اگرچه ۵۳ سال پیش جسمش از ایران زمین رفت، ولی آثارش همچنان درخت فرهنگ ایرانی و زبان شیرین فارسی را آبیاری می‌کند. تنها لغتنامه‌اش نیست که موجب پرباری زبان فارسی می‌شود، طرحی که او در دستور زبان فارسی پایه‌گذاری کرد، بنیان پژوهش‌های بعدی در دستور زبانی بود که تا پیش از آن ساختار منسجمی نداشت. شاید اگر آنقدر به خود سخت نمی‌گرفت و برای کارهای پژوهشی، بی‌خوابی‌های مکرری را متحمل نمی‌شد، عمر گرانبهایش بیش از این بود.

وقتی دکتر محمد محمد معین در ۹ آذرماه ۱۳۴۵ در دفتر گروه زبان و ادبیات فارسی دانشکده ادبیات دانشگاه تهران بیهوش شد، همکارانش فکر نمی‌کردند، اغمایی که او رفته پنج سال به طول انجامد. معین گویی در آن کمای طولانی با مرگ دست و پنجه نرم می‌کرد و نمی خواست کارهای نیمه تمام علمی‌اش را رها کند. ولی خستگی و رنجی که از کودکی متحمل شده بود، در نهایت در ۱۳ تیرماه ۱۳۵۰ به پایان رسید و آخرین روزهای حیات نباتی‌اش در بیمارستان فیروزگر تهران به پایان رسید.

«محمد معین»، ۹ اردیبهشت ماه سال ۱۲۹۱ خورشیدی در محله زرجوب رشت به دنیا آمد. او که نام فامیلی را از پدربزرگش «معین العلما» به ارث برده بود، مقام علمی‌اش را مدیون تلاش‌های خود بود. معین تنها ۶ سال داشت که پدر و مادرش را به فاصله چند روز از دست داد و از آن پس پدربزرگش، معین العلماء، سرپرستی محمد و برادرش را بر عهده گرفت.

محله زرجوب رشت، کوچه فعلی «شهید گلبندی حقیقت» به یاد دارد که معین العلما، دو کودک یتیم را به مکتب خانه «میرزا غلامرضا تهرانی» سپرده تا دانش بیاموزند. اما شوق محمد برای یادگیری در چارچوب کوچک مکتب‌خانه نماند و دو سال پس از مکتبخانه، در کلاس پنجم نشست. پله‌های تحصیل یکی پس از دیگری طی شد و برای تحصیل در دوره متوسطه، به قسمت ادبی دارالفنون تهران رفت و در سال ۱۳۰۳ خورشیدی، در رشته ادبیات فارسی و علوم تربیتی موفق به دریافت مدرک لیسانس شد.

همکاری با «علی اکبر دهخدا» در نگارش لغت‌نامه، جمع‌آوری و نگارش لغتنامه معین، «مزدسینا و تأثیر آن در ادبیات فارسی»، تحقیق در دستور زبان فارسی و ترجمه‌های متعدد آثار گیریشمن و هانری کربن و... تنها برخی از خدمات علمی اوست.

پنجشنبه ۲۱ تیرماه سال جاری و با تاخیری چند روزه قرار است مراسم پنجاه و سومین سالروز درگذشت دکتر محمد معین در آستانه اشرفیه و بر سر مزار دکتر محمد معین برگزار شود. اگرچه این مراسم کمترین کار است. لااقل نگارنده به یاد دارد که ۱۳سال پیش، متولیان فرهنگی از ایجاد کتابخانه و یا یک مرکز فرهنگی در جوار آرامگاه خانوادگی معین در شهر آستانه اشرفیه را وعده داده بودند و قرار بود ساختمان مجاور آرامگاه استاد تغییرکاربری یابد، ولی این مهم در حد وعده باقی ماند.

چند سال پیش «مهدخت معین» دختر دکتر معین، کتابخانه شخصی پدر را به پژوهشکده گیلان شناسی دانشگاه گیلان اهدا کرد. کتابخانه ای که شایسته بود در جوار آرامگاه معین ایجاد گردد و کاش در پنجاه و سومین سالگرد درگذشت دکتر محمد معین، به جای خبر مراسم، این خبر منتشر می‌شد؛ «کتابخانه شخصی استاد معین در جوار آرامگاهش رونمایی می‌شود.»

انتهای پیام