به گزارش ایسنا ۱۷ ژوئن هر سال که امسال مصادف با ۲۸ خرداد است، از سوی سازمان ملل به عنوان روز جهانی مقابله با بیابان‌زایی نامگذاری شده است. این روز امسال با شعار «متحد برای زمین،میراث ما، آینده ما» گرامی‌داشته می‌شود. جنگل‌زدایی، تخریب مراتع، تبدیل عرصه‌های جنگل‌ها به سایر کاربری‌ها و تغییر کاربری ها مصداقی از بیابان‌زایی است. این مسائل به حدی برای جامعه جهانی حیاتی است که یکی از کنوانسیون‌های جهانی که در رابطه با سرزمین تدوین شد، کنوانسیون مقابله با بیابان‌زایی بود.
در کشور ما یک ساختار ملی تحت عنوان کارگروه ملی مقابله با بیابان‌زایی پس از الحاق ما به کنوانسیون مربوطه شکل گرفته است. در دولت سیزدهم بعد از یک دوره نسبتا طولانی در دی ماه سال ۱۴۰۰ این کارگروه به صورت فعال مجددا آغاز به فعالیت کرد.
علی سلاجقه در گفت و گو با ایسنا با اشاره به لزوم بهره‌برداری درست از زمین اظهارکرد: کره زمین توانمندی مشخصی دارد و حد تاب آوری و مقاومت آن در مقابله با شوک‌ها و ظرفیت بهره‌برداری کره زمین مشخص است. خداوند به انسان به عنوان اشرف مخلوقات و نه صاحب مخلوقات توانمندی استفاده از ظرفیت این کره را در جهت ارتقای خود داده است تا در نهایت به مقام عبودیت برسد.
وی اضافه کرد: در حال حاضر خشکسالی و بیابان‌زایی در قالب یک مقوله کلی تحت عنوان تغییراقلیم به جهان و کشور ما تحمیل شده است. دخالت انسان در تغییر اقلیم کمتر است، هرچند با توجه به نوع بهره‌برداری از محیط زیست به عنوان تشدیدکننده و تسهیل کننده تغییر اقلیم می‌تواند نقش داشته باشد البته تغییر اقلیم در فرایند کلی حاکم بر فعل و انفعالات کره زمین و تاثیر و تاثرات این کره مابین اجرام آسمانی و در نهایت بین کهکشان‌ها رخ می‌دهد.
رییس سازمان حفاظت محیط زیست با بیان اینکه تغییر اقلیم در ادوار مختلف زمین‌شناسی اتفاق افتاده است، اظهار کرد: ما به عنوان ساکنان این کرده خاکی در بازه زمانی قرار گرفتیم که تغییر اقلیم را تجربه می‌کنیم. دو مقوله اصلی زیر مجموعه تغییر اقلیم قرار می‌گیرند؛ یکی از آن‌ها کم‌بارشی است و در این شرایط خشکسالی به وجود می‌آید. افزایش تغییر درجه حرارت و جابجا شدن فصول ازدیگر نتایج تغییر اقلیم است.
سازمان محیط زیست مرجع ملی تغییر اقلیم است
وی با اشاره به اینکه بیابان‌زایی یکی از عواملی متاثر از خشکسالی است، گفت: آمادگی در کشور ما در شرایط تغییرات اقلیمی دیر شروع شد. در حال حاضر تغییر اقلیم را به عنوان یک مقوله اثبات شده و واقعی پذیرفته‌ایم بنابراین باید سمت و سوی همه سیاستگذاری‌ها به نحوی باشد که به این موضوع توجه شود. در کشوری که خیلی از مسایل در شرایط آستانه‌هاست لازم است به‌نحوی حرکت کنیم که با حداقل خسارت بتوانیم کشور و مردم را از این بازه زمانی عالمانه و کاملا آگاهانه عبور بدیم و اقداماتی در کشور در این جهت انجام شده است.
سلاجقه ادامه داد: موضوع تغییر اقلیم کاملا به سازمان محیط زیست سپرده شده و مرجع ملی تغییر اقلیم این سازمان است بنابراین هرگونه مراوده و مبادله با سایر کشورهای جهان در این زمینه حتما در قالب این مرجع ملی باید انجام شود.
رییس سازمان حفاظت محیط زیست افزود: طبق برنامه هفتم توسعه سازمان حفاظت محیط زیست مکلف است هماهنگی بین دستگاه‌های مسوول و تاثیرگذار در دو بعد اصلی فرهنگسازی و سازگاری در زمینه موضوع تغییر اقلیم را محقق کند. خوشبختانه «هاب ملی و منطقه‌ای تغییر اقلیم» را در پژوهشکده محیط زیست و توسعه پایدار راه‌انداری کردیم و این همگرایی‌ها در حال اتفاق افتادن است. تقریبا سمت و سوی سیاست‌های کلی نظام و رویکردهای میدانی دولت به این سمت است و همه تغییر اقلیم را به عنوان یک واقعیت پذیرفته‌اند.
رییس سازمان حفاظت محیط زیست درباره برنامه‌های پیش‌بینی شده برای سازگاری با تغییرات اقلیمی گفت: وضعیت گرد و غبار در خیلی از نقاط دنیا به‌گونه‌ای شده است که مردم زندگی را بدون این پدیده نمی‌توانند تجربه کنند، همانگونه که مردم شمال کشور بدون هوای شرجی نمی‌توانند زندگی را تجربه کنند و یکی از شاخص‌های آن منطقه است.
راه‌های سازگاری با تغییرات اقلیمی
وی تاکید کرد: دیگر انتظارات سابق از طبیعت و بهره‌برداری از آن در شرایط نرمال و فراتر از نرمال را در وضعیت تغییرات اقلیمی نمی‌توانیم داشته باشیم. سبک زندگی خود را برای سازگاری با تغییر اقلیم باید را از منزل تا مدیریت کلان کشور با توجه به کاهش منابع آبی، افزایش درجه حرارت، افزایش شدت بارش، محدویت بارش برف مدیریت و خود را با شرایط کنونی سازگار کنیم. برای دستیابی به این هدف هم در سیاستگذاری، هم در ارایه برنامه و هم در اجرا نباید کشت‌های محصولات پر آب‌بر داشته باشیم علاوه بر آن دیگر از بین بردن تنوع زیستی معنا ندارد.
رییس سازمان حفاظت محیط زیست اضافه کرد: از سوخت‌های پاک باید استفاده کنیم علاوه بر آن از منابع آب زیرزمینی به‌گونه‌ای استفاده شود که فرسایش به حداقل و بازسازی و احیای طبیعت به حداکثر برسد. نباید همانند شرایط نرمال از منابع آب و خاک و سوخت‌های فسیلی استفاده شود. همه این محدودیت‌ها چارچوب مسیر و سبک زندگی ما را شکل می‌دهد. با این کار می‌توانیم از تهدیدها فرصت بسازیم و سبک زندگی غیرمسرفانه در پیش بگیریم.
موازی‌کاری برای بیابان‌زدایی؟
وی در پاسخ به این پرسش ایسنا که در شرایطی که مجموعه‌های مشابهی با عنوان ستاد ملی مقابله با گرد و غبار در سازمان محیط زیست و کارگروه مقابله با بیابان‌زایی در سازمان منابع طبیعی وجود دارد، آیا وجود یک مرجع واحد برای مقابله با بیابان‌زدایی و گرد و غبار موثرتر نخواهد بود، گفت: این موضوع کاملا درست است. هدررفت سرمایه و موازی‌کاری در هر زمینه قابل پذیرش نیست، نه از لحاظ علمی، نه از لحاظ اقتصادی و نه از لحاظ صبر و حوصله مردم اما برای تغییر برخی موارد حتما باید قانون تغییر کند چون همه این ستادها و کارگروه‌ها پشتوانه قانونی دارند.
رییس سازمان حفاظت محیط زیست تاکید کرد: لازم است در تنقیح قوانین دقت کرد و ریشه‌ای مساله را حل کنیم. این کار زمانبر است و حتی ممکن است در عمر چهارساله یک دولت هم اتفاق نیفتد.
سلاجقه اضافه کرد: سازمان حفاظت محیط زیست یک دستگاه سیاستگذار، حاکمیتی –نظارتی، هماهنگ‌کننده و مطالبه‌گر است . در کارگروه، مقابله با گرد و غبارمطرح و وظیفه آن مهار پدیده است. ما حتما در زمینه سیاستگذاری‌ها، روش‌ها و تامین اعتبارات ورود و سعی می‌کنیم در راستای هم قرار بگیریم. حتما ظرفیت سایر دستگاه‌ها را به کار می‌گیریم ولی در امور آن‌ها مداخله نمی‌کنیم.
آیا برای استفاده از ظرفیت‌های کنوانسیون مقابله با بیابان‌زایی محدودیت داریم؟
وی در پاسخ به این پرسش که با وجود تلاش‌های بین‌المللی سازمان حفاظت محیط زیست برای مقابله با گرد و غبار، آیا برای استفاده از ظرفیت کنواسیون بیابان‌زدایی محدودیت‌هایی داریم، با اشاره به نقش شهید آیت‌الله رییسی گفت: ایشان با توجه به ظرفیت فکری، علمی و آینده‌نگری حتی به مسایل محیط زیست در جایگاه خود یک عالم بودند. شهید جمهور زمانی که دولت را تحویل گرفتند، دولت از جنبه‌های مختلف مکافات‌های متعددی داشت؛ خزانه دولت تهی شده بود و ... . یکی از پدیده‌هایی که کشور را از جنبه زیست‌محیطی تحت تاثیر قرار داده بود، موضوع گرد و غبار بود. من در یکی از روزهایی که وارد دولت شدم، در جلسه نشستم. شهید آیت‌الله رئیسی به من گفتند چرا به جلسه دولت آمده‌ای؟ شما مگر نمی‌گویی یکی از منشاهای اصلی گرد و غبار، خارج از کشور است؟ مردم مشکل دارند. چرا اینجا نشستهای؟ بلند شو برو فرودگاه و با هر کشوری که باید نشست دوجانبه و چندجانبه داشته باشی، همین الان شروع به فعالیت کن.
وی ادامه داد: با کشورهای همسایه در زمینه مقابله با گرد و غبار زبان واحد نداشتیم. شهید آیت‌الله رییسی در بعد دیپلماسی و سیاست خارجی بسیار عالمانه، عاقلانه و هوشمندانه اول ارتباط با همسایگان، بعد کشورهای مسلمان و در مرحله بعد کشورهای همسو را مبنا قرار داده بودند. ایشان به من گفتند باید یک زبان واحد در منطقه ایجاد کنیم.
رییس سازمان حفاظت محیط زیست افزود: مسایل زیست‌محیطی مانند حقآبه‌ها و گرد و غبار در بسیاری از کشورهای همسایه در اولویت قرار ندارد یا در اولویت‌های دست چندم است. برخی از آن‌ها از نظر امنیتی و اقتصادی و... مشکل دارند بنابراین به موضوعات محیط زیستی فکر نمی‌کنند.
دولت عزم خود را برای همکاری با کشورها به منظور مدیریت گرد و غبار جزم کرد
سلاجقه افزود: دولت عزم خود را جزم و نشستهای دوجانبه و چند جانبه با کشورهای همسایه در زمینه گرد و غبار را برگزار کرد و همزبانی محقق شد. تولید ادبیات و کلیدواژه‌های مشترک بسیار سخت و سنگین ولی زیربنایی بود ولی خوشبختانه انجام شد.
وی ادامه داد: شهید آیت‌الله رئیسی هم در نشست منطقه‌ای و هم نشست بین‌المللی گرد و غبار شرکت کردند. نشست بین‌المللی به پیشنهاد سازمان ملل و با مدیریت آن در ایران برگزار شد. در شرایطی که برخی تحریم و انزوای جمهوری اسلامی ایران را مطرح می‌کردند ولی ۵۰ کشور در سطوح عالی و حدود۲۰ دستگاه بین‌المللی در کشور ما حضور پیدا کردند و منجر به تبدیل ادبیات ملی به ادبیات منطقه‌ای و موجب شد ادبیات منطقه‌ای فراگیر شود و یک ادبیات بین‌المللی به وجود آید و پدیده نوظهوری به نام گرد و غبار در کلیدواژه‌های سازمان ملل جای بگیرد.
سلاجقه اضافه کرد: در نتیجه ما در ششمین مجمع محیط زیست ملل متحد موفق شدیم قطعنامه جمهوری اسلامی ایران در زمینه گرد و غبار به اتفاق آرا پذیرفته شود و در حال حاضر کشورها، نسبت به اجرای این قطعنامه متعاهد شده‌اند.
رییس سازمان حفاظت محیط زیست با بیان اینکه این دستاورد بسیار میدانی بود، گفت: بررسی میدانی و تلاش برای یافتن راهکارهای حل مشکلات زیست‌محیطی جزو روحیات شهید آیت‌الله رئیسی بود. ایشان تا زمانی مشکلی حل نمی‌شد، دست از کار نمی‌کشیدند. گرد و غبار هم جزو مسایل زیست‌محیطی بود که به‌صورت عملیاتی پیگیری شد و با مدیریت و درایت ایشان خوشبختانه به نتایج مطلوبی برای کشورمان و جهان رسید.
اهداف کنوانسیون مقابله با بیابان‌زایی بیشتر در حد تئوری است
سلاجقه در پاسخ به این پرسش که در این شرایط آیا لازم است از ظرفیت کنوانسیون‌ها استفاده کنیم؟تاکید کرد: سازمان محیط زیست بعد از وزارت امور خارجه یکی از بین‌المللی‌ترین دستگاه‌های ایران است. عضو حدود ۱۵ کنوانسیون و میزبان چندین کنوانسیون هستیم. در مجموع ایران عضو حدود ۵۴ کنوانسیون و پروتکل الحاقی در زمینه محیط زیست است.
وی ادامه داد: اهداف کنوانسیون مقابله با بیابان‌زایی بیشتر شعاری یعنی تئوری بوده است و به فاز عملیاتی چندان نپرداخته است. سازمان حفاظت محیط زیست به عنوان یک دستگاه سیاستگذار باید ورود پیدا کند، الان در همین راستا عمل کرده‌ایم یعنی کشورها را آماده کردیم. از این به بعد کار را به دستگاه‌های اجرایی و کنوانسیون مقابله با بیابان‌زایی می‌سپاریم.
رییس سازمان حفاظت محیط زیست افزود: الان همه کشورهای همسایه آماده شده‌اند و در تراز بین‌المللی کار انجام شده است و حتی برقراری ارتباط دوجانبه را خودمان آغاز کرده‌ایم و ارتباط دستگاه‌های مربوطه را با کشور عراق محقق کردیم. هیاتی از ایران به سرپرستی سازمان حفاظت محیط زیست و با حضور دستگاه‌هایی مانند وزارت نیرو، جهاد کشاورزی، نفت و دفاع به کشورعراق سفر کردند. با توجه به فراهم شدن زمینه لازم از این پس میدان عمل در اختیار کنوانسیون مقابله با بیابان‌زایی است.
وی تاکید کرد: هر چه قدر از این ظرفیت‌ها در دنیا برای مدیریت پدیده بیابان زایی استفاده شود، ارزشمند است و خنثی کننده هم نیست.
رییس سازمان حفاظت محیط زیست در ادامه با اشاره به نقش آمایش سرزمینی گفت: تکیه بر نقشه آمایش سرزمینی در همه دنیا از جمله ایران به منظور طراحی و اجرای عالمانه سیاست‌ها ضروری و مد نظر است. نقشه آمایش سرزمینی درباره توانمندی‌های یک سرزمین و نوع کاربری آن است. در کشور ما آمایش سرزمینی انجام شده است.
وی تاکید کرد: دولت سیزدهم اولین دولتی بود که بودجه ریزی را از سال ۱۴۰۰ بر مبنای آمایش سرزمینی کشور شروع کرد، هرچند شاید از لحاظ علمی ایراداتی به نقشه آمایش سرزمینی وارد باشد ولی جهت‌گیری دولت در طراز ملی به سمت نقشه آمایش سرزمینی بسیار ارزشمند است.
سلاجقه با اشاره به انتقاد اندیشمندان و حتی مردم عادی از استقرار صنایع آب‌بر در ایران مرکزی با وجود میانگین پایین بارش سالیانه آن گفت: این کار باعث تخلیه سفره‌های آب زیرزمینی می‌شود و منایع آب سطحی هم با مشکل مواجه می‌شود. با تخلیه خلل و فرج زمین، فرونشست تدریجی زمین با توجه به میزان نیروی وارد شده به آن رخ می‌دهند. استان کرمان بیشترین نرخ فرونشست را در کشور دارد.
مسوولان تاکید بر احداث صنایع آب‌بر در مرکز ایران نداشته باشند
وی اضافه کرد: از نمایندگان مجلس، دولتمردان و سایر افراد موثر در استان‌های مختلف خواهش می‌کنم که تاکید بر احداث صنایع جدید در ایران مرکزی را نداشته باشند و اجازه بدهند مدیریت در قالب نقشه آمایش سرزمینی انجام شود.
رییس سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به توسعه دریامحور در دولت سیزدهم گفت: سال‌ها بود مقام معظم رهبری درباره توسعه در سواحل از جمله مکران نکاتی را فرموده بودند ولی اتفاقی نیفتاده بود. خوشبختانه در دولت سیزدهم با تدبیر شهید آیت‌الله رییسی موضوع توسعه در مکران پیگیری و دولت موضوع استقرار صنایع در سواحل جنوبی کشور را مبنا قرار داد.
وی اضافه کرد: سازمان حفاظت محیط زیست هم در راستای وظیفه ذاتی خود در قالب طرح آمایش، ارزیابی محیط زیستی را عالمانه انجام داد و با کمک متخصصان ، شرکت‌ها و اهل فن و دانشگاه‌ها این کار انجام شد. ما جنوب کشور را در محدوده طرح مکران پهنه بندی کردیم. برای اولین بار سازمان حفاظت محیط زیست نقشه جانمایی محل آب‌شیرین‌کن‌ها را در جنوب کشور ارایه داد.
معاون رییس جمهوری ادامه داد: ما به موضوعات زیست‌محیطی مجموعه‌های پتروپالایش‌ها و نیروگاه‌هایی که قرار است در منطقه مکران مستقر شوند، ورود جدی کردیم و به معاونت محیط زیست دریایی سازمان به‌صورت ویژه ماموریت دادیم تا زمان از دست نرود.
وی افزود: در شمال کشور اجازه ندادیم صنایع آب‌بر بر خلاف نقشه آمایش سرزمینی و برش استانی آن مستفر شوند. شهید آیت‌الله رییسی به موضوع خلیج گرگان و آشوراده ورود کردند و تحول رخ دارند و علاوه بر تاثیرات مثبت زیست‌محیطی، اشتغال و کارآفرینی افزایش یافت.
سلاجقه در پایان گفت: علاوه بر اجرای طرح جامع خلیج گرگان و مدیریت منطقه آشوراده، در میانکاله بر اساس نقشه آمایش سرزمینی و برش استانی آن اقداماتی انجام داده‌ایم که دستاوردهای خوبی داشته است.
انتهای پیام
نظرات