شهر تاریخی بسطام، به دلیل تنوع ، زیبایی و گونه گونی بالای آثار همواره مورد توجه گردشگران بوده است
این شهر تاریخی به واسطه تعدد بناها، آب و هوای مطبوع و وجود مقبره بایزید بسطامی سلطان العارفین و ابوالحسن خرقانی دو تن از برجسته‌ترین عرفای ایرانی در آن همواره مورد توجه گردشگران ایرانی و خارجی بوده است. اهمیت مجموعه فاخر بایزید بسطامی تا آنجاست که در بیشتر دوره های تاریخی مورد توجه مردم و حاکمان بوده و از این رو در هر دوره بنایی بر آن افزوده شده است. امروزه آثاری از هشت دوره تاریخی در این مجموعه وجود دارد.

یک پژوهشگر بسطامی از مجموعه بایزید بسطامی به عنوان یکی از مهمترین مجموعه های تاریخی ترکیبی در کشور نام برد.
محمد متحدی در گفت‌وگو با ایسنا از مجموعه بایزید بسطامی به عنوان یکی از فاخرترین مجموعه های تاریخی در کشور نام برد و اظهار کرد: این مجموعه از سه منظر مجموعه‌ای منحصربه فرد است نخست به دلیل وجود شخصیت‌های مدفون در این مجموعه. دوم معماری، زیبایی و اهمیت بناها و سوم سراسر عرفانی این مجموعه.

وی با اشاره به وجود چندین آرامگاه در این مجموعه ادامه داد: بایزید بسطامی به عنوان برجسته‌ترین عارف اسلامی که به سلطان‌العارفین اشتهار دارد و امامزاده محمد که از معدود امامزاده های در ایران است که فرزند بلافصل امام معصوم محسوب می‌شود. با وجود اینکه چندین هزار امامزاده در سطح کشور داریم اما تنها کمتر از ۱۰ مورد از آنها و از جمله امامزاده محمد بسطام، فرزند بلافصل امام معصوم هستند.
خادم آستان امامزاده محمد(ع) افزود: امامزاده محمد فرزند امام جعفر صادق(ع) است. در داخل ضریح نیز کتیبه‌ای که مربوط به دوره ایلخانی و حدوداً ۷۰۰سال پیش است مدفون در این بقعه متبرکه را سیدمحمد بن جعفرالصادق(ع) عنوان کرده است.

وی به معماری کم نظیر این مجموعه به عنوان یکی از وجوه تمایز این مجموعه بناها یاد کرد و گفت: مجموعه بایزید بسطام شاید تنها مجموعه ترکیبی در کشور باشد که آثاری فاخر از هشت دوره تاریخی و از جمله: آل‌بویه، سلجوقیان، ایلخانان، تیموریان، صفویه، قاجار، پهلوی و جمهوری اسلامی را در خود دارد.

این پژوهشگر ادامه داد: در حقیقت در هر دوره ای، هر حکومتی که آمده خشتی بر روی خشت‌های این مجموعه وزین گذاشته است و همین گویای اهمیت این مجموعه و ارادت به بایزید عارف نامدار ایرانی است.

وی از اسرار نهان در این مجموعه به عنوان دیگر ویژگی خاص این مجموعه نام برد و اظهار کرد: این اسرار از ورود به مجموعه و درب ورودی که با تکان دادن زنجیر روی درب همراه است آغاز می‌شود. در واقع در هر خشت این مجموعه فاخر یک راز عرفانی نهفته است.
وی با اشاره به اهمیت درب و درگاه در آداب عرفانی افزود: درب و درگاه چه در فرهنگ ایرانی و چه در آداب عرفانی بیانگر عظمت و جایگاه صاحبخانه است.

متحدی در پاسخ به پرسش خبرنگار ایسنا در خصوص قدمت درب های این مجموعه گفت: درب ورودی که زنجیر بر روی آن قرار دارد مربوط به سال ۱۳۲۹ و اوایل پهلوی دوم است که توسط یکی از خیرین محل به نام رنجبر پهلوان و با هزینه شخصی وی تهیه شده است. علاوه بر ذکر نام خیر روی درب، دو بیت شعر نیز آمده است. همچنین روی درب علاوه بر ذکر سال ۱۳۲۹ نوشته شده: بانی قربان رنجبر و این تاریخ تنها تاریخ شمسی ذکر شده در مجموعه بسطام است مابقی تاریخ‌ها همگی به قمری ذکر شده‌اند.

قدیمی‌ترین بخش مجموعه بایزید بسطامی کجاست؟
وی با اشاره به قدیمی ترین بخش بنای مجموعه بایزید گفت: در بخشی از کف مسجد، مختصر خشت هایی برجای مانده که این قسمت احتمالاً قدیمی ترین بخش مجموعه و مربوط به دوره آل بویه و در زمان بایزید بسطامی است. ضمن اینکه یک نقاشی دیواری بدون تاریخ نیز در همان بخش وجود دارد که اگرچه فاقد تاریخ است اما بی‌تردید قدمت بالایی دارد. البته با اطمینان می توان گفت که مناره قدیمی ترین بخش این مجموعه است که مربوط به حدوداً ۹۳۵ سال پیش از این و مربوط به سال ۵۱۴ هجری قمری است.

این پژوهشگر بسطامی تاکید کرد: بعد از مناره، قدیمی ترین بخش شناسایی شده فعلی به محراب مسجد برمی گردد که تاریخ ۶۹۹ هجری قمری را دارد.

وی از دالان و ایوان مجموعه به عنوان سومین بخش تاریخی مجموعه از نظر قدمت نام برد و اضافه کرد: دالان و ایوان همچنانکه در آن ذکر شده مربوط به سال ۷۱۳ هجری قمری است.

وی از گنبد غازان‌خان به عنوان چهارمین بخش تاریخی مجموعه از نظر قدمت آن نام برد و گفت: این گنبد مربوط به سال حدوداً ۷۰۰ هجری قمری است.

وی با بیان اینکه غازان خان این گنبد را برای مقبره بایزید بنا کرده افزود: قرار بوده که با جابجایی مقبره بایزید ، هم امامزاده و هم مقبره بایزید در زیر این گنبد واقع شوند.
متحدی با بیان اینکه این جابجایی صورت نگرفته اظهار کرد: گفته می‌شود که با مخالفت علمای آن دوره با نبش قبر، این انتقال انجام نمی شود. همچنین گفته می شود که بایزید به خواب معمار رفته و می‌گوید که ما سادگی را دوست داریم و لذا جابجایی صورت نمی گیرد.
گزارشی از یک جسد مومیایی رازآلود و انتقال آن به روسیه!
این پژوهشگر با اشاره به گزارش وجود یک جسد مومیایی در مجموعه افزود: من شخصاً با افراد مسنی که جسد مومیایی را دیده‌اند مصاحبه و گفت‌وگو کردم و کشف این جسد مومیایی در زمان جنگ جهانی را تایید کردند.

وی افزود: بنا بر این گزارش ها جسد مومیایی برای مدت‌ها در سرداب مجموعه نگهداری می شده است اما در جنگ جهانی دوم و با اشغال ایران توسط روس‌ها، این جسد نیز به روسیه برده می شود.

متحدی خاطرنشان کرد: احتمال داده می‌شود که جسد مومیایی مربوط به شخص غازان خان از حاکمان دوره ایلخانی باشد. به عباراتی گنبد معروف به غازان خان برای مقبره شخص وی ساخته شده است. همچنانکه سلطان محمدخدابنده دیگر حاکم ایلخانی در زنجان و در گنبد معروف این شهر مدفون شده است.

وی از حوزه علمیه به عنوان دیگر بخش مهم تاریخی مجموعه تاریخی بایزید بسطامی نام برد و اظهار کرد:این مدرسه در دوره تیموری ساخته شده است و ۶۰۰سال قدمت دارد.

متحدی از ایوان معروف به ایوان جنوبی به عنوان مهمترین بنای ساخته شده این مجموعه در عصر صفوی نام برد و ادامه داد: ورودی امامزاده و ایوان جنوبی مجموعه تاریخی بسطام که ۴۰۰سال قدمت دارد در دوران صفویه به مجموعه افزوده شده است.

وی با بیان اینکه بعد از صفویه و در دوران قاجار نیز بخشی به مجموعه افزوده شده افزود:نقاشی های حرم امامزاده مربوط به دوره قاجار است و تاریخ ۱۲۹۵ قمری در آن ذکر شده است.

این راهنمای گردشگر گفت: در داخل مسجد بالاسر حرم که امروزه برای بخش بانوان از آن استفاده می شود یک کتیبه وجود دارد. این کتیبه دورتا دور مسجد ساخته شده و مربوط به دوره قاجار است و نام فتحعلیشاه قاجار نیز در آن آمده است.

چالش های پیش روی ثبت جهانی مجموعه بایزید بسطامی 
وی با بیان اینکه مسجد اصلی مجموعه نیز در گذشته های دور دارای گنبد بوده عنوان کرد: این گنبد بعدها از بین رفته است. اما سقف چوبی آن دارای یک کتیبه زردرنگ و همچنین گچ‌بری‌هایی است . همچنین محراب مسجد در زمان قاجار و توسط فردی دامغانی به نام رضاقلی تعمیر شده است که کتیبه آن که نام فتحعلیشاه نیز در آن آمده وجود دارد و سازندگان را حسن، حسین و محمد ذکر کرده و جالب است که از عنوان مهندس برای آنها استفاده کرده است.. البته خود مسجد مربوط به سال ۷۰۰ هجری قمری است.
وی با بیان اینکه کتیبه و گچ‌بری مربوط به دوره فتحعلیشاه است اظهار کرد: در مسجد جامع مجموعه نیز کتیبه ای وجود دارد که مربوط به مرمت بنا در دوره قاجار است و نام فتحعلیشاه نیز در این کتیبه آمده است.
وی با بیان اینکه سردر و درب ورودی نیز از ساخته های دوره پهلوی هستند گفت: در دوران جمهوری اسلامی نیز عملیات گسترش صحن، سقاخانه، و احداث سالن اجتماعات و زائرسرا صورت گرفته است.

این پژوهشگر در پاسخ به پرسش خبرنگار ایسنا در خصوص موانع و چالش های این مجموعه فاخر برای ثبت جهانی تصریح کرد: به نظر من برای ثبت جهانی مجموعه بایزید بسطامی باید پنج بخش میراث فرهنگی، اداره کل اوقاف، شورای شهر بسطام، هیات امنای مجموعه امامزاده و هیات امنای مسجد جامع با هم متحد شوند.
وی با بیان اینکه به نظر می رسد که این پنج بخش نمی‌توانند برای ثبت جهانی مجموعه دست به دست هم دهند اضافه کرد: برای ثبت جهانی مجموعه باید فرآیند کار از سوی این پنج مجموعه آغاز شود و اولین گام آن نیز همدلی و اتحاد آنها است که بعید به نظر می رسد.
این راهنمای مجموعه تاریخی بسطام با بیان اینکه این پنج بخش باید شروط ثبت جهانی را بپذیرند گفت: متاسفانه در حال حاضر برخی از این بخش‌ها به دلیل فقدان نگاه میراثی و باستانی به دنبال شرط گذاشتن برای یونسکو و ثبت جهانی هستند.

این نویسنده با بیان اینکه بنده ۲۰ سال است که خادم و راهنمای افتخاری مجموعه هستم اظهار کرد: همه مسئولان بخش ها باید دست به دست هم دهند و با حذف اضافات زمینه را برای ثبت جهانی این مجموعه کم نظیر فراهم کنند.

وی با انتقاد از برخی سازه های زائد در مجموعه که از آن به عنوان سازه های حلبی و پلاستیکی نام می برد و خاطرنشان کرد: برخی از بخش های ایجاد شده با ثبت جهانی و کاربری یک مجموعه نفیس تاریخی مغایرت دارد.

وجود بناهایی از هشت دوره تاریخی

به گزارش ایسنا منطقه سمنان، این شهر تاریخی به واسطه تنوع بالای آثار تاریخی، آب و هوای مطبوع و وجود مقبره بایزید بسطامی سلطان العارفین و ابوالحسن خرقانی دو تن از برجسته‌ترین عرفای ایرانی در آن همواره مورد توجه گردشگران ایرانی و خارجی بوده است.

شهر تاریخی بسطام در ۶ کیلومتری شمال شاهرود واقع شده و در گذشته از شهرهای مهم ایالت قومس بوده و در کتاب ها و سفرنامه های زیادی به آن اشاره شده است. در خصوص پیدایش شهر بسطام، صنیع الدوله در کتاب مطلع الشمس جلد اول سال ۱۳۰۲ هجری چنین می نویسد: شهر بسطام از بلاد قبل از اسلام است و چنین می نماید که بانی آن وستام معروف مباشر طاق وستام کرمانشاه بود. برخی دیگر از مورخین بسطام را از بناهای (بسطام) سردار معروف خسروپرویز پادشاه ساسانی و فرمانروای خراسان و قومس و گرگان در قرن ۶ میلادی می دانند.

اهمیت سیاسی و رونق اقتصادی بسطام در کنار حرم امامزاده محمد(ع)(فرزند امام جعفر صادق) و عارف بزرگ ایرانی بایزید بسطامی باعث گسترش مجموعه تاریخی بسطام طی قرون متمادی (قرن اول تا دورۀ معاصر) شد. این مجموعه دارای بناهای تاریخی متعددی است که به دلیل ارزش معماری بالای آن در کشور، کار مرمت اصولی و اقدامات اولیه برای ثبت آن در فهرست آثار جهانی یونسکو در حال انجام است.
این مجموعه دارای چندین بنای مهم و ارزشمند از دوره های متعدد تاریخی است که مزار بایزید، گنبدغازان خان، ایوان غربی و جنوبی، صومعه بایزید، مسجد دوم بایزید، بقعه زیبای امام زاده محمد، مسجد ایلخانی، منار، دالان و ایوان اولجایتو، برج کاشانه، مدرسه و حوزه علمیه،موزه عرفان شرق و...از جمله بناهای ارشمند موجود در این مجموعه نفیس تاریخی هستند.

انتهای پیام