کنفرانس بین‌المللی احیای بوم شناختی بر پایه طبیعت(با تأکید برشتر دو کوهانه) در شهر زیبای اردبیل فرصتی بود تا بتوان پای سخنان محققان مختلف کشور نشست، سخنرانانی که اگر چه با طیف‌های مختلف و تخصص‌های گوناگون از احیای آهو، شتر دو کوهانه، از زیست بوم و شیلات گرفته تا زمین شناسی و آب همه و همه حول یک محور اصلی به نام محیط زیست و حفاظت از محیط مشترک بودند و گردهم به انتقال تجارب و نویافته خویش می پرداختند.

کمال طاهری جزو مدعوین و از سخنرانان برتر این کنفرانس، کارشناسی است که بیش از دو دهه تحقیق کار و پژوهش در کارست( به سکون سین و ت) را پشت سر گذاشته و از نامداران تحقیقات کارست در ایران است. کارست اصلاحی علمی برای سرزمینهایی است که انحلال در سنگهای آهکی مانند سنگ آهک باعث ایجاد درز و شکاف و معابری می شوند که مخازن عظیمی از آب و هیدروکربن را در خود جای می‌دهند و چشم اندازهای ژئومورفولوژی بی‌نظیری را تشکیل می دهند. نظرات دبیر کارست مرزی غرب ایران درباره اهمیت حفاظت از منابع آب زیرزمینی و چالشهای پیش رو با دیدگاهی واقع گرایانه می تواند جالب باشد، به ویژه اینکه این گفتار از منظر کارشناسی و عملیاتی می‌تواند کارساز بوده و چالش‌ها را به شکل عینی بازگو کند.

طاهری در حاشیه کنفرانس بین المللی «احیای بوم شناختی بر پایه طبیعت» در گفت‌وگو با ایسنا در پاسخ به این پرسش که آیا او نیز به اینکه آب یک مسئله اصلی در فلات ایران است اعتقاد داردیا خیر؟ نظرات جالبی دارد که در پی می آید.

وی با اشاره به اینکه امروزه همه مردم در تکثر فضای رسانه ای می توانند به سهولت و البته با سرعت از عمق و حدود وقایع زیست محیطی آگاه شوند و آن را درک کنند به این واقعیت اذعان کرد که آب از هزاره های قبل نیز جزو چالش‌های اصلی فلات ایران بوده و خواهد بود.

این کارشناس کارست و آب زیرزمینی با اشاره به سازگاری با کم آبی از هزاره های قبل در فلات مرکزی ایران که منجر به خلق شاهکار مهندسی به نام قنات گردید تا مدیریت انطباقی برای تعامل انسان-آب-کارست در کوهستانهای میراث جهانی هورامان/ اورامانات در غرب ایران، همه را حاکی از این واقعیت دانست که آب در ایران بنا به ذات اقلیمی آن یک مسئله اصلی است. مسئله اصلی آب فقط به کمیت محدود نمی شود بلکه کیفیت آب نیز در دایره هیدروسفر قرار می گیرد و البته رهاورد آنتروپوسفر و سیاستگذاری هایی است که در این حوزه شده است.

طاهری در پاسخ به این پرسش که آیا مدیریت منابع آب توانسته است به حل چالش بپردازد، اظهار کرد: البته نمی توان گفت مدیریت ما ناتوان بوده است، همین الان ما بیش از چند هزار سال است در سرزمین خشک و نیمه خشک ایران تاب آوری داشته ایم. مدیریت ما بسته به زمان و مکان متفاوت بوده است، گاهی تصمیمات اقتضایی بر مبنای واقعیات سرزمین ایران گام برداشته است و زمانی فکر برتر فقط حول و حوش تامین آب بوده است.

باید برای آب پایانی تمام شدنی را متصور شد

وی با اشاره به اینکه ما هنوز نتوانسته ایم از نظر ذهنی گروداران، ذی نفعان و حتی کودکانمان را متقاعد سازیم که زیرزمین دریا نیست و باید برای آب پایانی تمام شدنی را متصور شد، انتظار برای حل مشکلات دستوری آب را کارساز نمی داند.

طاهری با اشاره به اینکه در همه جای مملکت سخن از بحران آب است به جای پرداختن به مدلهای ذهنی و عملیاتی برای مدیریت انطباقی آب، بحث معلولی فرونشست زمین به حدی جدی مطرح می شود که گویا فراموش شده است که ماشه‌چکان فرونشست استخراج بی رویه سیالات و به ویژه آبهای زیرزمینی است. این یعنی ما هنوز هم در گیرودار تبیین مسئله فرونشست از یک پدیده معلولی به یک مدل فیزیکی و نه ذهنی از علت هستیم. تا زمانی که ما نتوانیم به بهره برداران بگوییم پایداری سرزمینی ارتباط تنگاتنگ و حیاتی با آینده خود آنان و فرزندانشان دارد و مدل‌های متناسب با ذهنیت آنان را تصویر و احیا نکنیم نمی توانیم به مدیریت مصرف بپردازیم ولو برای هر چاهی که حفر می شود چندین کنتور آب و یک نگهبان و یک بازرس و یک ماهواره رصد برخط بگذاریم! این البته به معنای نفی رصد و پایش مصرف و بهره برداری نیست بلکه به این معنا است که نمی توان بدون اصلاح ذهنیت ذی‌نفعان آنان را متقاعد ساخت که از سود آنی خود برای چشم انداز محتمل آینده چشم پوشی کنند.

طاهری با بیان اینکه ما ناخودآگاه به مصرف بیش از حد منابع طبیعی بدون در نظر گرفتن آینده اثرات آن  عادت کرده ایم و تنگناها را تنگ تر و پیچیده تر ساخته ایم، اظهار کرد: گاهی نیز تعمداً جای علت و معلولی را عوض کرده ایم.

وی خاطرنشان کرد: حوالی سال ۱۳۸۰ کمی زودتر یا دیرتربود که در ایران انقلاب خاموشی آب زیرزمینی به وقوع پیوست، رخدادی بی صدا که با شتاب عجیبی مجوز چاههای عمیق و نیمه عمیق داده می شد و کشاورزی به عنوان محور اشتغال و عامل امنیت غذایی مطرح بود. رشد فزاینده تعداد چاهای آب به کسی اجازه فکر کردن درباره عواقب آن را نمی داد.

این کارشناس ‌افزود: حتی خود من در سال اول خدمتم در همان سال ۸۰، هر روز محل یک چاه آب عمیق یا نیمه عمیق را جانمایی می کردم. من از نتیجه آبدهی کار خود شادمان بودم و کشاورز نیز شاکر از آنچه خداوند با هبه دولت به او عطا کرده است، خشنود بودم.

زیرزمین دریا نیست! این مدل ذهنی ما است

طاهری با نقد از آموزش آب و منابع طبیعی عنوان کرد: داستان از همین جا شروع می شود که ذهنیت ما از آب هنوز بر مدار تعالیم ما از اسطوره های یونانی استوار است، در کتابهای درسی ما - حداقل در نسل ما- به جای پرداختن به چرخه هیدرولوژی و نظریات ابوریحان بیرونی و فلسفه قنات و ماهیت انفال بودن آب، بر این باور یونانی استوار بود که زیرزمین دریا است و آب دریا از طریق مجاری سنگها و فضاهای خالی به درون خاک و زمین می رسد و با چاه می توان آب این دریای شیرین شده را بالا کشید. هنوز هم بسیاری از کشاورزان ما با تأکید می‌گویند زیرزمین دریا است و یا با کمی اغماض بیان می کنند باید به دنبال رگه های آب بود که از کوهستان به درون زمین رفته و دفن شده اند. این موارد، مدلهای ذهنی است که سالها است در ذهن عامه ذی نفعان نقش بسته است و ما برای تغییر این مدل هنوز نتوانسته ایم بر مبنای واقعیات سرزمینی ایران گام برداریم.

طاهری با اشاره به اینکه برگزاری کنفرانس بین المللی احیای بوم شناختی بر پایه طبیعت چگونه می تواند بر مخاطبان اثر بگذارد، اظهار کرد: در اپیدمی کرونا نشست‌های تخصصی و گفتگوهای چهره به چهره به شکل مجازی درآمد و گفتمان غالبی که می توانست کارآمد باشد عملاً به محاق رفت.

وی این گونه کنفرانس‌ها در پساکرونا را عاملی برای ذوب یخ جمود علمی دانست و اظهار کرد: در چنین گردهمایی هایی است که ریل گذاری برای آینده می تواند در تلاقی دانشگاهها و صنعت با ذی نغعان صورت گیرد.

وی با اشاره به زحمات و سختی های برگزاری چنین رویدادهایی برای میزبان- که البته جای تقدیر دارد- گردهم آمدن محققان و متخصصان را فرصت کم نظیری برای سیاستمداران و تصمیم گیران دانست که عصاره ذهنی، دانش و بینش دانشمندان مختلف را بدون زحمت و البته بی منت دریافت کرده و در یک ایده عملیاتی به عنوان یک الگو و پارادایم توسعه گرا به کار ببندند، که البته رسالت دانشگاهها و صاحبان فکر نیز همین است. چنین روندهایی بدون اغراق گویی یا کم بینی و البته صادقانه و مبتنی بر داده های درست است که می تواند متضمن هم افزایی جامعه برای بهینه سازی تصمیمات بالادستی گردد.

طاهری با بیان اینکه در سالهای اخیر کارشناسان و بازیگران پنهان مدیریت یکپارچه منابع آب از روند مشارکت در تصمیم گیری به دلایل مختلف فاصله گرفته اند یا واقع بینانه تر بگوییم دور نگه داشته شده اند، روند حذف کارشناسان خبره از گردونه تصمیم گیری ها را مخاطره ای بسیار جدی تر از زلزله و فرونشست دانست و مدیریت توامان منابع انسانی و منابع حیاتی را همبستی غیرقابل انکار برای آینده سازی و تعادل سرزمینی ذکر کرد.

طاهری با اشاره به مباحث بسیار خوبی که در کنفرانس دانشگاه محقق اردبیلی ارایه گردید با اشاره به شکنندگی منابع کارست و سازندهای سخت که هم از منظر ارزش منابع طبیعی و حیاتی و هم از دیدگاه گردشگری زمین محور و میراث جهانی حایز اهمیت اند، بیان کرد: در یک دهه اخیر روند فعالیتها و تحقیقات کارست در قالب یک مرکز ملییا منطقه ای و استانی بسیار کمرنگ شده است.

دبیر کارست مرزی غرب کشور با اشاره به مساحت ۱۲ درصدی سازندهای کارستی و نقش کارست در ثروت آفرینی و تامین منابع حیاتی، منابع کارست را فراتر از یک واحد زمین شناسی دانست و آن را جزو ذخایر در معرض خطر، اضمحلال میراث فرهنگی و انقراض تنوع زیستی برشمرد که باید با مشارکتی همه جانبه احیا گردد.

دبیر کارست مرزی با بیان اینکه اگر منابع آب کارست قرار است احیا شود لازم است با فعالیت دوباره ظرفیت نهادی کارست، مدلهای ذهنی مرتبط با حفاظت و بهره برداری پایدار این منابع برای ساکنان محلی و ذی نفعان به خوبی تبیین گردد و قوانین موضوعی و مرتبط با این منابع به ویژه در قوانین جاری کشور با ضمانت اجرای مناسب الحاق گردد که البته این به همگرایی قانونگذاران و محققان بخش آب بیشتر مرتبط می شود.

طاهری تعریف جایگاه و حدود و ثغور مرزهای کارست در قوانین را چشم انداز روشنی برای احیای تنوع زیستی، حفظ جنگلهای بلوط، صیانت از میراث فرهنگی در سرزمین‌های کارستی و تاب آوری چشمه ها خواند و اظهار امیدواری کرد: دولت دکتر پزشکیان بتواند با جراحی به موقع ساختار آب و کارست و پیوند دفاتر موضوعی احیای اکوسیستمی و به ویژه بخش کارست و سازند سخت به پیکره تنومند وزارت نیرو راه را برای تبیین مدلهای ذهنی و تعالی هیدرواجتماعی هموارتر سازد.

جای خالی کارست در تدوین نقشه راه آب، جمعیت کشور را با مخاطره جدی همراه می‌سازد

طاهری بی نام و نشانی کارست و جای خالی آن در تدوین نقشه راه آب، نبود قوانین بازدارنده برای میراث خواری کارست یا تخریب مراتع و اراضی در معرض خطر اعم از فرسایش یا آلودگی و پاکتراشی جنگل را زنگ خطرهایی دانست که می توانند تامین آب پایدار حداقل ۱۰ درصد از جمعیت کشور را با مخاطره جدی همراه سازد.

دبیر کارست مرزی در پایان با تقدیر از همه عوامل برگزاری کنفرانس بین المللی احیای بوم شناختی بر پایه طبیعت در دانشگاه محقق اردبیلی اظهار امیدواری کرد: چنین رویدادهایی بتواند با استمرار در ارایه نویافته ها، پایداری سرزمینی را در بستر جامع و یکپارچه آن همراه با احیای مدلهای ذهنی به جامعه هدف هدیه دهد. رهاوردی که آینده سرزمینی بخش وسیعی از بروبوم ایران را در گرو دارد.

انتهای پیام