نه خبری از خواهر بزرگ‌تر یا کوچک‌تر است نه برادر، چشم که باز می‌کند دو بزرگسال در قامت پدر و مادر می‌بیند البته پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها هم هستند. اگر بخت با آن‌ها یار باشد شاید خاله، عمو، دایی یا عمه‌ای اطراف خود ببینند. کودکانی که همه امیدشان به داشتن دخترخاله، دختر دایی و... است، البته به شرط داشتن‌شان.

دنیای کودکی‌شان با تنهایی گره خورده؛ دنیایی که می‌توانست پر باشد از خاطرات همبازی شدن با خواهر و برادر. شبیه دنیایی که اغلب ما دهه‌شصتی‌ها مزه‌مزه‌اش کرده‌ایم. دنیای کودکی‌ای که پر باشد از سروکله زدن با خواهر و برادر به مرور زمان در زندگی جامعه ایران رنگ باخت؛ سبک زندگی که از دهه ۷۰ پاورچین‌پاورچین خود را به شهروندان تحمیل کرد تا همین امروز که سبک زندگی اغلب شهروندان شده تا دهه هشتادی‌ها، نودی‌ها و حتی قرن جدیدی‌ها خواهر و برادری به خانه نبینند. پدیده تک‌فرزندی؛ سبک زندگی که میان زوجین پذیرفته شده و تا جایی پیش می‌رود که شهرهای کوچک و در آینده‌ای نه‌چندان دور شاید روستاها را هم با خود همراه کند.

وجود بیش از ۱۰ هزار خانواده تک فرزند در استان

مریم سادات بنی هاشم کارشناس جمعیت دانشگاه علوم پزشکی خراسان شمالی در گفت و گو با ایسنا، اظهار کرد: ۵۵ هزار و ۳۴۴ خانواده در خراسان شمالی وجود دارند که تک فرزند هستند.

وی گفت: این تعداد از خانواده‌ها شامل مادرانی می‌شود که دارای یک فرزند کمتر از ۱۸ ماه، یا بالای ۱۸ ماه هستند و یا افرادی هستند که دیگر سن باروری از آن‌ها گذشته است.

بنی هاشم با اشاره به اینکه در حال حاضر ملاک خانواده‌های تک فرزند برای این دانشگاه، مادرانی است که از زمان تولد فرزند اول آن‌ها ۱۸ ماه گذشته و آن‌ها توانایی متولد کردن فرزند دیگری را دارند، افزود: ۱۰ هزار و ۶۸۷ خانواده در این استان در این گروه قرار دارند که دانشگاه بر روی آن‌ها تمرکز دارد و مشاوره‌های فرزندآوری را ارائه می‌دهد.

وی ادامه داد: بر اساس آمار اداره کل ثبت احوال استان نرخ باروری در خراسان شمالی ۱.۶۵ درصد است که اگر فقط شهرستان‌های تحت پوشش این دانشگاه را در نظر بگیریم این رقم به عدد دو درصد می‌رسد.

وجود بیش از ۲۰۰۰ زوج نابارور در استان

این مقام مسئول به خانواده‌های فاقد فرزند نیز اشاره و بیان کرد: ۲۰۰۰ زوج در این استان وجود دارند که برای ارائه خدمات درمان ناباروری به این دانشگاه مراجعه کرده‌اند اما از آنجاییکه تعدادی دیگری از زوج‌ها در این استان برای دریافت خدمات درمان ناباروری به شهرهای دیگر مراجعه می‌کنند، به طور حتم تعداد زوج‌های نابارور در این استان بیش از عدد مذکور است.

وی بیان کرد: طبق برآورد کشوری یک سوم از خانواده‌ها یا بدون فرزند و یا تک فرزند هستند.

لزوم کسب آگاهی خانواده‌ها نسبت به پیامدهای تک فرزندی

سیده ریحانه رضوانی مدیر گروه سلامت روان، اجتماعی و اعتیاد دانشگاه علوم پزشکی خراسان شمالی در گفت و گو با ایسنا در ارتباط با اثرات و تبعات منفی تک فرزندی بر روی زندگی این فرزندان اظهار کرد: وقتی به گذشته نگاه می‌کنیم، پدر و مادرهایی را می‌بینیم که در خانه‌های کوچک خود چندین فرزند داشتند و در کنار بچه‌هایشان روزگار خوبی را سپری می‌کردند و کودکان هم خواهر داشتند و هم برادر و همه باهم شاد و خوشحال بزرگ می‌شدند.

وی ادامه داد: اما به ‌مرور زمان در حال حاضر شاهد آن هستیم که زوج ‌ها ترجیح می‌دهند در سال ‌های نخست زندگی خود یا بچه نداشته باشند یا اینکه فقط صاحب یک فرزند شوند، البته نمی‌توان به‌صورت کلی گفت که چرا اغلب والدین تمایل به داشتن یک فرزند دارند؛ شاید دلیل آن مسائل اقتصادی، مالی و معیشتی باشد یا ممکن است آن‌ها از مسئولیت‌پذیری و بزرگ کردن چندین فرزند می‌ترسند.

رضوانی گفت: امروزه به دلایل مختلف که مهم‌ترین آن‌ها مسائل اقتصادی، مالی و معیشت است، خانواده‌ها تمایل بیشتری به تک فرزندی دارند و به زبان ساده زن و شوهرها ترجیح می‌دهند که یا فرزندی نداشته باشند و یا فقط یک فرزند به دنیا آورند، به همین دلیل با موجی از بچه‌هایی روبه‌رو هستیم که به عنوان تک فرزند شناخته می‌ شوند و خواهر و برادری ندارند.

وی افزود: تک فرزندی می‌تواند مشکلات زیادی را برای فرد به وجود آورد و ابعاد مختلف زندگی او را تحت تاثیر قرار دهد، اطلاع از معایب نداشتنِ خواهر و برادر آنقدر مهم است که به همه والدین توصیه می‌شود درباره این مسئله آگاهی بیشتری کسب کنند و با اطلاع از شرایط و مقتضیات برای فرزندآوری تصمیم بگیرند.

توجه خاص و افراطی والدین

این مقام مسئول تاکید کرد: بچه‌هایی که خواهر و برادر ندارند و تنها فرزند یک خانواده به شمار می‌روند، در مرکز توجه والدین خود قرار می‌گیرند، آن‌ها به این دلیل اینکه خواهر و برادری ندارند، به رقابت برای جلب توجه پدر و مادر مشغول نمی‌شوند.

وی اضافه کرد: این در مرکز توجه بودن همیشگی، فرد را در بزرگسالی با مشکلات زیادی روبه‌رو می‌کند و انتظار دارد جامعه، دوستان، همکاران و ... هم مانند والدین، توجه ویژه‌ای نسبت به او داشته باشند و در این صورت افرادی پرتوقع بار می‌آیند که در بسیاری از موارد تمایل دارند همه چیز بر وفق مرادشان باشد.

کنترل و مدیریت کمتر احساسات

مدیر گروه سلامت روان، اجتماعی و اعتیاد دانشگاه علوم پزشکی خراسان شمالی تاکید کرد: بسیاری از کودکان و نوجوانان روبه‌رو شدن با احساسات و مسائل مختلف را در زندگی خود از طریق ارتباط با خواهر و برادر خود می‌آموزند و اگر به کودکانی که دارای خواهر و برادر هستند توجه کنید، می‌بینید که در برخورد و کنترل احساست خود و مدیریت آن‌ها توانایی بسیار بیشتری دارند. در مقابل، تک فرزندان از این موهبت محروم می‌شوند و در بسیاری از شرایط نمی‌توانند آنطور که باید رفتار کنند و یا نسبت به اتفاقات واکنش درستی را نشان دهند.

مهارت‌های ارتباطی ضعیف‌تر

وی تصریح کرد: بخش بیشتر مهارت‌های ارتباطی کودکان در برخورد با محیط اطراف و به‌ ویژه همسالان اتفاق می‌افتد، بنابراین یکی دیگر از معایب نداشتن خواهر و برادر، ضعف در مهارت‌های ارتباطی، یادگیری و بروز آن‌ها است، اگرچه کودکان این مهارت‌ها را با رفتن به مهد کودک یا مدرسه کم کم می‌آموزند اما ارتباط دائمی خواهر و برادر با یکدیگر کمک بیشتری به یادگیری سریع و موثر می‌کند.

وابستگی به والدین

رضوانی افزود: کودک یا نوجوانی که خواهر و برادر ندارد، به مقدار بسیار بیشتری به والدین خود وابسته است و روند استقلال یافتن و جدایی از خانه و خانواده برای او دشوارتر است، این وابستگی نسبت به فرزند، از سوی پدر و مادر هم وجود دارد. آن‌ها ترجیح می‌دهند فرزندشان برای همیشه در کنار آن‌ها باشد و هر چه دیرتر این روند مستقل شدن اتفاق بیفتد، خشنودتر هستند.

تجربه تنهایی

وی خاطرنشان کرد: از آنجایی که تک فرزندان اغلب تنها هستند و ارتباط موثری با همسالان خود برقرار نمی‌کنند، عموما احساس تنهایی دارند. اگر فردی که تک فرزند است در برقراری ارتباط با گروه همسالان خود در مدرسه، کلاس و ... مهارت نداشته باشد، کم کم به سمت انزوا و افسرده‌خویی می‌رود.

این مقام مسئول اظهار کرد: کودک تک فرزند دوستی در خانه ندارد تا با او بازی کند، برای همین بیشتر اوقات احساس تنها بودن می کند، همچنین اگر نتواند مهارت های اجتماعی را به خوبی کسب کند، درون گرا و منزوی خواهد شود و این احساس تنهایی در بزرگسالی آن‌ها نیز تاثیر خواهد گذاشت.

عدم یادگیری حامی گری

وی ادامه داد: فرزندانی که با خواهر یا برادر خود هم بازی هستند، به مراتب بیشتر درگیر حمایت کردن و حمایت شدن می‌شوند. این کودکان، در کودکی می‌آموزند که برای به دست آوردن آرامش باید از هم محافظت کنند و هم اینکه حین بازی توجهشان به سلامتی خواهر یا برادرشان است، یا اینکه هنگام بروز اتفاق، از همدیگر مواظبت و مراقبت می‌کنند، یا اینکه هنگام مخالفت پدر و مادر با رفتارهای آن‌ها به قولی پشت هم باشند و از هم دفاع کنند و ناخودآگاه مهارت حمایتگری در آن‌ها نهادینه می‌شود. اما تک فرزندان با این مسائل مواجه نمی‌شوند که بخواهند آن‌ها را بیاموزند.

رضوانی بیان کرد: تاب آوری از مشکلات تک فرزندها است، وقتی بچه‌ها در محیطی پرورش یابند که خواهر و برادر در آن وجود داشته باشد، برای تحقق خواسته‌های خود ناچارند صبر کنند و این می‌تواند تمرینی برای آینده آن‌ها باشد. تحقیقات نشان می‌دهد تک فرزندها افراد ضعیفی در کنار آمدن با مشکلات هستند و زودتر می‌شکنند.

وی تصریح کرد: باتوجه ‌به اینکه تک فرزندها معمولاً نسبت به چند فرزندها از طرف والدینشان حمایت بیشتر را دریافت می‌کنند، این امر باعث می‌شود تا آن‌ها در برابر مشکلات متعدد تحمل پایینی داشته باشند و نتوانند مفهوم صبر و حوصله را به‌خوبی درک کنند. کودکان تک فرزند به دلیل اینکه خواهر و برادری در زندگی شخصی خود نداشته‌اند که حامی آن‌ها باشد، از بزرگ‌ترین سرمایه حمایتی در روزهای سخت و دشوار آینده محروم و بی‌بهره هستند.

مدیر گروه سلامت روان، اجتماعی و اعتیاد دانشگاه علوم پزشکی خراسان شمالی خاطرنشان کرد: منزوی شدن، انزوا طلبی (شخصیت اسکیزوئید)، افسردگی، اضطراب و استرس، و … از جمله مواردی هستند که کودک تحت تأثیر تک فرزندی ممکن است با آن ‌ها روبه‌رو و شود و این مسائل می ‌توانند بر روی زندگی آینده او اثرگذار باشند.

وی توضیح داد: افسردگی والدین پس از بزرگ شدن و ازدواج فرزندان در خصوص خانواده ‌های تک فرزند به شدت بیشتر احساس می‌شود، به ویژه خانواده‌هایی که در سال‌های اول ازدواج تنها فرزند خود را به دنیا آورده‌اند به ناگاه در سن حدود ۴۰ سالگی دوباره تنها می‌شوند.

رضوانی بیان کرد: تحقیقات نشان می‌دهد که شیوع اختلال‌های روانی در خانواده‌های کم جمعیت بیشتر از خانواده‌های پرجمعیت است که این مسأله می‌تواند ناشی از این باشد که دلبستگی و همبستگی خانواده پرفرزند به اعضای آن احساس امنیت و آرامش خاطر می‌بخشد، این آرامش و امنیت که بیشتر جنبه عاطفی دارد تا اقتصادی ناشی از آن است که هر عضوی به هنگام روبروشدن با مشکلات از وجود چندین یاری دهنده در پیرامون خود مطمئن است.

وی تاکید کرد: بهترین راهکارِ کاهشِ آسیب‌هایِ نداشتنِ خواهر و برادر و بهترین راهکار رفتار درست در برخورد با تک فرزندی و...، سبک فرزندپروری صحیح است.

بلوغ زودرس از تبعات تک فرزندی

خلیل زاده معاون اجتماعی اداره کل بهزیستی خراسان شمالی نیز در ادامه در گفت و گو با ایسنا، با اشاره به بلوغ زودرس تک فرزند اظهار کرد: اگر فرزند تک باشد به ناچار باید در کنار بزرگسالان پرورش یابد و در نتیجه، تجربه‌ای از کودکی و نوجوانی خود ندارد و یک دفعه پرشی به دوران مسئولیت‌پذیری بزرگسالان خواهد داشت، به همین دلیل از لحاظ روحی و روانی بسیار سریع رشد می‌کند و دنیا را از دید بزرگسالان می‌بیند.

وی افزود: حضور در چنین خانواده‌ای که تنها شامل بزرگسالان است سبب بلوغ زودرس کودک می‌شود، این کودکان از نظر جسمی نشانه‌ های بلوغ را دارند اما تجربه کافی ندارند؛ در این شرایط در هر دو جنس ممکن است رفتارهای ناهنجار بروز کند.

وی با اشاره به برخورد با کودک تک فرزند مانند یک فرد بالغ عنوان کرد: والدین تک فرزند ممکن است خانواده خود را به صورت سه تفنگدار ببینند؛ آن‌ها با هم غذا می‌خورند، با هم به سفر می‌روند، با هم در اجتماع هستند و با هم به مهمانی و مجالس می‌روند. در این خانواده‌ها حتی ممکن است به بچه اجازه تصمیم گیری در تصمیمات خانوادگی داده شود و کودکی که چنین قدرتی به او داده شده است، ممکن است تصور کند که بخشی از زندگی زناشویی والدین خود است و برای رفع تضاد بین والدین می‌تواند اظهار نظر کند.

خلیل زاده گفت: زندگی در کنار خواهر و برادر روحیه جامعه‌ گرایانه کودک را تقویت می‌کند در حالی که گرایش به انزوا، ضعف در برقراری ارتباط با همسالان، توجه بیش از حد به بازی‌های رایانه‌ای و انفرادی و ترس از حضور در گروه‌های اجتماعی در تک فرزندها بیشتر دیده می‌شود.

وی خاطرنشان کرد: در خانواده‌های تک فرزند میزان وابستگی در افراط یا تفریط است به این معنا که گاهی فرزند به دلیل اشتغال والدین، مورد بی‌مهری و بی‌توجهی قرار می‌گیرد و گاهی نیز در کانون توجه بیش از حد والدین است و احساس تنهایی و فرهنگ استقلال‌طلبی نیز در تک فرزندها بیشتر دیده می‌شود.

خلیل زاده تاکید کرد: علاوه بر اینکه والدین همواره نگران تک فرزند خود هستند، کودک نیز در سن بزرگسالی همواره نگران والدین خود است زیرا به جز خودش فرد دیگری برای مراقبت از والدینش وجود ندارد و این یک بحران جدی برای خانواده‌های تک فرزند در سال‌های آینده است.

انتهای پیام