موزه مردم‌شناسی و باستان‌شناسی گیلان واقع در خیابان بیستون رشت، چندسالی است به مناسبت روز جهانی موزه‌ها، میزبان مکشوفه‌هایی است که در محوطه‌های باستانی یافته شده و سال‌ها در موزه ملی ایران نگهداری می‌شود. نخستین رویداد در ۲۵ اردیبهشت سال ۱۳۹۷ بود که پس از ۵۰ سال، جام‌های زرین تپه تاریخی مارلیک واقع در شهرستان رودبار به سرزمین مادری بازگشت. ۳۰ اردیبهشت ماه سال گذشته نیز جام سیمین زراندود رشی، یافت شده در روستای رشی شهرستان رودبار در این موزه به نمایش درآمد. حالا قرار است، دو جام زرین «عمارلو» و «کلورز» کشف شده در حفاری‌های باستانی‌شناسی مناطق یاد شده امروز ۲۹ اردیبهشت ماه در موزه رشت به نمایش دربیاید.

اگر در شهرستان رودبار به بخش عمارلو، شهر بره‌سر رفته باشید، در میدان اصلی این شهر، مولاژ بسیار بزرگ جام عمارلو را خواهید دید که چند سال پیش به همت شهرداری و شورای شهر بره سر ساخته و در این میدان نصب شد.

 مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گیلان در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به قدمت ۳۰۰۰ ساله این جام ها اظهار می‌کند: قدمت دو جام طلای زرین عمارلو و کلورز شهر رستم آباد، به نیمه نخست هزاره اول قبل از میلاد می‌رسد و در موزه ملی ایران نگهداری می‌شود. پس از رایزنی با مقامات مسئول به مناسبت روز جهانی موزه‌ها و پاسداشت هفته میراث فرهنگی، مقرر شد این جام‌ها از موزه ملی ایران به رشت بازگردد. ولی جهانی می‌افزاید: جام‌های مذکور به شماره‌های ۴۳۶۴ و ۴۳۶۳ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده و امروز ۲۹ اردیبهشت در گنجینه بیستون شهر رشت رونمایی و به مدت یک هفته در معرض دید عموم قرار می‌گیرد.

بی‌تردید، بررسی نقوش بکار رفته در این جام‌ها و کارکردشان، نیاز به تحلیل از سوی باستان‌شناسان و کارشناسان خبره دارد اما توضیح این نقوش پیش از نمایش جام‌ها، خالی از لطف نیست تا با مطالعه به دیدن این آثار هنری رفت.

در کتاب نفیس «شاهکارهای فرهنگی و هنری گیلان» به کوشش محمدرضا خلعتبری، تصویر و توضیح عکس‌های این دو جام آمده است. در این کتاب که به صورت رنگی، گلاسه و در قطع وزیری منتشر شده، جام‌ها و نقوش بکار رفته در آن بخش قابل توجهی از آثار زرین گیلان را به خود اختصاص داده و ۱۴ جام و ظرف کامل زرین که از محوطه‌های باستانی مارلیک، عمارلو، تالش و  املش کشف شده، معرفی و تصاویر و مشخصات آنها چاپ شده است.

هرچند این جام‌ها از نظر ارزش هنری در یک سطح قرار ندارند، اما جام‌های عمارلو و کلورز، پس از جام زرین مارلیک با نقوش معروف افسانه درخت زندگی، دارای ارزش هنری و تاریخی است.

خلعتبری درباره این دو جام نوشته است: «در میان جام‌های زرین مکشوفه از عمارلو دو جام با هنری فاخر در این مجموعه آمده است که هر یک ویژگی خود را دارد. جام نخست، به شکل لیوان، از وسط دارای باندی جداکننده است و یک ردیف نقش در بخش بالا و یک ردیف در بخش پایین دارد. در بخش بالایی چهار شیر غران به طور برجسته به تصویر کشیده شده که هر یک بر گرده گوزنی قرار گرفته و پنجه‌های خود را به کفل گوزن فرو برده و با فشار دو دست در حال خواباندن گوزن است، به طوری که سنگینی فشار وزن شیر برگرده گوزن به زیبایی نشان داده شده. شیرها دم بلند به بالا برگشته دارند و حالت غران و خشم بر چهره آنها به خوبی دیده می‌شود. بر روی کفل شیرها نقش گردونه خورشید به صورت کنده دیده می‌شود. در نقش پایین تصویر چهار انسان در حال زانو زدن قرار دارد. یک نفر از آنها موی بافته شده و یک نفر موی صاف و حلقه شده در پشت سر دارد. آدم‌ها تاجی بر سر دارند و شاخه درخت نخلی را که از گلدانی روییده، در جلوی سینه به دست گرفته‌اند. آدم‌ها دارای پوششی به صورت کوتاه و پیراهنی گلدار هستند.

جام دیگر از منطقه عمارلو در این مجموعه به صورت لیوانی بلند طراحی شده و بدنه آن شامل سه ردیف نقش شیر است. در ردیف بالا پنج شیر نشسته به طور برجسته دیده می‌شود که از سمت چپ به راست نقش شده‌اند و دست‌های خود را به طور کشیده به جلو گرفته‌اند. صورت شیرها در هیئت صورت انسان است و تاجی بر سر دارند و بال شاهین گونه و دم بلند آنها به سمت بالادست و بر کفل آنها نقش گردونه خورشید حک شده، در نقش وسط جام نیز نقش ردیف بالا تکرار شده است. با این اختلاف که شیرها از سمت راست به چپ نقش شده‌اند و در نقش ردیف زیرین، شیرها همانند نقش ردیف بالا به تصویر کشیده شده‌اند با این اختلاف که شیرها دست و پاهای خود را بر ردیف نقش زنجیری لبه کف جام نهاده‌اند».

صرف نظر از اندازه و هنر فلزکاران گیلانی که با قلمزنی چنین آثار هنری ارزشمندی را در ۳۰۰۰ سال پیش خلق کرده‌اند، تحلیل نقوش این جام‌ها نیز مهم است. جام‌هایی که نقوش حک شده بر آن و کارکردشان، خود فلسفه فکری نیاکان، زیست اجتماعی و جغرافیای طبیعی  گیلان را به تصویر می‌کشد.

انتهای پیام