رضا سلیمان نوری در گفت‌وگو با ایسنا در خصوص روضه و روضه‌خوانی از دیروز تا امروز در مشهد، اظهار کرد: روضه‌خوانی تجسم یگانه‌ای از عزاداری بر امام حسین (ع) است. عزاداری قبل از شهادت امام حسین (ع) هم وجود داشت و در زمانی بود که پیامبر اکرم (ص) پس از جنگ احد از یکی از محله‌های مدینه عبور می‌کردند و خطاب به مردمی که در آن محل برای کشته‌های خود گریه می‌کردند، فرمودند «کسی نیست که برای حمزه من گریه کند» و در همان لحظه بزرگان قبیله فضایی را به وجود آوردند تا زنان و مردان برای حمزه عموی پیامبر (ص) عزاداری کنند.
وی ادامه داد: بنابراین، عزاداری برای عموی پیامبر(ص)، اولین سوگ بود که در تاریخ اسلام ثبت شد اما پس از آن حضرت علی(ع) برای حضرت زهرا(س) و سپس فرزندان ایشان برای شهادت حضرت علی (ع) نیز در کوفه عزاداری کردند که محمد بن حنفیه به مرثیه و نوحه‌سرایی پرداخت.
رئیس هیات مدیران انجمن توسعه گردشگری چهارباغ تصریح کرد: اما مقوله‌ای که ما به عنوان عزاداری می‌شناسیم؛ بحث‌های عزاداری برای امام حسین (ع) است و به گواه اهل شیعه و اهل سنت اولین عزاداری‌ها در عصر روز عاشورا توسط خاندان پیامبر (ص) نیز انجام شده است. در این خصوص اسنادی وجود دارد که بازگو کننده این مهم است و خاندان پیامبر (ص) که رأس آن‌ها حضرت زینب (س) و ام کلثوم برای شهدای کربلا نوحه‌سرایی می‌کنند و زمانی که کاروان شهدا و اسرا به کوفه رسید مردم به شیون و زاری پرداختند.
وی عنوان کرد: امام محمد باقر (ع) هم از کُمیت اسدی که شاعر وقت بود؛ می‌خواهند اشعاری را در رابطه با قیام کربلا بخواند تا باعث گریه مردم شود. همچنین در دوران امام صادق (ع) و امام رضا (ع) هم این اتفاق ادامه داشت و آن‌ها از دُعبل خزاعی می‌خواهند که اشعاری را در دهه اول محرم بخواند تا مجلس گریه و عزا برپا شود.
این خراسان‌پژوه اضافه کرد: این نوع عزاداری تا قرن‌ها بعد ادامه داشت تا اینکه در دوران آل بویه بسیار پرشکوه‌تر انجام می‌شد و در کنار آن آیین شبیه‌خوانی یا تعزیه‌گردانی هم اجرا می‌شد که بخشی از تعزیه‌خوانی، مقتل‌خوانی است. مقتل‌خوانی به نوشته‌هایی که در وصف نحوه شهادت فرد اجرا می‌شد، می‌گویند که در این‌جا منظور شهادت امام حسین (ع) و موضوع کربلا است.
مقتل‌خوانی قبل از شهادت امام حسین (ع) هم وجود داشت
وی افزود: با توجه به اینکه مقتل‌خوانی قبل از شهادت امام حسین (ع) هم وجود داشت اما اعتبار آن را می‌توان از زمان شهادت امام حسین (ع) نیز دانست که اوج مقتل‌نویسی در قرن سوم و چهارم است که به تدریج کمرنگ می‌شود. مقتل الحسین (ع)؛ نوشته قاسم بن اصبغ بن نباته مجاشعی مشهور است که کهن‌ترین مقتل مکتوب، منسوب به اصبغ بن نباته است؛ چنانکه شیخ طوسی در میان آثار اصبغ بن نباته، کتاب مقتل الحسین بن علی را ذکر کرده است که فرزند او به جزئیات واقعه عاشورا نیز اشاره کرده است.
سلیمان نوری خاطرنشان کرد: کتاب‌های دیگری مانند مقتل الحسین کتاب «أنساب الاشراف» که ابوجعفر احمد بن یحیی بلاذری در قرن سوم برای امام حسین (ع) نوشته است. همچنین کتاب «الطبقات الکبری» اثر ابن سعد در ابتدای قرن سوم نیز نگاشته شده است. کتاب « اخبار الطوال» اثر ابو حنیفه دینوری نیز در قرن سوم نوشته شده که جزو مقتل‌های مورد استفاده کنونی نیز به شمار می‌رود.
آیت الله حسن سیبویه احیاگر مقتل‌خوانی در ایران محسوب می‌شود
وی بیان کرد: تمامی کتاب‌ها و مقتل‌نویسی‌هایی که تاکنون مطرح شد به زبان عربی بود و در حال حاضر هم در برخی نقاط کشور از جمله مشهد حسینیه نجفی‌ها را داریم که مراسم خود را به زبان عربی اجرا می‌کنند. مرحوم آیت‌الله حسن سیبویه احیاگر مقتل‌خوانی در ایران محسوب می‌شود که مقتل‌خوانی را در حسینیه نجفی‌ها بسیار زیبا اجرا می‌کردند.
رئیس هیات مدیران انجمن توسعه گردشگری چهارباغ اظهار کرد: آیت‌الله سیبویه مقتل‌ها را کاملا حفظ بود و بدون هیچ لکنت زبانی آن‌ها را اجرا می‌کرد. اکنون این نوع مقتل‌خوانی وجود دارد اما مانند گذشته گیرا نیست. بنابراین از زمانی روضه و روضه‌خوانی در ایران رواج پیدا می‌کند که ۲ عنصر ایجاد حکومت شیعی و نوشتن کتاب «روضه الشهدا» در جامعه ایجاد شود.
وی ادامه داد: ملاحسین واعظ کاشفی فقیه، محدث، ادیب و واعظ مشهور قرن نهم و دهم قمری در خراسان زندگی می‌کرد و حافظه بسیار خوبی داشت و از دست پرورده‌های میرنظام‌الدین علی‌شیر نوائی شاعر، دانشمند و سیاستمدار برجسته روزگار فرمانروایی تیموریان و معاصر سلطان حسین بایقرا بوده است.
سلیمان نوری خاطرنشان کرد: ملا حسین کاشفی آثار متعددی دارد که مشهورترین آن‌ها کتاب «روضه الشهداء» است و با توجه به فارسی زبان بودن این کتاب در مجالس عزاداری امام حسین (ع) نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد و به این دلیل عنوان «روضه‌خوانی» نیز مطرح می‌شود. به عبارت دیگر روضه در اصل به معنای خواندن کتاب «روضه الشهدا» ملا حسین کاشفی سبزواری است.
اولین کتاب روضه «رَوضَةُ الْواعِظین وَ بَصیرَةُ الْمُتَّعِظین» نام دارد
وی تصریح کرد: بعضی از دانشمندان تاریخ شیعه معتقد هستند اولین کتاب روضه‌ای که نوشته شده «رَوضَةُ الْواعِظین وَ بَصیرَةُ الْمُتَّعِظین» نام دارد که فتال نیشابوری نوشته است. این کتاب تمامی ائمه (ع) را دربرمی‌گیرد و در اصل کتاب تاریخ اهل بیت (ع) است که در ۹۶ مجلس نوشته شده و بخشی از آن به مباحث مرتبط با عاشورا و امثال آن پرداخته که بیشتر شرح زندگی پیامبر (ص)، زندگی امیرالمومنین علی (ع) و حضرت زهرا (س) را بیان می‌کند و از این نظر با دیگر کتاب‌ها تفاوت دارد.
این خراسان‌پژوه اظهار کرد: با توجه به اینکه کتاب «رَوضَةُ الْواعِظین وَ بَصیرَةُ الْمُتَّعِظین» متفاوت از دیگر کتاب‌هاست اما عزاداری شهدا اختصاص به روضه واقعه عاشورا داشته که متن کامل آن را از کتاب «روضه الشهدا» می‌خواندند. با توجه به اینکه روضه و کتاب‌های زیادی برای واقعه عاشورا وجود دارد، اما این کتاب از یاد نرفته و نام روضه‌خوانی به عنوان آیینی است که در این کتاب وجود دارد.
وی گفت: همانطور که در دوره صفوی به بحث مقتل‌خوانی، تعزیه و شبیه‌خوانی اهمیت می‌دادند برای روضه‌خوانی هم اهمیت بسیار می‌دادند؛ به طوری که شاه عباس در سفرهای خود روضه‌خوانی را اجرا می‌کرد. این موضوع در دوران نادرشاه به دلیل اینکه نگاه دینی متفاوتی داشته و روضه را خرافه می‌دانست نیز محدود شد، اما در دوره قاجار به شدت اوج می‌گیرد و روضه‌خوانی‌های پرشکوهی برگزار می‌شود؛ حتی آیین روضه‌خوانی در تکیه دولت به صورت جداگانه نیز برگزار می‌شود.
سلیمان نوری افزود: این مراسم و اجرای برنامه‌های روضه‌خوانی تا نیمه دوم سلطنت پهلوی اول ادامه داشته و سپس مانند واقعه گوهرشاد از این مراسم هم جلوگیری شد تا اینکه روضه‌خوانی مجدد در پایان پهلوی اول احیا می‌شود. زمانی که روضه‌ها در دوران خفقان رضاشاهی و پهلوی اول بودند؛ روضه‌های خانگی شکل گرفتند که بیشتر آن‌ها بانوان شکل می‌دادند.
وی تصریح کرد: چهارچوب روضه از دوران پهلوی دوم به عنوان نوعی آیین ادامه پیدا کرد و مجالس بیشتر جنبه زنانه به خود گرفته بود و تا بعد از انقلاب ادامه داشت و سپس حضور مردان هم در این مجالس به صورت دوگانه قوی شد.
رئیس هیات مدیران انجمن توسعه گردشگری چهارباغ در خصوص سابقه روضه و روضه‌خوانی در مشهد، اضافه کرد: همانطور که اشاره شد پایه اصلی روضه‌خوانی، کتاب «روضه الشهدا» اثر ملا حسین کاشفی سبزواری است که نشان می‌دهد خراسان می‌تواند یکی از مهدهای روضه‌خوانی باشد. همزمان بودن حوزه علمیه و پرورش وعاظ علت دیگری است که خراسان می‌تواند مهد روضه‌خوانی باشد. همچنین حضور امام رضا (ع) ضمیمه روضه‌های رضوی است که نشان می‌دهد فضای روضه‌خوانی در مشهد مهیاست.
وی با اشاره به اینکه براساس اسناد موجود در دوران صفوی، روضه‌خوانی در حرم مطهر نیز برگزار می‌شود. همچنین در دوران قاجار هم این آیین به طور کامل در حرم مطهر برگزار و در دوران نادری متوقف شد، بیان کرد: قدیمی‌ترین روضه خانگی یا مجلس عزا که به عنوان روضه در مشهد از آن یاد می‌شود، روضه «شیخ محمدتقی بجنوردی» است که بالای ۱۵۰ سال قدمت دارد. دومین مجلس قدیمی عزای حسینی مربوط به خاندان مجتهدی سیستانی است که اکنون وراث ایشان گرداننده آن هستند. قدمت این روضه‌خوانی به دوران قاجار برمی‌گردد و تمام این سال‌ها برگزار شده و اکنون هم می‌شود.
سلیمان نوری اظهار کرد: یکی دیگر از قدیمی‌ترین روضه‌خوانی‌ها اواخر دوره قاجار و توسط مرد صاحب کرامتی به نام «آقای شاه حیدری» پایه گذاشته شد که اکنون نوادگان او مجلس عزاداری را برگزار می‌کنند. همچنین روضه «شیح واعظ عیدگاهی» یکی دیگر از روضه‌خوانی‌های قدیمی است که بالای ۱۲۰ سال قدمت دارد.
وی تاکید کرد: در حال حاضر روضه‌های بسیار زیادی در مشهد وجود دارد که شاید قدمت کمتری داشته باشند، اما بسیار با اهمیت هستند مانند روضه «خاندان شوشتری»، «خاندان مقیم»، روضه‌های خانگی و ... از جمله این روضه‌ها هستند. همچنین روضه‌هایی وجود دارد که در مساجد مختلف و با حضور زنان و مردان برگزار می‌شود. به طور کلی روضه‌خوانی در فضای ایران پس از دوره صفوی باشکوه‌تر بود و منجربه ایجاد وفاق، همدلی و فضای هماهنگی طرفداران امام حسین (ع) با هم بود.
انتهای پیام
نظرات