سقف شده‌ند.
در طبقه دوم ضلع شمالی، ارتباط به این منطقه از طریق پلکان متصل به دیوار شرقی و نیز پلکان زیبای ضلع غربی امکان‌پذیر است و در انتهایی‌ترین قسمت غربی، دالان عریضی با پوشش گهواره‌ی واقع است که از ضلع جنوبی به طبقه دوم ضلع غربی مربوط می‌شود. این دالان در ضلع غربی خود دارای قفسه‌ای با قوس‌های هلالی است و از ضلع شرقی به اتاقی یا همان پوشش دالان مربوط می‌شود که در ضلع جنوبی آن پنجره‌ای روبه حیاط دیده می‌شود.
این اتاق از ضلع شرقی خود با اتاقی ارتباط دارد که به شکل غنچه‌پوش با دور عدرس مسقف شده و دارای پنجره‌هایی در ضلع جنوبی و قفسه‌ای در ضلع غربی خود است. این اتاق از ضلع شرقی به فضایی با پوشش گهواره‌ای مرتبط می‌شود که در ضلع جنوبی و قفسه‌ای آن دری با کاربری و پنجره وجود داشته است و در ضلع شمالی این فضا اتاقی با قفسه‌هایی در اضلاع شمالی و غربی و نیز طاقچه‌ای در ضلع شرقی و پنجره‌ای به بام خواجه خضر واقع است. این اتاق به صورت غنچه‌پوش با ور عدرس مسقف شده است.
این فضا از ضلع شرقی خود به دالانی با پوشش گهواره‌ای مرتبط می‌شود که این دالان توسط پلکان متصل به دیوار شرقی بنا با حیاط ارتباط دارد.
در ضلع غربی این بنا پلکان زیبایی واقع است که بعد از رسیدن به پاگرد به دو رشته پلکان در دو سوی شمالی و جنوبی حیاط تقسیم می‌شود که در فضای زیرین این دو رشته پلکان رواق‌هایی با قوس هلالی وجود دارد.این رواق‌ها در فضای زیرین پاگرد توسط دالانی با پوشش ضربی که دارای تزیینات چپیله است به یکدیگر مربوط می‌شوند. در پشت این رواق‌ها، اتاق‌هایی است که به شکل عرقچین مسقف شده‌اند؛ لازم به ذکر است اتاق واقع در انتهایی‌ترین قسمت جنوبی، از ضلع غربی خود به اتاقی با همان پوشش سایر اتاق‌ها مرتبط می‌شود. دیوار این ضلع اتاق دارای تزیینات چپیله می‌شود.
در طبقه دوم ضلع غربی، اتاق‌هایی واقع بوده‌اند که متاسفانه هم‌اکنون تنها ضلع شرقی آن‌ها برجای مانده است و زیباترین و جالب‌ترین قسمت بنا ضلع غربی آن است که دارای تزیینات آجرکاری به شیوه رگ‌چین و از نوع خفته و راسته و طرح‌آوری برجسته، آجرهای قالبی، تزیینی نقش‌دار است.
آجرکاری به شیوه رگ‌چین و از نوع خفته و راسته به صورت کتیبه‌ای سرتاسری در قسمت فوقانی دیوار ضلع شمالی در قسمت تحتانی این دیوار در انتهایی‌ترین قسمت شرقی این ضلع نیز دیده می‌شود.
تمامی قوس‌های حلالی پنجره‌ای روبه حیاط بنا از نمای بیرون به صورت هره‌چینی آجری مزین شده است؛ ولی تنها قسمت زیرین قوس‌های پنجره‌های طبقه دوم ضلع شمالی، دارای تزیینات آجرکاری به شیوه رگ‌چین و از نوع خفته و راسته است؛ لازم به ذکر است که تزیینات آجارکاری و رخبام تنها در ضلع شمالی بنا وجود دارد.
مصالح به کار رفته در این بنا آجر، خشت، گچ و ملات گل است. اداره پست قدیم بیرجند در اواخر قاجاریه و اوایل پهلوی ساخته شده و با شماره ۱۱۹۴۴ ثبت شده است.
انتهای پیام
نظرات