به گزارش ایسنا، چند سالی است که دسترسی به منابع علمی پایگاه های معتبر استنادی همانند Science Direct، Wiley، IOP publishing و ACS publications و RSC publishingبرای دانشجویان و اعضای هیات علمی دانشگاه ها محدود و مسدود شده است. این پایگاه های استنادی، هر از گاهی روی خوش به دانشگاهیان نشان می دهند و درهای علمی را به روی دانشجویان و اعضای هیات علمی ایرانی باز می کند؛ اما این بازگشایی موقت است و دوباره مسدود می شود و درحال حاضر نیز هنگامی که دانشجویان و اعضای هیات علمی وارد این سایت ها می شوند با محدودیت دسترسی به منابع علمی مواجه هستند، اگر خوش شانس باشند، می‌توانند چکیده ای از مطالب را بخوانند؛ در غیر اینصورت این پایگاه های علمی کاملا از دسترس آنان خارج می شود. این سر ناسازگاری پایگاه های استنادی با ایرانیان ماجرای طولانی دارد که به ۱۷ سال پیش باز می گردد.

ماجرا از این قرار است؛ دانشگاه های ایران سال هاست که بدهی پایگاه های معتبر علمی را پرداخت نکرده اند و حالا نتیجه این انباشت بدهکاری محدودیت دسترسی به منابع علمی است، البته دانشگاهیان قصد پرداخت بدهی را داشتند؛ اما نوسانات ارزی آنان را از پرداخت ناتوان کرده و بدهی ها روی بدهی جمع شده است و این انباشت بدهی تبدیل به یک بدهی خیلی زیادی شد که برای پرداخت بودجه کافی نیز وجود نداشت. از همین رو؛ وزیر علوم، تحقیقات و فناوری با رایزنی هایی که با دولت سیزدهم انجام داد؛ گره گشایی از این مشکل را در دستان مقام معظم رهبری یافت. به همین منظور، رهبر انقلاب مجوز برداشت از صندوق توسعه ملی را دادند تا بدهی ها پرداخت شود.

*مجوز رهبر انقلاب برای برداشت از صندوق توسعه ملی

در همین ارتباط، محمد علی زلفی گل، وزیرعلوم تحقیقات و فناروی به ایسنا می گوید: سال گذشته با مجوزی که از مقام معظم رهبری برای برداشت از صندوق توسعه ملی دریافت کردیم، تمامی بدهی دانشگاه ها به پایگاه های اطلاعات علمی به پژوهشگاه ایرانداک داده شد تا پرداخت شود و در حال حاضر دیگر مشکلی وجود ندارد. تمام بدهی های سال گذشته دانشگاه ها به پایگاه های علمی در حال پرداخت است و امسال دانشگاه ها با توجه به بودجه ای که دارند حق اشتراک را خریداری کنند. به گفته وزیر علوم، تحقیقات و فناوری مشکلی نباید برای دسترسی دیگر وجود داشته باشد؛ اما با تمام این صحبت ها مشکلات هنوز پابرجاست و محدودیت وجود دارد.

*انتقال ارز مشکل دارد

با این وجود هنوز پایگاه های علمی به دانشگاه های ایران دسترسی به منابع علمی را نداده اند و در این باره مدیرکل سیاست و برنامه ریزی امور پژوهشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در گفتگو با ایسنا می گوید: یکسال است که بودجه تامین شده است؛ اما در انتقال ارز با مشکلاتی رو به رو شده ایم، علی رغم تخصیص بودجه هنوز این بدهی پرداخت نشده است. طی ۱۰ سال بدهی های انباشته شده به بانک های اطلاعاتی پرداخت نشده است، بنابراین حق اشتراک برای دسترسی به بانک اطلاعاتی بین المللی وجود ندارد. یکسال است که بودجه تامین شده است؛ اما در انتقال ارز با مشکلاتی رو به رو شده ایم، علی رغم تخصیص بودجه هنوز این بدهی پرداخت نشده است.

نژاد ابراهیمی با بیان اینکه محدودیت دسترسی به بانک های اطلاعاتی به دلیل بدهی های انباشت شده است، می گوید: امیدواریم با همراهی بانک مرکزی و کسانی که در این امر می توانند کمک کنند، مشکل حل شود. رئیس موسسه ایرانداک یکسال است که پیگیر این موضوع است.

*دسترسی به منابع علمی به زودی باز می شود

برای گره گشایی از این موضوع به سراغ حسن زاده، رئیس پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران - ایرانداک می رویم که دبیر شورای تامین منابع علمی کشور هم هستند، و او درباره این موضوع به صورت مشروح صحبت می کند و در قالب درد و دل از ۱۸ ماه دوندگی و رایزنی با تمام طرف ها از سازمان مدیریت، خزانه، بانک مرکزی و البته ناشران بین المللی برای حل این مشکل می گوید.

رئیس پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران می گوید: دسترسی به پایگاه های اطلاعاتی علمی یکی از ضروریت های انجام کار علمی و دانشگاهی در دانشگاه های آموزش عالی است که شامل دو بخش می شود، بخش اول، منابع علمی داخلی است که کتابخانه های دانشگاه ها که منابع را خریداری می کنند و عمده منابع در قالب کتاب ها و بعضاً منابع اطلاعاتی آنلاین داخلی است و برحسب آی دی یا آی پی به کاربران دسترسی می دهند.

بخش دیگر، پایگاه های ناشران بین المللی است که در خارج از کشور مستقر هستند و تامین منابع علمی خارج از کشور به صورت ایجاد دسترسی و خرید اشتراک صورت می گیرد. همیشه خرید این منابع اطلاعاتی به لحاظ تامین مالی و انتقال پول با مشکلات رو به رو بوده است. در نتیجه این مشکلات، دانشگاه های ما به مدت ۱۷ سال قادر به پرداخت بدهی های مربوط به خرید اشتراک نبوده اند، در بریخ موارد نیز خریدهای منفرد از سوی دانشگاه ها منجر به شکل گیری بدهی و نهایتا، محدودیت در دسترسی مضاعف منجر شده بود. نتیجه کلی این فرایند این بوده است که دسترسی دانشگاه ها به مدت بیش از ۵ سال به پایگاه های اطلاعاتی اشتراکی قطع شده بود. با توجه به نیاز شدید دانشگاه ها و پژوهشگران، نیاز است تامین منابع علمی کشور به صورت بسته یکپارچه باشد که به نفع کاربران و برنامه های اینده کشور شود.

وی با بیان اینکه ایرانداک میزبان دبیرخانه شورای تامین منابع علمی کشور است، ادامه می دهد: رئیس ایرانداک، رئیس دبیرخانه شورای تامین منابع علمی نیز است. این شورا در هماهنگی با اعضا که متشکل از دانشگاه ها است، برای اینکه چه منابعی خرید شود تشکیل شده است. این شورا نیازهای دانشگاه ها را احصاء می کند و بر حسب آنان با پایگاه های بین المللی رایزنی می کند تا بتواند برای خرید تخفیف بگیرد و این کار طبق روال انجام شده است.

او ادامه می دهد: تغییرات نرخ ارز که از ۱۷ سال پیش اتفاق افتاد دانشگاه ها از سهم خود برای تامین منابع علمی ناتوان ماندند. نوسانات و اختلاف قیمتی که میان پول ملی و ارز بین المللی ایجاد شد، دیگر دانشگاه ها نتوانستند بدهی های خود را بدهند. ناشران بین المللی به امید اینکه این مشکل حل می شود و دانشگاه ها به زودی بدهی های خود را پرداخت می کنند، سال ها به دانشگاه های ایران دسترسی به منابع علمی را دادند تا فرصت به دانشگاه ها برای پرداخت بدهی بدهند. اما در نهایت ناشران به این نتیجه رسیدند که میزان بدهی بسیار افزایش یافته است، بنابراین در ابتدا دسترسی را محدود و بعد مسدود کردند. بنده دوسال است که در ایرانداک مسئول هستم و از دوسال پیش با این مشکل مواجه شدم. در کنار ماموریت های بسیاری که ایرانداک داشت این ماموریت مهم هم اضافه شد تا حل مسئله مربوط پایگاه ها در اولویت قرار گیرد.

واقعیت این بود بدهی مربوط به سال های گذشته بود، و بنابراین، دانشگاه ها پولی برای پرداخت نداشتند. با وزارت خانه گفتگو کردیم و به این نتیجه رسیدیم از دولت کمک بگیرم. وزیر محترم علوم و معاون محترم پژوهشی ایشان بسیار تلاش کردند این موضوع را از طریق دولت و با استفاده از منابع ویژه حل کنند و این پیگیری ها با دریافت مجوز رهبری از طریق برداشت از صندوق توسعه ملی انجام شد.

*تخفیف ۷۰ درصدی از پایگاه های استنادی بین المللی

حسن زاده ادامه می دهد: پس از اخذ پول، با ناشران بین المللی وارد گفتگو شدیم و توانستیم تخفیف ویژه برای پول برای بدهی های قدیمی دریافت کنیم. این تخفیف حدود ۷۰ درصد بود و در نتیحه فضای مثبتی که با پایگاه های بین المللی ایجاد کردیم، دسترسی به منابع علمی در سال ۱۴۰۲ به صورت آزمایشی برای سه ماه باز شد. برای پرداخت بدهی مراحی باید طی می شد، پول باید از طریق سازمان مدیریت تخصیص و از طریق خزانه تحویل داده می شد و از طریق بانک مرکزی به صورت ارز تخصیص پیدا می کرد، سپس انتقال ارز صورت می گرفت. تمام این فرایند ها طی دوماه گذشته انجام شد و در حال حاضر بیش از ۵۰ درصد مبلغ پرداخت شده است و به زودی مابقی مبلغ پرداخت می شود. همچنین؛ به صورت همزمان درخواست بازکردن به صورت آزمایشی را درخواست کرده ایم و امیدواریم طی یک ماه آینده دسترسی آزمایشی سه ماهه نیز برقرار شود. پس از آن خرید جدید از پایگاه های علمی بین المللی در سال ۲۰۲۴ - ۲۰۲۵ انجام می شود. طی این ماه هم در تلاشیم تا پایگاه ها به صورت آزمایشی باز شود.

به هر روی؛ به گفته رئیس شورای تامین علمی به زودی پایگاه های علمی بین المللی دسترسی به منابع علمی را به روی دانشگاه های دولتی زیر نظر وزارت علوم، تحقیقات و فناوری باز خواهند کرد. اما در این گزارش؛ نکته ای وجود دارد این است که دانشگاه های زیر نظر وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، دانشگاه آزاد اسلامی و دیگر دانشگاه هایی که دولتی نیستند از این تسهیلات دسترسی بهره مند نخواهند شد. چون تلاشی برای بازگشایی از سوی وزارت بهداشت و دانشگاه آزاد اسلامی برای پرداخت بدهی و دریافت بودجه صورت نگرفته است.

*باید نهاد شورای تامین علمی وسیع شود

در همین ارتباط؛ رئیس ایرانداک می گوید: در خرید منابع علمی دو رویه وجود دارد به صورت متمرکز ایرانداک بودجه اختصاص یافته را در اختیار داشته باشد و منابع مورد نیاز دانشگاه ها را بر حسب نیاز و تنوع خرید کند و دانشگاه ها همانند سال های گذشته سهم خود را پرداخت کنند. همچنین می توان یکپارچه سازی انجام داد.

سالیانه به صورت سرجمع در ردیف بودجه، پولی در نظر گرفته شود و در اختیار شورای تامین منابع علمی قرار گیرد و این شورا بر حسب وضعیت هر دانشگاه بودجه خرید تخصیص دهد. حسب موضوعات و تنوع در نیازهای دانشگاه ها متفاوت است. سطح دوم نهادی است، انواع دانشگاه ها در کشور وجود دارد که زیر نظر وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و وزارت بهداشت، درمان و آموزش کشور هستند. همچنین دانشگاه های غیردولتی و آزاد نیز وجود دارند. باید طی تفاهم نامه ای همانند قبل، عضو شورای تامین منابع علمی شوند. تفاهم نامه ای نیز در این رابطه وجود دارد و اگر این تفاهم نامه تجدید شود، شورای تامین منابع علمی برای تمام دانشگاه ها سیاست گذاری و چانه زنی برای دسترسی به پایگاه های علمی را خواهد کرد. تجربه تلخ بدهی های گذشته که نزدیک به ۱۷ سال به طول انجامیده است نشان می دهد، خرید های منفرد منجر به شکل دهی بدهی و محدودیت و حتی محرومیت نیز می شود. پس نیاز است تامین منابع علمی کشور به صورت بسته یکپارچه باشد که به نفع کاربران و برنامه های اینده کشور شود.

حسن زاده تاکید کرد: وزارت علوم کار دشوار و نشدنی را انجام داده است. چون این درخواست و پیگیری از طریق وزارت علوم، تحقیقات و فناوری بوده است؛ بنابراین، دسترسی دانشگاه های دولتی وزارت علوم به پایگاه های بین المللی باز خواهد شد. اما، آماده ایم که از ظرفیت های خود برای حل مشکل دانشگاه های دیگر هم استفاده کنیم تا بشود همه دانشگاه ها و پژوهشگران به منابع علمی دسترسی داشته باشند. راهکارهایی روشن و طرح هایی مشخص در این زمینه در ایرانداک طراحی شده است.

به هر روی؛ پایان ماجرای پرداخت بدهی به پایگاه های استنادی برای دانشگاه های دولتی زیر نظر وزارت علوم با دریافت حدودا ۷۰ درصدی تخفیف محقق شده است؛ اما نباید از دیگر دانشگاه ها نیز غافل شد و دسترسی به علم باید به صورت عادلانه در بین تمام دانشگاه ها محقق شود.

انتهای پیام