این بخشی از مباحث مطرح‌شده در گفت‌وگو با برخی خبرنگاران استان است که سال‌ها در این حرفه ساخته و پرداخته‌اند. در آستانۀ روز خبرنگار بر آن شدیم تا دیدگاه این خبرنگاران دربارۀ آنچه در این شغل، بیش و پیش از همه اهمیت دارد را جویا شویم، شغلی که البته هم شیرینی در خود دارد و هم تلخی...

رسالت خبرنگار حل چالش‌های جامعه و حل مسائل زمانه خود است

مهدی رضوی، خبرنگار، مدیر تحریریه روزنامه اصفهان امروز در گفت‌وگو با ایسنا بیان کرد: یک خبرنگار باید در ابتدا گوش خوبی برای مردم خود باشد، مطالبه مردم را خوب بشنود و بتواند گوینده و تریبون خوبی برای انتقال این مطالبه‌ها به مسئولین باشد.

او افزود: یک خبرنگار باید مانند یک چراغ یا نورافکن عمل کرده و روی مسائل و چالش‌های موجود در جامعه خود متمرکز شود و بتواند آن‌ها را به‌وضوح بیان کند و مطالبه‌گری خوب، شفاف و به واقعی داشته باشد. مشکلی که در حال حاضر وجود دارد این است که متأسفانه برخی از خبرنگاران یا خبرنگارنماهای ما بجای مطالبه‌گری، بیشتر کار تخریب انجام می‌دهند که این هیچ‌چیزی را حل نکرده و بهبود نمی‌بخشد. وظیفه اصلی یک خبرنگار این است که واقعیت‌ها را آن‌طور که هست و نه با کمی و کاستی بیان کند. برای مثال اگر در اصفهان فرونشست و مسائل آبی برای این شهر متضرر است، دقیق، موشکافانه و با علم آن را بیان کند نه صرفاً بر اساس آنچه شنیده قضاوت کند و به رشته تحریر درآورد؛ بلکه باید روی آن موضوع تحقیق کند، مسائل و چالش‌ها را تحلیل کند و در بیان نیز با همان دقت و صراحت عمل کند که بتواند یک موضوع را از ریشه و باظرافت قلم خود به رشته تحریر درآورده و درنهایت هم خواننده و مخاطب و هم مسئولین را راضی نگه دارد و با توجه به اینکه آن چالش با یک علم بیان‌شده، آن‌ها هم بتوانند از این ظرفیت استفاده کنند.

رضوی اضافه کرد: اگر خبرنگار دغدغه نداشته باشد، نمی‌تواند به شغل خبرنگاری وارد شود؛ ذات خبرنگار و کار خبر، داشتن دغدغه است؛ بنابراین وجود آن دغدغه‌ها است که به کار خبرنگار ارزش می‌دهد. زمانی کار خبرنگار ارزش پیدا می‌کند که خبرنگار دغدغه حل مسائل را داشته باشد، مشکلات جامعه را مشکل خود بداند و برای حل آن قدم بردارد و آن دغدغه است که می‌تواند به همه این‌ها ارزش دهد و سبب بقا و ماندگاری آن قلم شود.

این خبرنگار در خصوص میزان تأثیرگذاری خبرنگاران در جامعه افزود: تاریخ نشان داده است که همیشه این خبرنگاران و رسانه‌ها هستند که می‌توانند در جامعه خود موج‌آفرینی کرده و تأثیرگذار باشند؛ از خبرنگاری که روایتگر جنگ است تا خبرنگاری که در حوزه‌های اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، میراث و ... کار می‌کند. هنگامی‌که خبرنگار کار خود را دقیق انجام می‌دهد و با همان دغدغه‌های شخصی و اجتماعی خودکار را پیش می‌برد، می‌تواند مؤثر باشد، جامعه‌ای را به حرکت دربیاورد، یک پویشی راه بیندازد و مسائل را بهتر از شکل گرفتن یک اعتراض هیجانی حل کند. به دلیل اینکه یک خبرنگار می‌تواند با تحلیل‌ها و محتوایی که تولید می‌کند، گام‌به‌گام مسئله را مطالبه کند، راه‌حل‌هایش را پیدا کند و با ظرفیت جامعه‌ای که پشت آن قرار می‌گیرد، آن را حل کند؛ ارزش کار یک خبرنگار والاتر از این است که صرفاً مسئله‌ای را مطرح کرده و از آن رد شود، بلکه یک خبرنگار باید تا حدی به کار خود اطمینان داشته باشد که بداند رسالتی فراتر از صرفاً بیان یک مطلب دارد و رسالت او حل مسائل و چالش‌های جامعه و حل مسائل زمانه خود است.

خبرنگار، یک فرد دغدغه‌مند است

هم‌چنین محبوبه فرهنگ، سردبیر خبرگزاری ایکنا نیز در خصوص ویژگی‌ها و تعهدات خبرنگاران به ایسنا گفت: با توجه به اینکه کار خبرنگار، اطلاع‌رسانی از رویدادها، وقایع و موارد مثبت و منفی است بنابراین تعهد و ویژگی اساسی که یک خبرنگار باید داشته باشد، صداقت در بیان و امانت‌داری است. خبرنگار هنگام اطلاع‌رسانی در خصوص یک رویداد، باید آن رویداد را دقیق و به‌واقع و چیزی که عیناً وجود دارد، روایت کند. اگر خبرنگار در ثبت گزارش از روایت خود با اشخاص گفت‌وگو کند، موظف به رعایت امانت‌داری در نقل‌قول‌های آن‌ها است.

او ادامه داد: درحال حاضر گاهی از مصاحبه‌شوندگان می‌شنویم که از خبرنگاران گله و شکایت دارند و مدعی هستند که مصاحبه‌های منتشرشده از آن‌ها، همان چیزی نیست که در گفت‌وگو با خبرنگار بیان کرده‌اند و در بسیاری از موارد خبرنگاران اصول خبرنویسی، گزارش گفت‌وگوها و امانت داری را رعایت نمی‌کنند و گاهی در انتشار خبر عجله و شتاب می‌کنند و نهایتاً چنین مشکلاتی پیش می‌آید؛ بنابراین اصل اساسی برای یک خبرنگار، روایت درست از وقایع و امانت‌داری در نقل از گفته‌ها است و حتی باید گاهی عیناً گفته‌های اشخاص را نقل کند.

این خبرنگار افزود: خبرنگار شخصی است که خوب می‌بیند، خوب گوش می‌دهد و این خوب گوش دادن به‌خصوص در مصاحبه با اشخاص، بسیار ملموس است و خوب گوش دادن در تسلط خبرنگار در موضوع گفت‌وگو کمک‌کننده است. خبرنگار هنگام گفت‌وگو موظف است که کامل به صحبت‌های شخص مقابل گوش دهد و اگر ابهامی نسبت به گفته‌های مصاحبه‌شونده برای او پیش آمد، همان‌جا مطرح کند و پاسخش را بگیرد. خبرنگاری که در حین مصاحبه تمرکز کافی را نداشته باشد، شنونده خوبی نیست و قطعاً نتیجۀ آن گفت‌وگو و گزارش نیز نتیجه مطلوبی نخواهد بود.

فرهنگ با اشاره به اینکه خبرنگار یک فرد دغدغه‌مند است، خاطرنشان کرد: اگر این دغدغه وجود نداشت، آن فرد هیچ‌گاه به سمت خبرنگاری نمی‌آمد. دغدغه درخصوص مسائل مختلف است که برای خبرنگار انگیزه‌ای می‌شود که بخواهد پاسخ دغدغه‌های خود را بگیرد و به سراغ تولید محتوا برای پاسخ به آن دغدغه‌ها برود. از ویژگی‌های لازم دیگر برای خبرنگار این است که اهل مطالعه باشد که این امر در خبرنویسی و سوژه‌یابی به او کمک می‌کند و دایره واژگان او را نیز افزایش می‌دهد. هنگامی‌که از بسیاری از خبرنگاران پرسیده می‌شود چرا خبرنگار شدید؟ عموماً به دغدغه‌های خود اشاره می‌کنند و این دغدغه‌ها برای آنها انگیزه و علاقه‌ای می‌شود که بخواهند در آن زمینه تولید محتوا کنند و آن را به دست مخاطب برسانند. گاهی نیز این‌گونه عنوان می‌کنند که ما با دیدن یکسری مسائل و مشکلات، دوست داریم کاری برای آن انجام دهیم و یکی از فعالیت‌هایی که می‌خواهند برای مشکلات انجام دهند، خبرنگاری و تولید محتوا است.

او بیان کرد: عموماً افرادی که با انگیزه و دغدغه وارد حیطه خبرنگاری می‌شوند پس از مدتی فعالیت در این زمینه ممکن است گرفتار چالش و دامی بشوند که آن‌هم دیده شدن است. بسیاری از اوقات ما خبرنگاران، با انگیزه تلاش برای حل مشکلات جامعه وارد این حوزه می‌شویم ولی به‌مرور این انگیزه را فراموش کرده و به دام چیزهای دیگری می‌افتیم و وقتی می‌خواهیم به یک مسئله یا مشکلی بپردازیم ممکن است عنوان کنیم که این پرداختن به دلیل دغدغه‌مندی و رسالت خبرنگاری ما است، ولی گاهی برای مطرح کردن و دیده شدن خودمان آن کار را انجام می‌دهیم. گاهی مرز باریکی میان رسالت خبرنگار (اطلاع‌رسانی دقیق در خصوص رویدادها و وقایع) و میل به شهرت و دیده‌شدن است. میل به دیده‌شدن در وجود همه انسان‌ها است و خبرنگاران بیشتر در معرض آن هستند و اگر حواس خبرنگار جمع نباشد، در دام دیده شدن و شهرت می‌افتد و درواقع انگیزه پنهانی که برای فعالیت‌های او شکل‌گرفته، شهرت و دیده شدن است؛ بنابراین خبرنگار باید تا حدی از وجدان و خودسازی اخلاقی برخوردار باشد تا بتواند میان این دو موضوع تفاوت قائل شود و در دام میل به شهرت نیفتد.

خبرنگار باید ماهیت خبر را بشناسد

اما نفیسه حاجاتی، خبرنگار تخصصی حوزه میراث و گردشگری نیز در رابطه با ویژگی‌ها و وظایف خبرنگاران در دنیای امروز به ایسنا گفت: خبرنگار، خبرنویس نیست و حتماً باید دانش و اطلاعات مربوط به حوزه خود را داشته باشد. من معتقد به خبرنگار تخصصی بودن هستم و در وهله اول باید هر خبرنگاری این را بداند که به‌عنوان یک راوی در حال فعالیت است و قرار نیست که این راوی در سکوت و مانند یک دستگاه ضبط‌صوت، تنها منتقل‌کننده صحبت‌ها باشد. این راوی باید در حوزه تخصصی که‌ انتخاب کرده است، اطلاعات خود را تا حد امکان بالا ببرد.

او افزود: نکته مهم دیگر اهمیت منبع شناسی است. یکی از معضلات ما این است که برخی از خبرنگاران تازه‌کار، چندان به این موضوع اهمیت نمی‌دهند درصورتی‌که چک کردن اطلاعات از حداقل دو منبع مستقل بسیار مهم است و مرحله سوم نیز این است که خبرنگار ماهیت خبر را بشناسد.

حاجاتی با تأکید بر این‌که «خبرنگار حرفه‌ای» بودن به‌هیچ‌وجه کار آسانی نیست، ادامه داد: شاید بسیاری از افراد تصور کنند می‌توانند به‌راحتی خبرنگار شوند و برخی مدیران رسانه‌ نیز با عملکرد خود به این تصور که هر فردی از خیابان وارد روزنامه شد می‌تواند خبرنگار شود، دامن زده‌اند اما این حرفه بسیار سهل‌ و ممتنع است؛ به نظر می‌رسد آسان‌ است اما در حقیقت به هوشمندی، حواس‌جمعی، خوش‌ذوقی، سرعت، درایت و دانش نیاز دارد.

این خبرنگار در خصوص اهمیت دغدغه‌مندی یک خبرنگار و تأثیرات آن خاطرنشان کرد: دغدغه مندبودن خبرنگار می‌تواند در دریافت اطلاعات و پیدا کردن منابع خبر، تأثیرگذار باشد. برای مثال یک خبرنگار حوزه میراث، باید دغدغه مند حوزه میراث باشد و برای مثال هنگامی‌که اتفاقی در مسجد جامع عتیق اصفهان می‌افتد، قلب او بتپد. همچنین او باید وضعیت میراث را پایش کند و آن حوزه نیز، علاقه‌مندی و دغدغه او باشد. دغدغه‌مندی درست می‌تواند بسیار کمک‌کننده باشد و علاوه بر آن خبرنگار باید حوزه‌ای را برای کار تخصصی انتخاب کند و دغدغۀ آن حوزه را داشته باشد و این مسئله بسیار با داشتن دانش آن حوزه پیوسته است. اگر خبرنگار بخواهد در رابطه با موضوعی کار خبری انجام دهد، ابتدا باید دانش آن را به دست آورده و دغدغه آن را داشته باشد تا بتواند به بهترین و مؤثرترین روش ممکن و به روش خبری آن را بیان کند.

حاجاتی در رابطه با آموزش‌های لازم برای ورود به دنیای خبرنگاری اضافه کرد: من تحصیلات آکادمیک داشتن را دلیلی بر خبرنگار خوب بودن نمی‌دانم ولی کسب دانش و تحصیل در حوزه خبرنگاری را بسیار مهم می‌دانم. لزومی ندارد که افراد حتماً کارشناسی، کارشناسی ارشد و یا دکتری در حوزه‌های مرتبط با رسانه داشته باشند و سپس وارد کار خبرنگاری شوند اما بسیار مهم است که دوره‌ها و کلاس‌هایی را به‌صورت متناوب بگذرانند. هم‌چنین آشنایی با مفهوم خبر و مفاهیم جدیدی که در حوزه خبرنگاری در حال حاضر مطرح است نیز اهمیت دارد. در خبرنگاری نیز مانند رشته‌های دیگر خبرنگار باید به‌صورت روزانه، خود را به‌روز کند و بادانش روز دنیا در حوزه خبرنگاری و روزنامه‌نگاری آشنا باشد.

او با اشاره به اینکه تجربه در حوزه خبرنگاری اصل بسیار مهمی است، ادامه داد: بعد از کسب دانش خبرنویسی، اصول مصاحبه، گزارش‌نویسی و… حضور خبرنگار جوان در کلاس‌های تجربه نگاری خبر، اهمیت بسیاری دارد به دلیل اینکه باید این تجربه بین نسل‌ها منتقل شود. پس از ورود شبکه‌های اجتماعی به حوزه رسانه، تغییرات زیادی در حوزه خبرنگاری و خبرنویسی در دوره‌های جدید ایجاد شد. من از سال ۱۳۸۲ که وارد کار خبرنگاری شده‌ام، فراز و نشیب‌های بسیاری در این حوزه وجود داشته است. شاید در یک سده قبل از آن تغییرات در این حوزه تا این اندازه شدید نبود، ولی در این دو دهه تغییرات بسیار زیاد بوده است و مهم است که همه خبرنگاران خود را به‌روز کنند و خبرنگاران جدید نیز این مسیر را بشناسند و از مزایای آن استفاده کنند و با استواری روبه‌جلو پیش بروند.

انتهای پیام