اسماعیل مجللی در گفت‌وگو با ایسنا، اظهار کرد: پرده‌خوانان که با نصب پرده‌های قهوه‌خانه‌ای به شرح ماجرای کربلا می‌پردازند، در بخشی از این پرده نقاشی قهوه‌خانه‌ای ماجراهای مربوط به زندگی امام رضا(ع) و کرامات ایشان نقاشی شده است.

وی با بیان اینکه این اتفاقات شامل شفای بیمار توسط امام، آتش گرفتن باغ و باغبان دشمن امام و...است، خاطرنشان کرد: از دیگر موارد مربوط به تأثیر امام رضا(ع) بر نقاشی ایرانی، خلق مینیاتورهایی با موضوع امام رضا(ع) توسط هنرمندان است.

این شبیه‌خوان تعزیه با اشاره به پرده‌خوانی، افزود: در ایران، در برخی مراسم، نقال، داستان خود را از روی تصویری که روی پرده کشیده شده است شرح می‌دهد. موضوع تصاویر پرده‌خوانی دو بخش داشته که شامل  داستان‌های کهن ایران و حماسه‌های ملی و حماسه‌های مذهبی و داستان‌هایی از زندگی امامان معصوم و مصائب شهادت امام حسین(ع) و یارانش می‌شود.

مجللی اضافه کرد: در بین پرده‌خوانی‌های مذهبی می‌توان به پرده سفر امام رضا (ع) و شرح معجزات وی از جمله شفا دادن کور، ضمانت آهو و داستان نجات زائر غریب اشاره کرد.

وی با اشاره به تأثیر امام رضا (ع) بر هنر عکاسی، بیان کرد: در هر خانه و کاشانه‌ای عکس یادگاری از اهل خانه در دیوارهای منازل جای باز کرده که در حرم رضوی گرفته شده، این عکس‌ها با پیش‌زمینه نقاشی شده از حرم رضوی و ماجراهای مربوط به امام رضا(ع) تهیه شده‌اند که زائرین با پوشیدن لباس‌های عربی، درویشی و... در کنار ماکت‌هایی از حیواناتی همچون آهو، شیر و... عکس زیارتی تهیه می‌کنند.

این محقق ادامه داد: عکس زیارتی فقط و فقط مخصوص مشهد است و در هیچ شهر زیارتی دیگری چنین موضوعی وجود ندارد، عکاس زیارتی و زائر هر دو تلاش می‌کنند فضایی روحانی در تصویر به وجود آورند تا به یادگار ثبت شود و حضور ذهنی و مذهبی آن‌ها را با هم همراه کند.

مجللی تصریح کرد: این تعاملی بین فرهنگ و اعتقادات مذهبی مردم و تکنولوژی ثبت تصویر با دوربین عکاسی است، البته این نوع عکاسی بسته به شرایطی تاریخی و سیاسی و فرهنگی دستخوش تغییرات فراوان شده، زیرا بافت اجتماعی که عکس در متن آن به وجود می‌آید معنای فرهنگی بسیار متفاوتی به عکس می‌دهد.

وی با اشاره به پرده‌های عکاسی زیارتی، گفت: در عکاسی زیارتی مهم‌ترین مسئله و محور اصلی، پس‌زمینه است، پیشینه استفاده از پرده، به عنوان پس‌زمینه در عکاسی، به همان ابتدای شروع عکاسی برمی‌گردد. از عللی که برای استفاده از پرده گفته شده است، یکی الهام گرفتن از نقاشی پرتره و سپس راهی برای جداسازی موضوع از فضای اطراف آن و جلب تمامی توجه به سوژه موردنظر بوده اما در عکاسی زیارتی پرده وسیله‌ای برای بیان زیبایی و بازسازی دنیای خیال است.

این پژوهشگر اظهار کرد: پرده‌های زیارتی خیال‌انگیز هستند، فضاهای ذهنی و تخیلات مذهبی با هم همراه می‌شوند تا زمینه‌ای که زائر در آن قرار می‌گیرد تا از او عکسی به یادگار باقی بماند، به رمزگان فرهنگی و مذهبی او نزدیک باشد. گویی او عکسی در عالم خیال و رؤیا گرفته است. ذات عکس حضور واقعی و پرده دنیای خیالی و ماورایی را گوشزد می‌کند در حقیقت ما را وارد دنیای فراواقعی می‌کند.

مجللی خاطرنشان کرد: رنگ‌آمیزی عکس‌های سیاه و سفید در عکاس‌خانه‌های حرم بارگاه بسیار رایج بود معمولاً پس‌زمینه پرده‌ها را رنگ‌آمیزی می‌کردند تا به واقعیت فضا نزدیک‌تر شوند. با ورود فیلم‌های رنگی و ثبت رنگ‌ها در عکاسی دیگر نیازی به رنگ‌آمیزی عکس‌ها نبود و فیلم رنگی در عکاس‌خانه‌های حرم ـ بارگاه مورد استقبال فراوان قرار گرفت.

وی اضافه کرد: البته عکاسی در خود حرم، توسط عکاسان سیار ادامه داشت و بعضی از عکاسان که موقعیتی در آستان قدس رضوی داشتند و می‌توانستند نزدیکان خود را کنار گنبد یا مناره‌ها ببرند و در حال زیارت از آن‌ها عکس بگیرند. البته بعد از بمب‌گذاری منافقان در حرم امام رضا در سال ۱۳۷۱ عکاسی در خود حرم کاملاً ممنوع شد، به‌طوری‌که با عکاسان برخورد می‌شد.

این محقق شبیه‌خوانی با اشاره به ژست‌ها، پوشش‌ها و صحنه‌آرایی در عکاسی زیارتی، افزود: به‌جز پرده از مهم‌ترین ابزار عکاسی زیارتی، صحنه‌آرایی‌ها و لباس‌های مذهبی و ژست‌های مشتریان است. زائران می‌خواهند در تصاویر، خالصانه‌ترین لحظه زیارتی خود را با ژست‌های مذهبی و حالتی از نیایش به تصویر کشند؛ با دست‌هایی بر روی سینه و یا با نگاه متوسلانه به بارگاه حضرت، خلوص هرچه بیشتر خود را در برابر امام رضا (ع) ثبت کنند و با داشتن این عکس دیگران را در رابطه روحانی خود شریک کنند.

مجللی بیان کرد: پوشش‌ها و صحنه‌آرایی‌ها به تجسم هرچه بیشتر واقعیت ذهنی مردم کمک می‌کنند. لباس‌های عربی یا لباس‌های درویشان به همراه کشکول و تبرزین همه نشانه‌هایی است که زائر را از عصر خود جدا می‌کند و به گذشته و زندگی گذشتگان ارتباط می‌دهد، زیرا می‌خواهد از حیث نشانه‌های ظاهری نیز به یاران امام رضا (ع) نزدیک شود.

وی ادامه داد: از مجسمه‌هایی چون آهو و شتر برای صحنه‌آرایی عکس‌ها استفاده می‌کنند. شتر از آن جهت که همچون افراد هم‌عصر در رکاب حضرت باشد و آهو باوری است مذهبی مبنی بر آن‌که امام رضا ضامن آهویی شود که به او پناه می‌آورد. عکاس و مشتریان همه تلاش می‌کنند ذهن را به خدمت اسطوره‌سازی درآورند. مثل صحنه تئاتر تعزیه، می‌خواهند بینندگان عکس‌هایشان را با خود همراه کنند. زائر با این عکس می‌خواهد دیگران را مطمئن سازد که با این سفر زیارتی، سفری به عالم دیگر کرده است و این تجسم ذهنی را با ثبت دوربین نشان می‌دهد.

این نویسنده کتاب، تصریح کرد: شرایط فرهنگی و تغییرات سیاسی نیز بر این نوع عکاسی تأثیر گذاشت به‌طوری‌که نمونه‌هایی از عکس‌های اوایل انقلاب اسلامی موجود بوده که حرم امام رضا (ع)، همراه عکسی از امام خمینی و آیت‌الله گلپایگانی مونتاژ شده است.

مجللی اضافه کرد: بعد از رواج دوربین دیجیتال و استفاده از نرم‌افزار فتوشاپ و شکل گرفتن عکس در فضای مجازی، نگاه متفاوتی در کارها ایجاد شده است. پرده‌ها که پر از رمزگان و نشانه‌های زیارتی بود اکنون کمتر استفاده می‌شود؛ پرده‌های زیارتی فقط نشانه‌ای از گذشته عکاسی حرم بارگاه‌ها در عکاس‌خانه هستند و بیشتر مردم خواهان آن‌ هستند که عکس‌شان با عکس‌های موجود در حرم، صحن و بارگاه مونتاژ کامپیوتری شود تا آن‌ها در فضایی واقعی‌تر قرار گیرند.

وی بیان کرد: ثبت واقعیت و حضور مادی مهم‌تر از فضاهای ذهنی زائر است. در این عکس‌ها نشانه‌ها و ژست‌های مذهبی خیلی به‌ندرت دیده می‌شود. عکس شخص را به همراه عکس‌های مختلف که از حرم موجود است طوری مونتاژ کامپیوتری می‌کنند که فرد کنار حوض یا سقاخانه بنشیند یا کنار ضریح بایستد.

این محقق اظهار کرد: پیشرفت و تغییر فناوری و شکل گرفتن عکس در فضای مجازی حال و هوای این نوع عکاسی را تغییر داده است؛ اما عکس زیارتی همچنان در فرهنگ‌عامه به فعالیت خود ادامه می‌دهد.

انتهای پیام