مرضیه ادهم، دکتری علوم ارتباطات اجتماعی، در خصوص رسم چراغانیِ نیمۀ شعبان در اصفهان گفت: شاید این رسم در اصل ۵۰ یا ۶۰ سال پیش اجرا می‌شد و تا جایی که من اطلاع کسب کردم رسم سازمانی و سازمان یافته‌ای هم نبوده است. آن دوران وسایل زینتی و لامپ و چراغ کم بود و هر خانواده‌ای که چراغِ لاله‌ای داشت، آن را خودجوش به مناسبت شب نیمهٔ شعبان به مسجد محله خود تحویل می‌داد تا در این شب که به شب چراغانی معروف است، روشن کنند.

او با اشاره به اینکه این لاله‌ها عمدتاً عتیقه بودند و نشان خانوادگی داشتند، افزود: این چراغ‌ها را در مسجد با چینش خاصی قرار می‌دادند که جلوه بیشتری داشته باشد و به وسیله شمع یا برقی که تازه وصل شده بود، روشن‌شان می‌کردند. متصدی یا خادم مسجد هم از این لاله‌های گران قیمت مراقبت و حراست می‌کرد. بعد از شبِ نیمهٔ شعبان هم چراغ‌ها به صاحبان اصلی آنها تحویل داده می‌شد.

این کارشناس رسانه و ارتباطات اجتماعی، ادامه داد: بعضی از مردم نذر می‌کردند که چراغ‌های خود را برای این شب تحویل دهند، مثلاً تازه عروس بودند و چنین نذری می‌کردند.

این فعال اجتماعی و دغدغه‌مند اصفهانی اظهار کرد: الآن اطلاع دارم که این رسم در مسجد لنبان، حسینیه بنی‌فاطمه در خیابان ابن‌سینا و در چهارباغ خواجو اجرا می‌شود، اما دیگر به‌صورت قدیم، مرسوم نیست. برخی از مردم لاله‌های خود را به این منظور تحویل می‌دهند و بخشی از لاله‌ها را کرایه می‌کنند. البته فکر می‌کنم که چراغ‌هایی که حسینیه بنی‌فاطمه به مناسبت نیمهٔ شعبان می‌چیند، متعلق به خودشان باشد.

ادهم در خصوص دیگر رسومات نیمهٔ شعبان ادامه داد: در کنار این چلچراغ‌ها، بعضی از مردم نیز پارچه‌های گران‌قیمت رنگارنگی را اهدا می‌کنند تا به‌عنوان تزئینات استفاده شود. بخشی از مردم هم به‌صورت خودجوش شربت و سایر نذورات را در کنار این چلچراغ‌ها پخش می‌کنند. به مناسبت نیمهٔ شعبان، علامت‌هایی (علومت) مشابه علامت که در روضه‌ها بسته می‌شود، با پارچه‌های شاد بسته می‌شوند و در سطح شهر جای گذاری می‌شوند.

او در پایان خاطرنشان کرد: فکر می‌کنم روشن کردن لاله‌ها در مسجد لنبان ۳ یا ۴ روز و در چهارباغ خواجو ۲ تا ۳ روز ادامه دارد و لاله‌ها شب نیمهٔ شعبان تا اذان صبح روشن هستند و در نهایت جمع‌آوری می‌شوند.

نیمهٔ شعبان، ظرفیت گردشگری مغفول مانده

محمدرضا زمانی، مسئول تبلیغ بین‌الملل معاونت تبلیغ و فرهنگ حوزه علمیه اصفهان، نیز دربارۀ ظرفیت جشن‌ نیمهٔ شعبان به‌عنوان فستیوال شهری، اظهار کرد: جشن نیمهٔ شعبان فارغ از بُعد مذهبی، یک بُعد اجتماعی نیز دارد که می‌تواند آن را به جشنواره‌ای‌ شهری بدل کند. این جشن، نوعی امر خیر است که هر کس به‌صورت ارادی با توجه به میزان توانایی مالی‌اش، در آن به‌صورت مستقیم شرکت کرده و برای مثال شربت یا شیرینی توزیع می‌کند. این بُعد از جشن‌های نیمه شعبان از بُعد اجتماعی برای گردشگران جالب است.

او ادامه داد: از لحاظ مذهبی، باور به امام غایبی که برای او این چنین هزینه می‌شود نیز برای گردشگران محل توجه است. برای مسیحیان، این امام غایب که بیش از هزار سال از زندگی‌اش می‌گذرد، شباهتی با حضرت مسیح نیز دارد که منتظر آمدنش هستند و از وجه دیگری این مسئله می‌تواند برای تقریب مذاهب مورد توجه قرار گیرد. از طرفی باور تشیع نیز بر این است حضرت مهدی (عج) همراه با حضرت عیسی(ع) ظهور خواهد کرد. بنابراین از این لحاظ نیز ظرفیت گردشگری به مناسبت نیمهٔ شعبان وجود دارد.

مسئول تبلیغ بین‌الملل معاونت تبلیغ و فرهنگ حوزه علمیه اصفهان، با تأکید بر اینکه جشن نیمهٔ شعبان در اصفهان، نوعی فستیوال شهری و مذهبی است، افزود: با وجودی که این جشن دارای بارقه اعتقادی قوی است، اما نزد پیروان سایر ادیان بُعد اجتماعی آن بر بعد مذهبی‌اش غالب است.

زمانی، با مقایسه مناسک سوگواری و شادی که جنبه‌های گردشگری دارند، اضافه کرد: آیین‌های ۱۰ روزهٔ عاشورا و محرم نیز ظرفیت گردشگری هستند و در شهرهایی همچون یزد و زنجان از ظرفیت‌های آن استفاده شده‌ است. متأسفانه به اندازه‌ای که مناسک عزاداری منظم و گسترده است، مناسک جشن و سرور گسترده نیست. برای مثال همه جای ایران مناسک خاصی برای سینه‌زنی دارند. نخل‌گردانی یکی از آیین‌های شناخته شده در ایام سوگواری ائمه است، اما منبر چراغ یا چلچراغ‌ها امروزه تنها در چند نقطه محدود در اصفهان برپا می‌شوند و چندان شناخته شده نیستند. البته ابعاد متکثر، اجتماعی و مردمی گسترده و عمیقی دارد.

او در پایان سخنانش خاطرنشان کرد: در مصاحبه‌هایی که ما با غیر مسلمانان داشتیم، متوجه شدیم که آنان نیز مثل ما معقتدند که دنیا با عدالت به پایان خواهد رسید و بالاخره منجی عدالت‌گستری ظهور خواهد کرد. بنابراین استفاده از ظرفیت جشنواره‌ی مردمی و شهری نیمهٔ شعبان می‌تواند ابزار خوبی برای تبلیغ و گردشگری باشد. اما اینکه چطور و چگونه چنین جشنی برگزار شود و با چه ایده‌هایی پیاده‌سازی شود، هنوز بکر است و جای کار دارد.

منبر چراغ، رسمی در حال فراموشی است

در همین رابطه با یکی از جوانانی که چندسالی است در اصفهان همراه با دوستانش، منبر چراغ را در نیمه شعبان برپا می‌کند گفت‌وگو کردیم. او که ترجیح می‌دهد گمنام باقی بماند، در خصوص تجربه‌اش برای برپایی چلچراغ، گفت: من و تعدادی از دوستانم چند سالی است که تصمیم داریم حرکت خوبی برای امام زمان(عج) در روز نیمه شعبان رقم بزنیم. تحقیق کردیم و متوجه شدیم که بستن منبر چراغ، رسمی قدیمی و رو به فراموشی در اصفهان است، بنابراین تصمیم گرفتیم که این رسم را در حد توان احیا کنیم.

این شهروند دغدغه‌مند ادامه داد: ما اولین سالی که این کار را آغاز کردیم، تشخیص دادیم که جشن نیمهٔ شعبان و شعائر کمرنگ شده است، به همین دلیل در پی ایده‌های جدید و خاص برای اجرا بودیم. یکبار شربت چهار رنگ توزیع کردیم. یک‌ سال هم کتاب دادیم، ولی در نهایت به این نسخه فعلی رسیده‌ایم که منبر چراغ می‌بندیم و سعی می‌کنیم چیزی شبیه به جُنگ شادی را به مدت ۲ روز در نزدیکی پل خواجو برای بچه‌ها اجرا کنیم.

او خاطرنشان کرد: البته در ایام محرم در کشور عراق، رسمی تقریباً مشابه این رسم برگزار می‌شده اما در ایران، مردم زیباترین و ارزشمندترین چراغ‌های خود را برای روز نیمهٔ شعبان می‌آوردند و جشن کوچکی می‌گرفتند.

این فعال فرهنگی در خصوص واکنش مردم به چلچراغ‌ها گفت: ما حدود ۳ تا ۴ سال است که منبر چراغ می‌بندیم. وقتی مشغول کار می‌شویم خیلی از مردم به ما می‌گویند که علاقه‌مندند که چراغ‌های خود را به ما بدهند، اما ما از پذیرش امانت مردم معذور هستیم زیرا این لاله‌ها(چراغ) عتیقه و گران قیمت هستند و ما نمی‌توانیم تضمین کنیم که لاله‌ها را در صحت و سلامت به آنان باز می‌گردانیم. ما در بین خانواده‌های خودمان لاله‌ها را جمع‌آوری می‌کنیم.

او ادامه داد: البته برخی نیز نیز خصوصاً از یک سال گذشته ما را از این کار بازمی‌داشتند و واکنش‌های بدی نشان می‌دادند. ما هم تلاش می‌کردیم که بگوییم امام زمان(عج) متعلق به همه ما است، ما این کار را برای دل خودمان می‌کنیم و ارتباطی با نهادهای سیاسی نداریم.

این فعال فرهنگی اصفهانی با دعوت از سایر شهروندان اصفهانی برای برپا کردن منبر چراغ، گفت: فقط باید برای داربست‌های منبر چراغ، مجوز شهرداری یا سازمان تبلیغات را بگیریم. مهم این است که چراغ‌ها را طوری نصب کنند که هم زیبایی‌اش حفظ شود و هم در برابر باد و باران و طوفان مقاوم باشند. ما تصمیم داشتیم که هر سال یک منبر چراغ در شهر اضافه کنیم تا از این طریق تعداد منبرهای چراغ در شهر، هرسال افزایش یابد اما سختی کار و لزوم حراست شبانه‌روزی از آن مانع چنین کاری شد.

او ادامه داد: مردم برای ما فرش‌های دستبافت گران قیمت و لاله‌های عتیقه و خانوادگی می‌آورند و ما از پذیرش آن معذور هستیم. به همین دلیل ترجیح بر این است که افراد در میان دوستان و اقوام خودشان منبر چراغ درست کنند. حقیقتاً کار ساده‌ای هم نیست. چیدمان، نصب کردن و حفاظتش کار زمان‌بر و سختی است.

این فعال امور مذهبی درخصوص هدف از این اقدامات نیز توضیح داد: ما می‌خواهیم برای بچه‌های ۳ تا ۸ سال در چهارباغ خواجو یک خاطره نوستالژیک‌ از روز نیمهٔ شعبان بسازیم. خاطره‌ای با فضاسازی خاص و جشنی که در آینده از آن به نیکی یاد کنند.

او با اشاره به انتقاداتی که دربارۀ فضاسازی‌های سازمان زیباسازی شهرداری اصفهان به مناسبت‌های مختلف وجود دارد، اظهار کرد: به نظر من فضاسازی و برگزاری جشن در این روز و مناسبت‌های مشابه را باید به عهده مردم گذاشت و به‌صورت مردمی انجام شود. 

انتهای پیام