حجت نادری مشکینی در گفت‌وگو با ایسنا با بیان اینکه حوزه تخصصی من کار بر روی سلول‌های بنیادی و پزشکی بازساختی است، اظهار کرد: به صورت خاص، کار ما ساخت مینی‌ارگان‌های بدن از سلول‌های بنیادی در آزمایشگاه است. به عنوان مثال من اکنون در حال کار بر روی ساخت رگ‌های خونی بدن هستم تا به جای اینکه داروهای مربوطه بر روی انسان تست شود، بر روی این رگ‌های ساخته‌شده مورد آزمایش قرار گیرد.

وی افزود: در این نمونه، سلول‌های بنیادی از یک فرد مبتلا به دیابت گرفته شده که نوع آن به سلول‌های بنیادی القایی معروف است؛ یعنی این‌ها در حقیقت تعدادی سلول پوستی هستند که طی فرایندی، به سلول‌های بنیادی تبدیل می‌شوند و سپس بسته به نیازی که داریم، آن‌ها را به سلول‌های قلب، رگ و... تبدیل می‌کنیم. یکی از مزایای کار ما این است که بررسی می‌شود تاثیر بیماری دیابت بر روی ارگان‌های مختلف به چه شکل است. 

عضو هیات علمی دانشگاه کوئینز بلفاست (Queen's University Belfast ) ایرلند شمالی با بیان اینکه امروزه بیش از گذشته به جایگاه سلول‌های بنیادی در نظام سلامت توجه می‌شود، عنوان کرد: یکی از کاربردهای سلول‌های بنیادی، درمان بیماری‌هاست و از این سلول‌ها برای بازساخت اندام‌های آسیب‌دیده مختلف بدن اعم از پوست، قلب، مغز و... استفاده می‌شود و ما حتی توانسته‌ایم خود مغز را بسازیم. البته این تنها کاربرد کوچکی از سلول‌های بنیادی است و عمده استفاده از این سلول‌ها در حوزه‌های تحقیقاتی شامل آزمایش داروها و شناخت مکانیزم توسعه بیماری است، زیرا اساسا سلول‌های بنیادی سازوکاری مشابه جنین دارند و این فرصت را در اختیار ما قرار می‌دهند تا بررسی کنیم یک سلول چه مسیری را طی می‌کند تا به سلول قلبی تبدیل می‌شود و سپس چه عواملی باعث تبدیل آن به یک سلول قلبی بیمار می‌شود.

نادری ادامه داد: همچنین می‌توان با استفاده از تکنولوژی کریسپر (CRISPR) ژن سلول‌های بنیادی را مهندسی کرد. مثلا ممکن است در تحقیقات خود متوجه شویم یک ژن مشخصی در سلول بنیادی مسئول بروز یک بیماری خاص است؛ آن ژن را مهندسی و به نوعی آن را سالم‌سازی می‌کنیم. حال چون آن سلول قابلیت تکثیر نامحدودی دارد و می‌توان آن را در ازُت مایع ذخیره کرد، امکان درمان آن بیماری برای ما فراهم می‌شود.

وی همچنین با بیان اینکه سلول‌های بنیادی و ژنتیک دو علم کاملا آمیخته به هم هستند، گفت: زیرا کل عملکرد یک سلول‌ توسط ژن‌های موجود در هسته‌اش کنترل می‌شود، لذا در هر تحقیقی که بر روی سلول‌ها انجام می‌شود، در حقیقت این ژن‌ها هستند که مورد بررسی قرار می‌گیرند.

پزشکی شخص‌محور؛ نقطه عطف علم پزشکی

این پژوهشگر حوزه سلول‌های بنیادی با اشاره پیشرفت تجهیزات این حوزه، بیان کرد: مثلا در حدود سال ۲۰۰۰ میلادی، میلیون‌ها دانشمند از سرتاسر جهان جمع شدند تا ژنوم سه انسان را با هزینه‌ میلیاردها دلار توالی‌یابی کنند، اما تقریبا ۲ سال بعد در نتیجه فعالیت مشترک مهندسین و محققین بیوتکنولوژی، دستگاهی ساخته شد که می‌تواند ژنوم تعداد زیادی از انسان‌ها را در یک روز و با صرف هزینه اندکی توالی‌یابی کند. اکنون هر فردی با صرف تنها ۱۰۰ دلار می‌تواند ژنوم خود را توالی‌یابی کند و با این کار بفهمد در آینده ممکن است به چه بیماری‌هایی مبتلا شود. این یکی از نقاط عطف علم پزشکی است و در سال‌های نزدیک منجر به انقلاب عظیمی در پزشکی شخص‌محور خواهد شد.

نادری با اشاره به دیگر ابعاد پزشکی شخص‌محور، اظهار کرد: اکنون تلاش‌هایی در حال انجام است که حتی داروها نیز شخص‌محور شوند، یعنی دو نفر با بیماری یکسان، متناسب با ساختار بدنی و ژنتیکی خود، دو داروی متفاوت دریافت کنند. بر این اساس افراد با توجه به توالی ژنوم‌شان دسته‌بندی و فرایند درمانی منحصربه‌فردی برای بیماران هر دسته تجویز می‌شود. 

وی با اشاره به جایگاه ایران در حوزه سلول‌های بنیادی، عنوان کرد: اکنون با توجه به دسترسی بالای همگان به جدیدترین مقالات علمی منتشرشده در دنیا، در هیچ شاخه‌ای از علم نمی‌توان گفت ما از دنیا عقب‌تر یا جلوتر هستیم. ما الفبای علم سلول‌های بنیادی را می‌دانیم، اما انجام کارهایی که در مرز دانش قرار دارد، نیازمند تخصیص بودجه‌های کلان است. متاسفانه اکنون در کشور ما بودجه‌ مناسبی به پژوهش تعلق نمی‌گیرد، در حالیکه در کشورهای پیشرفته بودجه‌های قابل توجهی به کارهای پژوهشی اختصاص می‌یابد که کاملا با نیازها همخوانی دارد، لذا این کشورها در حال انجام کارهای بسیار شاخصی در شاخه‌های مختلف علمی هستند.

معنای متفاوتی از «وقف»

عضو هیات علمی دانشگاه کوئینز بلفاست ایرلند شمالی ادامه داد: ما در ایران به خوبی می‌توانیم از نتایج پژوهش‌های علمی انجام‌شده در سایر کشورها استفاده کنیم، اما برای تولید علم و انجام پژوهش با مشکلات زیاد و عدم وجود حمایت‌های لازم مواجهیم. در کشورهای پیشرفته، بخش زیادی از سرمایه‌گذاری‌ها در حوزه‌های علمی و پژوهشی توسط مردم انجام می‌شود و مشارکت داوطلبانه در پروژه‌های علمی تبدیل به فرهنگ شده است و حتی خیریه‌هایی به منظور جمع‌آوری کمک‌های مردمی برای تحقیق و توسعه و پژوهش وجود دارد، یا اگر عضوی از خانواده‌ای فوت کند، بستگان وی مبلغ بالایی را به مراکز پژوهشی و دانشگاهی اهدا می‌کنند. مردم این کشورها به این باور رسیده‌اند که اگر پژوهش‌های خوبی انجام شود، دیگر نیاز نیست که در حوزه‌هایی نظیر درمان، پول‌های هنگفتی صرف کنند.

نادری اضافه کرد: متاسفانه چنین نگرشی در بین مردم کشور ما وجود ندارد. مردم ما دوست دارند به صورت ملموس و فیزیکی، نتیجه وقف اموال خود را ببینند. به نظر می‌رسد این موضوع تا حد زیادی معلول این است که ما مردم را با فضاهای پژوهشی آشنا نکرده‌ایم؛ یعنی در حالیکه ما در کشورمان مسئولین را به بازدید از مراکز پژوهشی می‌بریم، در کشورهای پیشرفته این بستر کاملا فراهم است که مردم از این مراکز بازدید کنند و در جریان این بازدیدها، با فرایندی که در هر پژوهشکده در حال طی شدن است، آشنا شوند و حتی روزهای مشخصی در سال برای این بازدیدها وجود دارد. وقتی مردم ارزش کار را ببینند، به راحتی به این حوزه کمک‌های مالی می‌کنند.

وی تاکید کرد: در ایران نیز باید دیر یا زود به این سمت حرکت کنیم تا خیرین حوزه تحقیق و پژوهش را به خوبی درک و برایش هزینه کنند و از وابستگی مراکز پژوهشی به بودجه‌های دولتی کاسته شود. وقتی فردی از بین مردم به یک پژوهشکده کمک مالی می‌کند، بسیار پیگیر نتیجه است و مسئولین آن پژوهشکده مدام باید در مورد مراحل طی‌شده به او پاسخ دهند، در حالیکه وقتی بودجه از سمت دولت به مراکز تحقیقاتی تزریق می‌شود، عمدتا کسی نمی‌پرسد نتیجه کار به کجا رسید و از مسئولین آن مرکز طلب پاسخ و توضیح نمی‌شود.

این پژوهشگر حوزه سلول‌های بنیادی افزود: همچنین در این کشورها مراکز پژوهشی فعال در حوزه پزشکی، جلساتی را با بیماران برگزار می‌کنند تا متوجه شوند دقیقا در فرایندهای درمانی، چه موضوعاتی برای بیمار اهمیت دارد تا بر همین اساس جهت انجام کارهای پژوهشی را مشخص کنند. به  پژوهشگرانی که در حال حرکت در چنین مسیرهایی هستند و با بیماران ارتباط دارند و به انجام پژوهش‌های مسئله‌محور توجه می‌کنند، بسیار بها داده می‌شود.

نادری بیان کرد: یکی از دیگر ویژگی‌های ممتاز کشورهای پیشرفته این است که بر اساس نقاط ضعف و قوت‌شان عمل می‌کنند، نه بر اساس احساسات و آرزوها. مثلا در حوزه کشاورزی، تمام اقدامات‌شان را بر اساس اکوسیستم منطقه خود انجام می‌دهند و محیط‌زیست را دستکاری نمی‌کنند. در این کشورها طوری سیاستگذاری می‌شود که کشاورزان و دامداران، بر اساس سود و منفعت‌شان به صورت خودکار همان کاری را انجام دهند که مطابق با اکوسیستم منطقه است و هر محصولی را که بتوانند و با ویژگی‌های اکوسیستم‌شان سازگار باشد، در کشورشان تولید می‌کنند و هر محصولی را هم که به لحاظ محیط‌زیستی امکان تولیدش را نداشته باشند، وارد می‌کنند و اصراری نیست که حتما در هر حوزه‌ای خودکفا باشند. همین رویکرد در زمینه‌های علمی نیز وجود دارد و پژوهش‌ها را با توجه به امکاناتی که دارند انجام می‌دهد و انجام پژوهش‌هایی که خارج از توان‌شان است را به سایر موسسات می‌سپارند.

وجود جوانان باانگیزه؛ نقطه تمایز ایران با بسیاری از کشورها

وی با بیان اینکه یکی از مهمترین مزیت‌های کشور ما داشتن جوانان توانمند و باانگیزه است، گفت: در بسیاری از کشورها چنین جوانانی وجود ندارند و به همین دلیل هم هست که وقتی جوانان ما مهاجرت می‌کنند، به سرعت رشد می‌کنند و کارهای بزرگی انجام می‌دهند. در ایران از کلاس اول ابتدایی دولت برای تحصیل کودکان هزینه می‌کند تا زمانی که این‌ها وارد دانشگاه و مقاطع تحصیلات تکمیلی گردند، اما وقتی جوانان فارغ‌التحصیل می‌شوند و زمان ثمردهی آنان می‌رسد، به دلیل عدم وجود حمایت‌های کافی مهاجرت می‌کنند و ثمره تمام زحماتی که در ایران برایشان کشیده شده است را با خود به سایر کشورها می‌برند.

انتهای پیام