دکتر مهدی کرمانی در نشستی با عنوان "تحلیل پیرامون مشارکت در انتخابات 1402" که به همت معاونت فرهنگی سازمان جهاددانشگاهی خراسان رضوی در سالن زنده‌یاد دکتر کاظمی آشتیانی برگزار شد، در پاسخ به این سوال که چالش مشارکت در انتخابات پیش‌رو در دو سطح مردم و نیروهای سیاسی چگونه قابل ارزیابی است، اظهار کرد: برای پاسخ به این سوال باید مساله مشارکت را از حیث تاریخی بررسی کرده تا دریابیم مشارکت مردمی در امر حکمرانی با این ترتیباتی که امروز برای ما قابل درک است از کجا آغاز شده است.

وی با اشاره به اینکه ایرانیان یکی از جوامع متقدم غیر اروپایی در تاسیس پارلمان هستند، ادامه داد: مجلس شورایی که بنای آن نمایندگی عامه در امر حکمرانی است در ایران قدمتی متاخر دارد و تصویر آن را میتوان در متن‌هایی که الگوهای حکمرانی در کشورمان را تصویرسازی می‌کند همچون کتاب‌های تاریخی، ادبی و همچنین سیاست‌نامه‌ها مشاهده کرد.

این استاد جامعه شناسی دانشگاه فردوسی مشهد خاطرنشان کرد: در امر حکومت‌داری شنیده شدن و دریافتن صدای عامه در تاریخ حکومت‌ها در سرزمین ایران عنصر مهمی بوده و حاکمان همواره از سوی مشاورانشان به  این امر کلیدی تشویق می‌شدند تا آنچه را که از سوی عامه در قالب عدالت دریافت می‌کنند، دریابند.

کرمانی با تاکید بر اینکه تجلی باشکوه تاریخی این مساله در عصر مشروطه  قابل مشاهده است، گفت: انقلاب مشروطه در ایران زمانی اتفاق افتاد که ایرانیان به ویژه لایه‌های نخبگانی جامعه که دیدگاه خود را تصویر منسجمی از دیدگاه عامه درنظر می‌گرفتند، به دنبال نهادینه‌کردن عدالت در امر حکمرانی بودند.

عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد با تاکید بر زمینه تاریخی عنصر مشارکت در ایران بیان کرد: در زمان مشروطه عنصر مشارکت به اندازه امروز جدی نبود و در اولین ترتیباتی که مجلس مشروطه به خود دید سازوکارهای گزینش نمایندگان به صورت کاملا سنتی و نخبگانی اجرا می‌شد به طوری که حتی مشروطه‌پژوهان تاکید کردند که در آن بازه زمانی عامه مردم درک مدرنی از نسبت نمایندگی نداشتند و اربابان زمین دار، روحانیون مشهور و معتبر در نسبت واسطه‌ای میان مردم و حاکمیت قرار گیرند. در حالی که آنچه امروز مردم ایران از مشارکت و عنصر جمهوریت درک می‌کنند پدیده متاخری است که ریشه در انقلاب سال 1357 و نیروهای فکری  متنوعی  که در انقلاب نقش ایفا کردند، دارد.

وی ادامه داد: تلاش برای ورود عنصر مشارکت به سپهر سیاسی ایران عملا با انقلاب سال 1357 به صورت خیلی جدی مطرح می‌شود و در واقع این عنصر بخشی از ذخیره فرهنگی و انقلابی ایرانیان به شمار می‌رود. در نتیجه امروز که می‌خواهیم چالش مشارکت را آسیب‌شناسی کنیم، ضروری است تا به محل نقش آفرینی مردم برای تثبیت شدن در جامعه ایران توجه ویژه ای داشته باشیم.

استاد جامعه شناسی دانشگاه فردوسی مشهد با اشاره به اینکه سابقه سنتی مشارکت در اذهان ایرانیان همچنان زنده است به تفاوت ادراکات و نتایج حاصل از مشارکت‌های انتخاباتی در جامعه ایرانی و غربی پرداخت و گفت: در ایران همچنان نوعی شرافت به معنای تخصصی کلمه مبنای فهم شایستگی شخصی است که در موضع انتخاب شدن قرار می‌گیرد و معمولا بعد از هر تجربه انتخاباتی، همچنان عامه نسبت به نتیجه حاصل شده بر اساس میزان مشارکت نگاه می‌کنند، در حالی که در جوامع غربی درک افراد از انتخابات وابسته به تعلقات، چینش‌ها و پیروزی‌های حزبی درنظر گرفته می‌شود.

وی افزود: اگر به دوره‌های قبلی انتخابات ریاست جمهوری نگاهی بیاندازیم می‌بینیم که کاندیداها بر اساس میزان مشارکتی که در انتخابات صورت گرفته وزن پیدا می‌کنند نه اینکه فرآیندهای انتخاباتی و نحوه انتخاب شدن به آنها وزن دهد. در واقع جامعه به افراد بر اساس میزان مشارکتی که در انتخابات صورت گرفته مشروعیت می‌دهد.

کرمانی با تاکید بر اهمیت میزان مشارکت‌های انتخاباتی در ایران افزود: منظور ما از میزان مشارکت  در ایران از سنخ تجربه غربی آن نیست و یک تجربه نو ظهور پس از ازبین رفتن الگوهای تثبیت شده شرافت(همچون بزرگ مالک بودن، بزرگ  خاندان بودن) در جامعه ایرانی ایجاد شده و آن هم میزان آرایی است که توسط مردم در صندوق‌های را ریخته می‌شود.

استاد جامعه شناسی دانشگاه فردوسی مشهد با بیان اینکه در تاریخ چند هزار ساله شکل‌گیری حکمرانی‌ها در ایران، مشارکت عامه مردم در بر آوردن و برانداختن حکومت‌ها خود را نشان داده است، افزود: در اداراک تاریخی تقابلی میان مشارکت عامه و تثبیت  حکمرانی قابل مشاهده است، وقتی مشارکت عامه فراگیرترین صورت خود را پیدا می‌کرده در قالب تقابل بنیادی با حکومت مستقر بوده است. اما حالا به واسطه انقلاب اسلامی ایران در سال 1357، در این نسبت یک تغییر اساسی صورت گرفته و مساله مشارکت به عنوان عامل مشروعیت‌زا و مقوم نظام حکمرانی مستقر باشد.

کرمانی مساله مشارکت در انتخابات را تجربه‌ای نوزاد در جامعه ایران توصیف کرد و گفت: این مساله بعد از انقلاب اسلامی موضوعیت پیدا کرده است و ما سخن از مشارکتی به زبان می‌آوریم که قرار نیست در تضاد با نظام حکمرانی مستقر دربیاید و برعکس در جهت تقویت و استمرار نظام مستقر گام برمیدارد.

وی با اشاره به اینکه ما چه در سطح حکمرانی و چه در سطح نخبگانی به مجموعه مباحثاتی نیاز داریم تا درک ما از مشارکت سیاسی را افزایش دهند، ادامه داد: اساسا سخن گفتن در باب آنچه خارج از صندوق‌های رای اتفاق افتاده بر اساس حدس و گمانی است که سخنرانان برای تثبیت دیدگاه‌های خود در پی می‌گیرند، به مساله مشارکت نباید با نگاه بحران و حساسیت بیش از حد بنگریم. در حالی که این تجربه تاریخی که ما وارد آن شده‌ایم یک مسیر و یک تجربه بی بازگشت است.

عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد با تاکید بر اینکه جامعه‌ای که صندوق رای در مقابلش قرار گرفته، آلترناتیو دیگری در برابر این صندوق برایش وجود ندارد، تصریح کرد: تمام تصمیم‌گیری‌ها و تغییرات از مسیر صندوق رای می‌گذرد. باید به خودمان فرصت دهیم، چراکه نسبت ما با صندوق رای نسبت ناگزیر تاریخی است.

کرمانی با بیان اینکه در دنیای امروز بیشتر از مشارکت‌های قابل توجه، مشارکت‌های محدودتر ساختارهای حکمرانی را به تامل وا می‌دارد، بیان کرد: در عین حال باید توجه داشته باشیم یکی از اصلی‌ترین مولفه‌های مشارکت سیاسی و عاملی که به این عنصر اصالت می‌دهد مسوولیت‌پذیری مستمر است که برای نهادینه شدن این مساله نخبگان جامعه نقش مهمی ایفا می‌کنند.

انتهای پیام