فرشاد فصاحت در گفت‌وگو با ایسنا به مناسبت روز ملی بانکداری اسلامی در این خصوص اظهار کرد: بانکداری اسلامی به مجموعه‌ای از فعالیت‌های بانکی اطلاق می‌شود که بر اساس اصول و احکام شریعت اسلامی انجام می‌شود، در بانکداری اسلامی، بهره یا ربا که در بانکداری سنتی معمول است، حرام بوده و به‌جای آن از ابزارهای مالی جایگزین استفاده می‌شود.

ایستاد دانشگاه آزاد اسلامی قزوین ادامه داد: بانکداری اسلامی ریشه در آموزه‌های اقتصادی و مالی اسلام دارد، اگرچه شکل مدرن و نظام‌مند آن در قرن بیستم شکل گرفت، اما مفاهیم اولیه آن را می‌توان در تعالیم قرآنی و سیره عملی پیامبر اسلام و ائمه اطهار یافت.

فصاحت گفت: با گسترش نظام سرمایه‌داری و بانکداری سنتی در جهان، مسلمانان به دنبال ایجاد یک نظام مالی اسلامی رفتند که باارزش‌های دینی آن‌ها همخوانی داشته باشد، در دهه‌های اخیر، بانکداری اسلامی به‌سرعت رشد و در بسیاری از کشورهای اسلامی و غیر اسلامی شعبه‌هایی دایر کرده است؛ این سیستم مالی با تأکید بر مشارکت، عدالت و پرهیز از ربا، به دنبال ایجاد یک اقتصاد پایدار و عادلانه است.

بانکداری اسلامی روشی سازگار با شریعت اسلام است

وی افزود: بانکداری اسلامی در واقع یک مدل اصلاح‌شده از بانکداری متعارف است که در آن روابط و مناسبات بانکی، سازگار با شریعت اسلام تنظیم می‌شود، در بانکداری اسلامی مسئله اصلی پیدا کردن ابزاری است که بتواند با جایگزین بهره‌ شدن، تمام نقش‌های آن را به‌درستی ایفا کند.

استاد دانشگاه آزاد قزوین خاطرنشان کرد: عمده فعالیت‌های بانکداری اسلامی جذب سپرده یا تجهیز منابع و دادن تسهیلات و سرمایه‌گذاری یا تخصیص منابع است، در بانکداری اسلامی با حذف بهره و قراردادن معاملاتی طبق عقود اسلامی به‌جای آن، ۲ فرآیند تجهیز و تخصیص منابع، کنترل و تأمین می‌شود.

وی تصریح کرد: در این روش استقرار نظام پولی و اعتباری بر مبنای حق و عدل با ضوابط اسلامی به‌منظور تنظیم گردش صحیح پول و اعتبار در جهت سلامت و رشد اقتصادی کشور، فعالیت در جهت تحقق هدف‌ها و سیاست‌ها و برنامه‌های اقتصادی دولت با ابزارهای پولی و اعتباری، ایجاد تسهیلات لازم برای گسترش تعاون عمومی و قرض‌الحسنه از طریق جذب و جلب وجوه آزاد، اندوخته‌ها، پس‌اندازها، سپرده‌ها و بسیج و تجهیز آن‌ها برای تأمین شرایط و امکانات کار و سرمایه‌گذاری، حفظ ارزش پول و ایجاد تعادل در موازنه پرداخت‌ها و تسهیل مبادلات بازرگانی، تسهیل در امور پرداخت‌ها و دریافت‌ها و مبادلات و معاملات و سایر خدمات که به‌موجب قانون بر عهده بانک گذاشته می‌شود.

فصاحت ادامه داد: مهم‌ترین اصول بانکداری اسلامی ممنوعیت ربا، نظارت شرعی، سرمایه‌گذاری در فعالیت‌های حلال، تقسیم سود و زیان، استفاده از عقود اسلامی و شفافیت و عدالت است، درنتیجه برخی از اصولی که مؤسسات مالی اسلامی باید از آن پیروی کنند عبارت است از ممنوعیت ربا، دوری از معاملات مبتنی بر عدم اطمینان، پرهیز از سرمایه‌گذاری در صنایع حرام و پرهیز از عملیات مخاطره‌آمیز پولی مانند قمار.

وی خاطرنشان کرد: بانکداری بدون ربا ریشه در ایدئولوژی و ارزش‌های اقتصاد اسلامی دارد و تحقق آن مستلزم استقرار عدالت اقتصادی و اجتماعی و نیز توزیع عادلانه درآمد و ثروت در جامعه مبتنی بر مناسبات شرعی است.

این کارشناس اقتصادی بیان کرد: اگر مؤلفه‌های اصلی بانکداری اسلامی را حذفِ ربا از تمامی عملیات بانکی و انطباق عملیات بانکی با موازین شرعی بدانیم، اساس بانکداری اسلامی، تسهیم سود، مشخص بودن مسیر مصرف منابع و نظارت بر عملیات بانکی برمبنای انصاف، عدالت، کار و روابط شرعی خواهند بود.

وی اظهار کرد: در بانکداری اسلامی و بانکداری بدون ربا، سود منصفانه و متشرعانه مورد نظر قرار می‌گیرد و بهره به معنی دریافت بدون قید و شرط مبلغ اضافه از سوی دائن (وام دهنده) طرد می‌شود، در این نوع بانکداری سود منصفانه با توافق طرفین برمبنای موازین شرعی تعیین و به نسبت‌های مورد توافق پرداخت می‌شود، ولی ربا از طرف وام‌دهنده تعیین و به هر نرخ یا نرخ‌های ثابت از قبل تعیین‌شده، پرداخت می‌گردد.

وی ادامه داد: سود در بانکداری اسلامی، قبل از تحقق، حالت التزام دارد و پس از تحقق، حالت الزام، ولی ربا بر ذمه وام‌گیرنده بوده و پرداخت آن در هر حالتی الزامی است، سود حاصل از عقود اسلامی مبتنی بر بهره‌وری در استفاده از عوامل تولید، بالاخص عامل کار و سرمایه است.

ربا، حاصل برتری سرمایه در مناسبات تولید است

فصاحت در ادامه بیان کرد: بر اساس مبانی دینی، پول به‌تنهایی سودزایی ندارد بلکه باید در مسیر تولید و اشتغال قرارگیرد تا سودآوری کند، ولی ربا، حاصل افزون‌خواهی و برتری سرمایه یا دارایی‌های نقدی در مناسبات تولید است.

وی تصریح کرد: بانکداری اسلامی ارتباط بین بانکداری و اصول اخلاقی را پذیرفته و پایبند به اصول اخلاقی است، عوامل انسانی در این معامله به اوضاع مشتریان و وضعیت‌ موجود در نحوه رفتار با مشتری واقف‌ هستند و به‌این‌ترتیب، پول‌های مشتریان، بدون تعهد مستقیم یا غیرمستقیم به پرداخت پاداش ثابت، دریافت شده اما بازپرداخت اصل سپرده‌ها به هنگام درخواست مشتری تضمین می‌شود.

این کارشناس اقتصادی بیان کرد: افزون بر اینکه بانک‌های اسلامی، وجوه نزد خود را بدون بهره وام می‌دهند و در سود و ارزش‌افزوده ناشی از فعالیت‌های سالم اقتصادی سهیم می‌شوند، به‌عبارت‌دیگر بانک اسلامی منابع مالی خود را به بهترین فعالیت‌های ممکن تخصیص داده و برمبنای ارزش‌های اخلاقی و اصول شرعی برای تأمین منافع فردی و مصالح اجتماعی با مشتریان رفتار می‌کند.

وی گفت: یک ویژگی مهم بانکداری اسلامی این است که شرایط برای دادوستد اقتصادی را سالم و انسانی کرده و بهره‌وری، کارایی، کاربردی بودن و مقرون‌به‌صرفه بودن معاملات و فعالیت‌های اقتصادی را که امروزه مورد تأکید همه اقتصاددانان، به‌ویژه طرفداران بازار است به اموری لازم تبدیل می‌کند.

فصاحت بیان کرد: بانک یک‌نهاد حقوقی است که وظیفه خدمت‌رسانی به مردم در زمینه امور مالی را بر عهده دارد و بانکداری هم به معنای ارائه خدمات مختلفی مانند جابه‌جایی پول، سپرده‌پذیری، اعطای وام، ایجاد حساب بانکی برای افراد است، تمامی این خدمات در بانک‌های مختلف سراسر دنیا ارائه می‌شوند اما اگر شما بخواهید از نظام بانکداری اسلامی تبعیت کنید باید این خدمات را در چهارچوب قوانین دین اسلام ارائه کنید و از فعالیت‌هایی مانند توزیع اعتبارات، ربا و یا به‌کارگیری سرمایه در موضوعات حرام دوری‌کنید.

وی افزود: بانکداری اسلامی به‌نوعی در جهت توسعه اقتصاد اسلامی عمل می‌کند، برای مثال اگر بانک قصد سرمایه‌گذاری در یک کسب‌وکار یا تجارتی که سودآور است را داشته باشد اما این تجارت با قوانین اسلام مطابقت نداشته باشد حرام است.

فرق بانکداری اسلامی و بانکداری ربوی

استاد دانشگاه آزاد قزوین خاطرنشان کرد: در بانکداری متعارف پول به عنوان یک کالا در کسب سود، خریدوفروش می‌شود اما در بانکداری اسلامی پول برای تسهیل مبادلات و برای اجرایی کردن اهداف تجاری استفاده می‌شود.

وی ادامه داد: نظام بانکداری متعارف برای تمام نیازها اعم از مصرفی و سرمایه‌گذاری از قرارداد قرض با بهره استفاده می‌کند؛ اما بانکداری اسلامی متناسب با نیازهای واقعی از انواع قراردادهای مالی بهره می‌گیرد.

فصاحت بیان کرد: در بانکداری اسلامی خطر و ریسک بین صاحب سرمایه و عامل تقسیم می‌شود که این وضعیتی منصفانه است، اما در سیستم ربوی بانک تحت هر شرایطی سود خود را مطالبه می‌کند.

این کارشناس اقتصادی در خصوص اینکه بانکداری اسلامی در ایران چقدر تحقق‌یافته است، گفت: در جهان امروز بانکداری اسلامی توانسته است خود را به عنوان یک سیستم مالی مقتدر مطرح کند، اکنون در بسیاری از کشورها، اعم از مسلمان و غیرمسلمان، نه‌تنها بانکداری و مالیه اسلامی در کنار نظام بانکی متداول در حال فعالیت است، بلکه در برخی موارد نیز پیشرو است.

وی افزود: ازآنجاکه عدالت، ثبات و رشد اقتصادی، از اهداف کلان و مهم نظام اقتصادی اسلام است، ازاین‌رو زیر نظام‏‌های نظام اقتصادی اسلام نیز باید به‌گونه‌ای سامان‌دهی شوند که اقتصاد را به سمت اهداف موردنظر پیش ببرند.

فصاحت گفت: در این راستا بانک به عنوان یک مؤسسه‌ مهم مالی و پولی و نهادی اقتصادی که نقش اساسی و کلیدی در ساختار اقتصادی هر کشوری دارد، از اهمیت بالایی برخوردار است زیرا پس‌‏اندازها و دارائی‌‏های راکد در یک نظام اقتصادی توسط این نهاد به گردش درآمده و آن‌ها را در دسترس افراد و مؤسسات قرار می‏‌دهد، ازاین‌رو می‌‏تواند نقش اساسی را در دستیابی نظام اقتصادی به اهداف موردنظرش را به عهده بگیرد.

استاد دانشگاه آزاد قزوین گفت: بی‏‌تردید در صورت وجود ربا در سیستم بانکی هرگز نمی‌توان ادعا کرد که نظام بانکی بر مبنای حق و عدل جریان دارد، زیرا در نگرش اسلامی ربا از گناهان کبیره به شمار آمده و از مصادیق بارز ظلم محسوب می‌‏شود.

مشکلات بانکداری کنونی در کشور

وی در خصوص مشکلات بانکداری کنونی عنوان کرد: یکی از مشکلات بانکداری کنونی، عملکرد صوری بسیاری از بانک‏‌ها است؛ به عنوان مثال با استفاده از عقد جعاله، جهت تعمیر مسکن، تسهیلاتی داده می‌‏شود و حال‌آنکه بانک که عامل جعاله است تنها به مراجعه‌کننده پول می‏‌دهد بدون اینکه گیرنده‏ پول مسکن داشته باشد، یا اگر دارد نیازی به تعمیر ندارد، یا اگر نیازی به تعمیر دارد پول آن را برای مصرف دیگری به کار می‌‏اندازد.

فصاحت افزود: گاهی محاسبات بانک صوری است؛ مثلاً در مشارکت مدنی و فروش اقساطی مسکن، معمولاً قیمت‌گذاری بانک واقعی نیست. هدف دریافت اصل مبلغ پرداخت‌ شده همراه سود مورد نیاز است و قیمت بر اساس آن تعیین می‏‌گردد، گاهی کشاورز تقاضای وام به عنوان خرید تراکتور می‏‌کند، اما درواقع این نیست، می‏خواهد مثلاً هزینه‏ عروسی را تأمین کند، فاکتوری را درست می‏‌کند و یا حتی در موارد زیادی مشاهده‌ شده که کارگزار بانک راهنمایی می‌‏کند و می‏‌گوید شما بروید یک برگ خرید بیاورید در برابر همان برگ خرید ساختگی پول را می‏‌دهد.

وی گفت: بر اساس قانون بانکداری بدون ربا، عقدی که بین بانک و صاحبان سپرده‌‏های سرمایه‏‌گذاری منعقد می‏‌شود عقد وکالت است، به این معنی که بانک از طرف سپرده‌‏گذار وکیل می‏‌گردد تا سرمایه‏ او را در عقودی که انجام آن برای بانک‏‌ها قانونی است، به کار گیرد و سود به‌دست‌آمده را پس از کسر حق‏‌الوکاله‏ خود به سپرده‌‏گذار بپردازد، اما آنچه در عمل انجام می‏‌شود این است که مبلغ معینی به عنوان سود از اول برای شخص در نظر گرفته می‏‌شود اگرچه عنوان سود علی‌‏الحساب به آن داده می‏‌شود.

این کارشناس اقتصادی بیان کرد: همچنین آنجا که بانک اقدام به بستن قرارداد در قالب مضاربه یا هر عقد دیگری می‏‌کند، از همان ابتدای قرارداد بانک سود معینی را در نظر گرفته و عامل باید سود مورد انتظار بانک را بپردازد، درحالی‌که ممکن است اصلاً سودی به دست نیامده باشد و یا سود کمتر از میزان تعیین‌شده حاصل شود. در مشارکت مدنی بانک‌‏ها عموماً ملاحظه‏‌ قانونی مربوط به پیش‌بینی سود را نادیده می‌‏گیرند و از همان ابتدا نرخ‏‌های مربوط به پیش‌بینی حداقل سود را، بدون توجه به واقعیت و میزان سود محقق، تعیین و محاسبه و از مشتری مطالبه می‌‏نمایند.

وی ادامه داد: همان‌گونه که ملاحظه می‌‏شود، برخی از این علل و عوامل دارای تأثیر مستقیم بر روی برداشت عرف از عملکرد نظام بانکی دارند، مانند صوری بودن معاملات، سود تضمین‌شده، نرخ تسهیلات و جوایز بانک‌‏ها، و برخی دیگر به‌صورت غیرمستقیم چنین تأثیری را خواهند داشت، مانند استفاده از سپرده‌‏های قرض‏‌الحسنه در جهت سودآوری بانک‌‏ها، زیرا در اذهان افراد این‌گونه تداعی می‏‌شود که سیستم بانکی از پوشش قرض‌‏الحسنه برای سودآوری خود استفاده می‏‌کند و باوری به قرض‏‌الحسنه ندارد.

استاد دانشگاه آزاد اسلامی قزوین درباره اینکه اگر بانکداری اسلامی به‌درستی اجرا شود چه مزیت‌هایی در پیش خواهد داشت، گفت: اولین هدف بانکداری اسلامی ایجاد یک نظام مالی است که با اصول و احکام شریعت اسلامی هماهنگ باشد که در آن بهره‌کشی از طریق ربا ممنوع است.

وی گفت: این نظام مالی به دنبال تحقق عدالت اقتصادی، توزیع عادلانه سود و زیان، و حمایت از فعالیت‌های اقتصادی حلال است. بانکداری اسلامی تلاش می‌کند تا از سرمایه‌گذاری در فعالیت‌های غیرمجاز و حرام جلوگیری کرده و با استفاده از قراردادهای شفاف و منصفانه، حقوق تمامی طرفین معامله را حفظ کند.

فصاحت در پایان بیان کرد: هدف نهایی بانکداری اسلامی، تقویت پایداری اقتصادی و ارتقای رفاه اجتماعی در جوامع اسلامی است، بانکداری اسلامی، در صورت پیاده‌سازی با همه ابعاد مادی، معنوی و اجتماعی و اخلاقی‌اش و به‌ موجب حذف ربا، توزیع عادلانه منابع و برکت در مناسبات اقتصادی و تجاری شده و زمینه پیشرفت و توسعه هم‌زمان مادی و معنوی جامعه را فراهم می‌کند. البته بانک‌ها نیز از این عقود منافع لازم را برای ادامه حیات و استمرار خدمات مبتنی بر ضوابط شرعی، برای ذی‌نفعان، سهامداران و سپرده‌گذاران به دست خواهند آورد.

انتهای پیام