اعتقاد ایرانیان بر این بود که تقدیر انسان‌ها در نوروز تعیین می‌شود. از ۳۰۰۰ سال پیش از میلاد دو عید آفرینش در ابتدای پاییز و عید رستاخیز در ابتدای بهار برگزار می‌شده است که به مرور این دو عید به یک عید تبدیل شد که در آغاز بهار جشن گرفته می‌شد، احتمالاً عید نوروز در میان بومیان فلات ایران قبل از مهاجرت آریاییان رایج بوده است.

مراسم نوروز بر دیگر اقوام و ملل نیز تاثیر داشته و جشن نوروز به عنوان جشن ملی در زمان هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان به راستی نمایانگر توجه ایرانیان باستان به این مراسم بوده است. نوروز قدیمی‌ترین جشن ایرانیان از گذشته‌های دور تاکنون است.

نوروز به معنای «روز نوین» است

نوروز واژه‌ای مرکب از دو جزء که روی هم به معنای «روز نوین» است. اصل زبان پارسی میانه این واژه «نوک روچ» یا «نوگ روز» است. بنا به نظریه ابوریحان بیرونی، نوروز نخستین روز از فروردین ماه است و از این جهت روز نو نامیده‌اند که پیشانی سال نو است.

نظر بیرونی و نویسنده نوروزنامه در خصوص منشاء نوروز چنین است که ایرانیان عقیده داشتند پس از آفرینش، زمین و آسمان و هرچه در آن‌هاست چندین هزار سال به حال سکون و بی‌حرکت ایستاده بودند، زیرا به فرمان اهورامزدا آغاز به حرکت کردند.

حرکت خورشید در آن هنگام از بامداد نخستین روز ماه فروردین یا روز هرمزد و از نخستین نقطه یا دقیقه یا درجه برج حمل (برج بره) بود ولی در سال بعد که در آن روز و ساعت حرکت کرده نتوانست به آن دقیقه برسد و ناچار آغاز سال از جای خود تغییر و عقب افتاد و در هر سال در درجات برج‌ها به طور قهقرایی تغییر کرد تا در یک دوره طولانی دوباره به همان روز و ساعت که در آغاز حرکت کرده بود باز آمد و این مدت ۱۴۶۰ سال طول کشید.

در اکثر داستان‌های اساطیری، پیدایش نوروز به زمان پیشدادیان نسبت داده شد و از جمشید پادشاه پیشدادی به عنوان بنیانگذار این جشن نام برده‌اند. ابوریحان بیرونی در کتاب «آثارالباقیه» خود در مورد پیدایش نوروز نوشته که بعضی از دانشمندان ایرانی می‌گویند «به این دلیل روز اول فروردین را نوروز می‌نامند، چون جمشید به پادشاهی رسیده و دین خود را تجدید کرده و چون این کار عظیمی بوده و آن روز، روز تازه‌ای بوده، جمشید عید گرفت»، اگرچه قبل از این واقعه هم نوروز بزرگ بوده است.

نوروز در نزد سایر اقوام

مردم بابل از دوران بسیار قدیم، روز اول سال را عموماً در اعتدال بهاری جشن می‌گرفتند. این زمان اول بهار و آغاز فصل نو است. زمانی که طبیعت از خواب زمستانی بیدار می‌شود، در حقیقت آغاز سال نو بود. از لوح‌ها چنین برمی‌آید که این جشن تقریبا از ۲۳۴۰، پیش از میلاد شناخته شده بود. عید آغاز سال در بین‌النهرین (بابل و آشور) و همچنین در عیلام در اصل بازگشت ایزد شهید شونده، دموزی بود که معتقد بودند او هر سال می‌میرد و بار دیگر به حیات برمی‌گردد.

فینیقی‌ها در آغاز بهار، مراسمی داشتند به نام مراسم آدونیس. آدونیس یک روح گیاهی است که مرگ و بازگشت او به زندگی معرف خواب طبیعت در زمستان و احیای آن در بهار است. آدونیس از درختی به دنیا آمد و مردم روغن آن درخت را در جشن مربوط به روز آغاز سال که اول اعتدال ربیعی بوده به کار می‌بردند.

اسطوره و افسانه آتیس که در یونان وجود داشته شباهت زیادی با اسطوره و افسانه سیاوش دارد چه در آغاز بهار مردم ۵ روز مراسمی برگزار می‌کردند و طی آن درخت صنوبری را کفن پوشانده به کوچه و بازار می‌بردند و برای آتیس گریه و زاری می‌کردند، سپس رقص‌هایی انجام می‌دادند و روز آخر به شادی و استراحت می‌پرداختند و این به معنای رستاخیز آتیس بود. آغاز این جشن در روز اعتدال بهاری و آخرین روز آن ۲۵ مارس نیز بوده است.

نوروز و مهرگان در ایران باستان در میان مردم شبه جزیره عربستان از اهمیت خاصی برخوردار بود و در بعضی از مناطق عربستان به خصوص در میان پادشاهانی که سنن درگاه خود را بر پایه رسوم شهریاران ساسانی بنا کرده بودند و در پیرامون خلیج فارس رواج بسیار داشت.

همچنین نوروز در میان ترکان نیز جشنی بزرگ بود و سغدیان آن را «نوسرد» به معنای سال نو می‌نامیدند و در آن روز از بستگان خود با شیرینی پذیرایی می‌کردند، از این روی نوروز را در ترکیه «جشن شیرینی» می‌نامند. بنابر فرضیه‌ها احتمالا کمبوجیه دوم نوروز باستانی را به فرهنگ مصر برده و مصریان نیز در آن روز شادی و آتش به پا کرده و جشن و سرور می‌کرده‌اند.

بنابراین جشن نوروز از قدیمی‌ترین جشن‌های ایرانیان از روزگار باستان تاکنون است. نوروز آغاز ماه فروردین و روز اول آن با نام هرمزد شروع می‌شود که بیانگر تقدس و ارزش آن است. همزمان بودن نوروز با شروع حیات مجدد زمین بیانگر اهمیت این جشن و به عبارتی پل بین گذشته و حال است.

جشن نوروز در میان سایر اقوام و ملل نیز تاثیر گذاشته و اقوام و ملل مختلف به سبک و سیاق خود نوروز را جشن می‌گیرند. نوروز به عنوان آیینی سنتی، زمینه اتحاد و وفاق جمعی را در طول تاریخ برای ایرانیان فراهم کرده و از آنجایی که وجه معنوی نوروز بر سایر وجوه آن برتری داشته این آیین مورد توجه مسلمانان نیز قرار گرفته و این جشن امروزه به طور کامل نیز اجرا می‌شود.

آنچه که در مورد جشن نوروز اهمیت دارد، این است که نوروز زمان تجدید حیات و زنده شدن طبیعت و به نوعی جشن حیات است. نوروز به عنوان جشن باستانی مهم‌ترین جشن و آیین کهن ایرانی نیز به شمار می‌رود.

منبع

بهار، مهرداد (۱۳۷۶)، جستاری چند در فرهنگ ایران، تهران: انتشارات فکر روز.

کیوان، مصطفی (۱۳۴۹)، نوروز در کردستان، تهران: سازمان چاپ تبریز.

انتهای پیام