فاطمه یعقوبی، پژوهشگر دانشگاه اصفهان، به‌تازگی سومین طرح پسادکتری خود را با عنوان «تثبیت داروهای ضد سرطان دوکسوروبیسین و پمتریکس و عامل هدفمندکنندۀ گلوتامین در سطح طلا: تهیه، توصیف فیزیک و شیمیایی، و بررسی اندرکنش نانوساختارهای حاصل با سلول‌های سرطانی» و با موفقیت به پایان رسانده  است. او در گفت‌وگو با ایسنا به این پژوهش خود نظر کرد و کمی از رنج‌های‌ مسیر تحقیق و پژوهش گفت. این محقق کشورمان پس از ۱۵ سال پژوهش قصد دارد مسیری نو را برای خود تعریف کند که هیچ ارتباطی با تحصیل، تخصص و تجربه‌اش در این سالیان ندارد.

تخصص اصلی؛ داروهای ضدسرطان و تحویل دارو (Drug Delivery)

یعقوبی، دانش‌آموخته پسادکتری از دانشگاه اصفهان، در گفت‌وگو با ایسنا، خود را اینگونه معرفی کرد: من متولد ۱۳۶۱ شمسی و زاده روستای «خسروشیرین» در آباده استان فارس هستم و اکنون در اصفهان زندگی می‌کنم.

او سپس درباره تحصیلات دانشگاهی خود گفت: کارشناسی خود را در سال ۱۳۸۳ از دانشگاه شیراز و در رشته شیمی محض با معدل ۱۶/۷۹ گرفتم. پس از آن، بلافاصله در دانشگاه اصفهان قبول شدم و در سال ۱۳۸۵ با معدل ۱۷/۵۷ مدرک کارشناسی‌ارشد خود را اخذ کردم. عنوان رساله ارشدم «بررسی برهمکنش تک‌لایه‌های خودسامان ۵ ـ آمینو ـ ۲ ـ مرکاپتوبنزایمیدازول با برخی یون‌های فلزات سنگین» بود.  

او ادامه داد: سال ۱۳۹۰ نیز دکترای خود را در دانشگاه اصفهان آغاز کردم و در سال ۱۳۹۵ با معدل ۱۷/۳۸ به پایان رساندم. در این مقطع، پایان‌نامه‌ام را با عنوان «تهیه نانو ساختارهای مولکولی فولیک اسیددفری‌اکسامین در سطح الکترود طلا و مطالعه اندرکنش آن‌ها با یون گالیم (III): کاربرد برای گرفتن سلول‌های سرطانی» و تحت راهنمایی استاد گران‌قدر جناب آقای دکتر رضا کریمی شرودانی گذراندم.

این محقق خاطرنشان کرد: از سال ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۲ نیز ۳ دوره پسادکتری را پشت‌ سر گذاشتم. اولین دوره پسادکتری خود را با حمایت «فدراسیون سرآمدان علمی ایران» سپری کردم. دلیل حمایت این فدراسیون، چاپ یکی از مقالات دوره دکترایم در مجلۀ معتبر The journal of physical chemistry c از انتشارات American Chemical Society بود. در واقع، گرنت یک‌ساله به من داده شد. در این دوره پسادکتری بر روی تهیه نانوذرات طلای هدفمند اصلاح‌شده به عنوان عامل ترانوستیک و به‌منظور استفاده در Drug Delivery یا دارورسانی کار می‌کردم. این تحقیق بر روی موش‌ها نیز آزمایش شد.

این شیمی‌دان درباره دومین پسادکتری خود نیز تشریح کرد: در دوره دوم پسادکتری، حامی من دانشگاه اصفهان بود. گرفتن گرنت این پسادکتری نیز شرایط خاص خودش را داشت. مقالات و معدلی را که مدنظرشان بود، داشتم. در این مقطع نیز بار دیگر بر روی داروها کار کردم که علاقه اولم در شیمی است.

وی با تاکید بر اینکه از دوره دکتری تمرکز تحقیقاتی خود را بر روی داروها قرار داده است، تصریح کرد: به‌طورکلی، موضوع پژوهشی من از دوره دکترا داروها و مخصوصاً داروهای ضدسرطان بوده است. می‌شود گفت حوزه اصلی کارم بر روی «تحویل دارو» قرار داشت. اگر در خصوص تحویل دارو یا Drug Delivery بخواهم توضیح بدهم، باید بگویم که در دنیای علم، محققان در تلاش هستند سامانه‌های دارویی را به‌گونه‌ای طراحی کنند و بسازند که وقتی وارد بدن می‌شوند، مستقیم به سمت بافت هدف بروند. این مسئله سبب می‌شود که به بافت‌های سالم آسیب نرسد و عوارض جانبی داروها کاهش پیدا کند.  

این محقق افزود: بحث تحویل دارو، مخصوصاً در داروهای سرطانی اهمیت دارد. سرطان، یعنی رشد بی‌رویه سلول‌ها و دارو باید طوری عمل کند که سلول‌ها از بین بروند. بنابراین، بسیار مهم است که دارو دقیقاً به همان بافتی برسد که قرار بوده عمل کند و در نتیجه  بافت‌های سالم در امان باشند.  

یعقوبی توضیح داد: بحث تحویل دارو به‌صورت هدفمند، یک موضوع ارزشمند و جدید در علم پزشکی و دارورسانی است. همان‌طور که می‌دانیم هنگامی که یک داروی سرطان تاییدیه و مجوز سازمان غذا و داروی آمریکا را دریافت کند می‌تواند توسط پزشکان برای معالجه بیماران تجویز شود. در واقع، داروهای ضد سرطانی که در سامانه هدفمند شده باشند، فعلا استفاده روتین ندارند. تا جایی که اطلاع دارم، یکی‌ دو مورد تحقیق با موضوع تحویل دارو، در مرحله پیش‌کلینیکی قرار گرفته‌اند.  

سومین پسادکتری و مسئله تحویل دارو

این دانش‌آموخته دانشگاه اصفهان سپس به سراغ سومین پسادکترای خود رفت که به‌تازگی با موفقیت پشت‌سر گذاشته است. او در این باره این‌گونه یادآور شد: موضوع سومین پسادکترای من نیز همسو با تحصیلاتم در مقطع دکتری و سپس دو پسادکترای نخستم بود. من از صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران برای مطالعات سومین پسادکترای خود یک سال گرنت تحقیقاتی گرفتم. اما مطالعاتم برای چاپ مقاله بیش از یک سال طول کشید. به‌طورکلی، مطالعه من در این مقطع، یعنی سومین پسادکتری، از سال ۱۳۹۹ شروع شد و اخیرا به پایان رسیده است.  

این متخصص علم شیمی درباره روند تحقیق در پسادکتری سوم خود، اظهار کرد: حمایت مالی از هر دوره پسادکتری فقط یک سال است، اما باید در نظر داشت که مسیر پژوهش پرپیچ‌ و خم است و گاهی پیش‌بینی‌شدنی نیست. مدت مطالعات من در سومین دوره پسادکتری بیش از یک سال طول کشید و دشواری کم نداشت. چاپ مقاله یکی از آن سختی‌ها بود؛ مثلا برای چاپ یکی از مقالات مجبور شدم در حدود ۲۰۰ سؤال داوران مختلف را پاسخ بدهم.  

وی درباره علت انتخاب موضوع در سومین پسادکترای خود گفت: دارویی به اسم دوکسوروبیسین وجود دارد که ضد سرطان است. عارضه اصلی این دارو مشکلات قلبی محسوب می‌شود. وقتی این دارو را به بیمار می‌دهند، یک مکمل گلوتامین هم تجویز می‌کنند. مکمل، عوارض دارو را از بین می‌برد. من که در زمینه داروهای هدفمند کار می‌کردم، می‌دانستم که گلوتامین یک عامل هدفمند کننده است. دلیلش هم آن است که روی سطح سلول‌های سرطانی، گیرنده‌های گلوتامین وجود دارد. بنابراین، سامانه اگر طوری طراحی شود که گلوتامین و دوکسوروبیسین کنار یکدیگر باشند، چون گلوتامین تمایل دارد که به سلول‌های سرطانی بچسبد، با خود دارو را هم وارد سلول می‌کند. از طرفی، به‌دلیل حضور مکمل گلوتامین، عوارض جانبی دوکسوروبیسین بر روی بافت‌های سالم کمتر می‌شود. من این آزمایش را روی سطح طلا انجام دادم.  

یعقوبی کارش را در ادامه این‌گونه وصف کرد: تثبیت مولکول‌ها و بیومولکول‌ها در سطح، امکان طراحی و ساخت سامانه‌های جدید شیمیایی و بیوشیمیایی، و کنترل و مدیریت خواص و رفتار آن‌ها جهت کاربردهای تخصصی و هدفمند را فراهم می‌کند. از جملۀ این کاربردهای تخصصی می‌توان به طراحی و ساخت سامانه‌های جدید و پیشرفته در تکنولوژی هدفمند شده انتقال داروها، به‌خصوص داروهای ضد سرطان، اشاره کرد. به‌علاوه، از دیدگاه شیمی سطح و مطالعات بنیادی، وقتی مولکول‌ها در سطح تثبیت می‌شوند، رفتار آن‌ها ساده‌تر و دنبال‌کردن واکنش بین مولکول‌های مختلف آسان‌تر خواهد شد. این موضوع مخصوصاً برای مطالعه هم‌زمان داروها در کنار عوامل هدفمند کننده، بسیار مفید است.

کار پژوهشی به آرامش و امکانات کافی نیاز دارد

او درباره فعالیت‌های دانشگاهی خود خاطرنشان کرد: در حوزه تدریس، بین سال‌های ۱۳۸۶ تا ۱۳۹۰ در چندین دانشگاه کشور و در جایگاه استادِ حق‌التدریس مشغول به کار بودم. دانشگاه‌های پیام نور و آزاد در شهرستان آباده دو مورد از آن دانشگاه‌ها به شمار می‌آیند.  

وی سپس با ابراز تاسف بیان کرد: متاسفانه در حال حاضر، هیچ کجا در جایگاه مدرس یا پژوهشگر استخدام نیستم و درآمدی از این طریق کسب نمی‌کنم. البته دو سال پیش خودم یک شرکت ثبت کردم و چند پروژه صنعتی هم انجام دادم، اما در نهایت به این نتیجه رسیدم که با هیچ‌کدام از این‌ها نمی‌توان زندگی را گذراند. بنابراین، سال گذشته در آزمون استخدامی آموزش‌وپرورش شرکت کردم و از سال تحصیلی ۱۴۰۳-۱۵۰۵ قرار است در مقطع ابتدایی و در ناحیه  ۳ اصفهان تدریس کنم.

او در پاسخ به این پرسش که اگر دانشگاه یا پژوهشگاهی از شما دعوت کند تا در تخصص اصلی خود مشغول به کار شوید، حاضر به همکاری هستید یا خیر، گفت: من فکر نمی‌کنم دیگر به دانشگاه برگردم یا کار پژوهشی انجام بدهم. در این سال‌ها، به این نتیجه رسیدم کار پژوهشی در صورتی خوب است که برای پژوهشگر موقعیت شغلی مشخص و ثابتی وجود داشته باشد. اگر قرار باشد در جایگاه پژوهشگر درگیر دشواری‌های تحقیق باشم، اما ثبات و امنیت شغلی نداشته باشم و درآمدم ناچیز باشد، حاضر به این کار نیستم.

این فارغ‌التحصیل دانشگاه اصفهان که دستاوردهای مهمی در شیمی و دارو دارد، تأکید کرد: اگر فرد در یک موقعیت مناسب برای تدریس و پژوهش قرار داشته باشد، با آسودگی خاطر دست به پژوهش می‌زند. کار پژوهشی به آرامش و امکانات کافی نیاز دارد.  

این محقق و پژوهشگر شیمی کشورمان صحبت‌هایش را چنین به پایان رساند: من بیشتر عمرم را برای پژوهش وقت گذاشتم و به هیچ فعالیت جنبی و حاشیه‌ای دیگری وارد نشدم، در واقع نزدیک به ۱۵ سال تمرکز و دقتم را روی تحقیقات شیمی گذاشتم و در محیط‌های علمی بودم. بنابراین، انتظارات بیشتری دارم. توقع دارم، در کشور خودم بتوانم در جایگاهی متناسب با تخصص و تجربه‌ام قرار بگیرم. آموزش‌وپرورش را دوست دارم و اگر نداشتم اصلاً به دنبالش نمی‌رفتم، اما مسئله این است که من در جایگاه دیگری می‌توانم مفیدتر باشم.  

انتهای پیام