به گزارش ایسنا، ایران بر روی گسل‌های زلزله‌خیز قرار گرفته است، از این رو باید همواره برای به حداقل رساندن خطرات زلزله چه از حیث آمادگی نیروهای امدادی برای نجات جان مردم و چه از حیث مقاوم بودن و استحکام بناهای ساختمانی آماده بود و برگ برنده در دستان کشوری است که با برطرف کردن کاستی‌های موجود در بعد امدادی و ایمن‌سازی ابنیه بتواند مضرات زلزله را به حداقل رسانده و از مزایای حداکثری این فعل و انفعال زمین بهره‌برداری کند.
برنامه‌ریزی و عمل در مسیر توسعه پایدار رکن اصلی مدیریت شهری است، با نگاه به مدل شهرسازی در بم و شهرهایی که در سالیان گذشته ویرانی زلزله‌ها را تجربه کرده‌اند مشخص شد که در هیچ‌کدام از این شهرها ساخت و بافت شهر متناسب با الگوهای علمی و توسعه پایدار مبتنی بر کاهش ریسک خطرات طبیعی نبوده است، زمین‌لرزه فاجعه‌ای انسانی است که زخم آن قابل درمان نخواهد بود.
سید نعیم امامی، دکترای زمین شناسی و عضو هیات علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی چهارمحال و بختیاری در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: زلزله عبارت است از ارتعاش بخشی از پوسته جامد زمین که به دلیل آزاد شدن ناگهانی انرژی حاصل از شکسته شدن بخشی از پوسته و یا تغییر شکل گوشته زمین حاصل می‌شود.
وی افزود: زلزله‌های شدید ناشی از شکستن سنگ بستری به طول ۱۰۰ تا ۴۰۰ کیلومتر و عرض و ضخامت چندین کیلومتر است که بررسی آماری زلزله‌های رخ داده در قرن اخیر نشان می‌دهد که تقریباً تمامی آن‌ها در مرز و لبه صفحات تکتونیکی به وقوع پیوسته‌اند، علاوه بر این در مواردی نیز لرزه‌هایی ناشی از ریزش غارها و حفرات زیرزمینی، فعالیت آتشفشان‌ها، انفجارات مواد منفجره و به ویژه انفجارات اتمی و ذخیره‌سازی حجم عظیم آب درپشت سدهای بزرگ مخزنی گزارش شده که به لحاظ وسعت محدود و ناچیز منطقه تحت تاثیر لرزش در مقایسه با زلزله‌ای تکتونیکی نمی‌توان از آن‌ها به عنوان زلزله‌های موثر در تخریب و خسارات ناشی از زلزله یادکرد.
امامی گفت: زلزله‌های تکتونیکی زمانی رخ می‌دهند که حرکت نسبی صفحات یا بلوک‌های طرفین گسل بر مقاومت برشی سنگ‌های جوش خورده بر روی صفحه گسل غلبه کند.
وی بیان کرد: چهارمحال و بختیاری در قلمرو گسل‌های بنیادین زاگرس و انشعابات فرعی آن قرار گرفته است، این گسل‌های ژرفی غالباً در مرکز و غرب استان موجب ایجاد توپوگرافی خشن و ناهموار شده و نیز موجب قرارگیری استان و به ویژه نیمه غربی و جنوبی در قلمرو نواحی با احتمال بالای خطر زلزله شده‌اند.
به گفته وی، ویژگی بارز زلزله‌های زاگرس، تعداد نسبتاً زیاد و بزرگی کم تا متوسط آن‌ها است که بدین لحاظ با مقاوم سازی ابنیه می‌توان تا حد بسیار زیادی از تخریب گسترده و تلفات جانی جلوگیری کرد، البته نواحی شرقی استان واجد پتانسیل لرزه‌زایی کمتری بوده اما می‌توانند در زمان وقوع زلزله‌های بزرگتر از ۶ ریشتر در امتداد گسل‌های نواحی غربی استان، از انتشار امواج سطحی متاثر و دچار خسارت شوند.
این دکترای زمین شناسی بیان کرد: این یک تصور غیرواقعی است که زلزله‌ها در شب اتفاق می‌افتد، تعداد بسیار زیادی از زلزله‌ها در روز و برخی نیز در شب اتفاق افتاده و هیچ ارتباط علمی و معنی‌داری بین زلزله و زمان وقوع آن بدست نیامده است، به عنوان مثال خسارت بارزترین زلزله استان در ۱۷ فروردین ۱۳۵۶، ساعت ۱۸:۰۷:۳۵ با بزرگی ۶ ریشتر در ناغان رخ داد، درصورتی‌که زلزله رودبار و منجیل در ساعت ۳۰ دقیقه بامداد ۳۱خرداد ۱۳۶۹ با بزرگی ۳/۷ ریشتر به وقوع پیوست.
امامی افزود: برای سنجش قدرت یک زلزله از دو معیار بزرگی و شدت استفاده می‌شود، بزرگی زلزله عبارت است از بخش کمی از گستردگی زلزله و معرف مقدار انرژی آزاد شده بر اثر زلزله و لذا مقدار آن وابسته به مکان نیست، منظور از شدت زلزله، توان لرزه در ایجاد خسارت‌های مالی و جانی است که شدت یک زلزله در نقاط مختلف متفاوت بوده و طبیعتاً هر چقدر از مرکز زلزله دورتر شویم از شدت آن کاسته می‌شود.
عضو هیات علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی چهارمحال و بختیاری گفت: نقطه‌ای در درون پوسته زمین که انرژی از آن نقطه آزاد شده و در واقع محل آغاز گسیختگی در داخل پوسته زمین بوده را کانون داخلی زلزله گویند، اغلب زلزله‌ها از عمقی کمتر از ۲۰ کیلومتر منشاء می‌گیرند، به طور کلی می‌توان گفت معمولاً زلزله‌های با عمق کانونی کم دارای شدت و بزرگی بیش‌تر در یک شعاع سطحی کمتر بوده و زلزله‌های عمیق‌تر دارای بزرگی و شدت کمتر بوده که در محدوده‌ای بزرگتر بر روی زمین احساس می‌شوند.
امامی اضافه کرد: باتوجه به اینکه به جز یک ناحیه مثلثی شکل در مرکز کشور در حوالی استان‌های اصفهان و مرکزی، بقیه نواحی لرزه‌خیز هستند و علت آن وجود گسل‌های کوچک و بزرگ در سطح و عمق پوسته ایران است، نمی‌توان به طور کامل و ایمن از گسل‌های مذکور فاصله ایمن گرفت، با این حال ضرورت دارد که در جانمایی مناطق مسکونی و سازه‌های عمرانی از خطوط گسل در سطح زمین تا حد امکان فاصله گرفت که این مساله در اکثر نواحی کشور مورد بی توجهی قرار گرفته است، نکته مهم‌تر این است که با توجه به لرزه خیزی بخش عمده‌ای از مساحت کشور باید مساله مقاوم سازی مورد توجه بیش از پیش قرار گیرد.
وی توضیح داد: از دیدگاه علم زمین شناسی و لرزه‌شناسی نمی‌توان به صراحت و قاطعیت رابطه‌ای بین فعالیت‌های انسان و فعال شدن گسل‌ها و ایجاد زلزله در نظر گرفت، اگرچه در مورد سدهای مخزنی بزرگ احتمال وقوع زلزله‌های القایی ناشی از تجمع حجم عظیم آب در پشت سد و احتمالاً فعال شدن گسل‌های مماس بر مخزن و تکیه‌گاه سد و ایجاد زلزله تحقیقاتی انجام شده و در مواردی وقوع چنین لرزه‌هایی با بزرگی کم گزارش شده است، اما کماکان موضوع تجدید فعالیت گسل‌ها در اثر فعالیت‌های انسان مبهم و دردست مطالعه و پژوهش است.
عضو هیات علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی چهارمحال و بختیاری ادامه داد: در مورد استان نیز در حال حاضر به جز ساخت سدهای بزرگ بر روی رودخانه کارون که می‌تواند از دیدگاه وقوع زلزله‌های القایی مورد توجه قرار گیرد فعالیت بارز دیگری که موجب فعال شدن گسل‌ها و زلزله مصنوعی شود متصور نیست.
امامی بیان کرد: از ۴۰ سال گذشته در ابتدا در کشورهای جهان اول و سپس در کشورهای درحال توسعه و نیز جهان سوم توجه ویژه‌ای به امر مقاوم‌سازی سازه‌ها در برابر زلزله معطوف شده است، در ایران با تصویب و اجرای آیین‌نامه ۲۸۰۰ این مساله شکل قانونی و تکلیفی به خود گرفت، تصویب و اجرای اجباری آیین‌نامه طراحی ساختمان‌ها در برابر زلزله (استاندارد ۲۸۰۰) در سال‌های ۱۳۶۶و ۱۳۶۷ نیز عزم ملی و برنامه دولت را با وجهه علمی، رسمیت قانونی بخشید و تدوین این آیین‌نامه موجب رونق ضوابط مهندسی در روند ساخت و ساز کشور شد و در عین حال تلاش برای اجرای فراگیر آن و جلوگیری از تخلفات، در کاهش خسارات ناشی از زلزله، بسیار موثر بود.
وی تاکید کرد: در استان ضرورت دارد سازمان نظام مهندسی ساختمان با حساسیت لازم و بیش از پیش به رعایت آیین‌نامه ۲۸۰۰ از سوی سازندگان و مهندسان ناظر و مشاور اهتمام ورزد، توجه این نکته ضروری است که تنها ۵ تا ۱۰ درصد از هزینه‌های پروژه به مقاوم‌سازی اختصاص می‌یابد که در مقابل خسارات ناشی از زلزله بسیار ناچیز است، کما اینکه با رعایت ضوابط مندرج در آیین‌نامه ۲۸۰۰ می‌توان تا حد قابل قبولی از خسارات جانی و مالی ناشی از زلزله پیشگیری کرد.
در ادامه خسرو کیانی، مدیرکل مدیریت بحران چهارمحال و بختیاری در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: پنجم دی‌ماه یادآور حادثه ناگواری است که در شهر بم اتفاق افتاد و متاسفانه تعداد زیادی از هموطنان جان خود را از دست دادند که این روز در تقویم کشور به نام روز ملی ایمنی در برابر زلزله و کاهش اثرات بلایای طبیعی نامگذاری شد، البته هر ساله به این مناسبت اقدامات ترویجی، آموزشی در محدوده این روز و این هفته انجام می‌شود.
وی در ادامه با اشاره به اینکه چهارمحال و بختیاری از پرتراکم ترین استان‌های کشور به لحاظ وجود گسل است، افزود: حدود ۳۴ گسل در استان شناسایی شده که معمولاً هر از چند گاهی زلزله‌هایی اتفاق می‌افتد.
کیانی با اشاره به لرزه‌خیزی منطقه، تصریح کرد: زلزله‌هایی که اتفاق می‌افتد معمولاً با قدرت پایین بوده که این از خصوصیات بارز زاگرس است، مثلاً آخرین زلزله تلفاتی و خسارتی سال ۵۶ اردل، ناغان بود که نزدیک به ۴۰۰ نفر جان خود را از دست دادند و منجر به ویرانی شهر اردل و چندین روستا شد.
مدیرکل مدیریت بحران چهارمحال و بختیاری بیان کرد: شاید بتوان گفت تنها رخداد طبیعی که بشر همواره نتوانسته زمان و مکان آن را به صورت دقیق تشخیص و پیش‌بینی کند حادثه زلزله است، اما می‌توان با علم مهندسی زلزله قدرت وقوع یا انرژی آزاد شده ناشی از گسل را محاسبه کرد و سازه‌ها و مصنوعات دست بشری در محدوده آن گسل را به نوعی طراحی و اجرا کنیم که انرژی ناشی از گسل را تحمل کند، یعنی تنها راه زندگی مسالمت‌آمیز یا مقابله با این پدیده مقاوم سازی است، یعنی هر کجا از این پدیده آسیب دیدیم ناشی از مصنوعات و ساختمان‌های احداث شده است، بنابراین زلزله به خودی خود خسارت‌زا نیست.
کیانی گفت: در چهارمحال و بختیاری در بحث مقاوم‌سازی اقدامات بسیار خوبی صورت گرفته است، می‌توان گفت حدود ۶۰ درصد ساختمان‌های شهری و روستایی در برابر زلزله مقاوم هستند که این رقم بیش از نُرم کشوری است و متوسط ایمنی ساختمان‌ها در برابر زلزله در کشور ۴۵ درصد است.
مدیرکل مدیریت بحران چهارمحال و بختیاری افزود: عمده مشکلات مربوط به شهرهاست، البته متاسفانه ساخت و سازهایی که در حاشیه شهرها اجرا شده‌اند اندکی در بحث زلزله به دلیل نبود نظارت صحیح در ساخت و سازها مشکل دارند که تذکرات لازم داده شده است، از طرفی برای این موضوع یکی از طرح‌هایی که در دست اقدام بوده شناسایی ساختمان‌های ناایمن است که کارگروه تخصصی تشکیل و این کارگروه تاکنون نزدیک به ۱۸۰ ساختمان بلندمرتبه مخصوصاً در مرکز استان که احساس می‌شد اندکی ناایمن هستند مورد ارزیابی قرار داده است، به طوری‌که حدود ۱۵۰ ساختمان ناایمن تشخیص داده شده که روند قانونی طبق دستورالعمل پیگیری می‌شود یعنی ابتدا از طریق شهرداری اخطار به مالک و نهایتاً از طریق مراجع قضایی برای رفع خطر و ایمن‌سازی آن‌ها پیگیری‌ها انجام خواهد شد.
کیانی با تاکید بر اینکه تنها راه مقابله با این پدیده مقاوم‌سازی است، بیان کرد: راه و شهرسازی، نظام مهندسی ساختمان، بنیاد مسکن و شهرداری‌ها دستورالعمل‌ها را در اختیار دارند که باید مقررات ملی ساختمان و آیین‌نامه ۲۸۰۰ رعایت شود، بنابراین دستگاه‌های ذیربط مسئول پیگیری هستند و باید جلوی ساخت و سازهای ناایمن که جان مردم را در برابر این رخداد طبیعی به خطر می‌اندازد گرفته شود.
به گفته وی، قانون مدیریت بحران کشور به صراحت اعلام کرده که باید نظارت‌ها و پیگیری از سوی دستگاه‌های متولی بر ساختمان‌های عمومی، اداری و ساختمان‌های تحت نظارت دستگاه‌های ذیربط انجام شود، در صورتی‌که مشکلی حادث شود دستگاه متولی موظف به پاسخگویی است.
مدیرکل مدیریت بحران چهارمحال و بختیاری در خصوص بیمه حوادث منازل مسکونی، تصریح کرد: بیمه راهکار مناسبی برای بحث جبران خسارت‌هاست که حتماً مردم نسبت به بیمه ساختمان‌ها برای زلزله و سایر حوادثی که استان را تهدید می‌کند اقدام کنند، زیرا بهترین و راحت‌ترین راه جبران خسارت بیمه است که باید مدنظر قرار گیرد.
کیانی در ادامه بیان کرد: به صورت روزانه یک زلزله زیر سه ریشتر، هفتگی یک زلزله بین سه تا ۳.۲ ریشتر، ماهیانه یک زلزله بالای سه تا چهار ریشتر، هر پنج سال یکبار یک زلزله بالای چهار و پنج ریشتر به بالا و هر۵٠ سال یکبار معمولاً یک زلزله بالای شش ریشتر در استان اتفاق می‌افتد.
وی در خصوص آمادگی استان در برابر زلزله‌های با مقیاس بالا، خاطرنشان کرد: آمادگی ارائه خدمات به ۲۰ درصد جمعیت استان وجود دارد، البته بستگی به مکان و موقعیت زلزله دارد باتوجه به ظرفیت استان آمادگی نسبی در این حد وجود دارد اما اگر ظرفیت استان پاسخگو نباشد در ابتدا با توجه به سطح گستردگی حادثه می‌توان از استان‌های همجوار که به عنوان استان معین هستند کمک گرفته شود، اما معمولاً اگر حادثه شهرستانی باشد و در حد یک یا چند شهر و روستا باشد این ظرفیت در استان وجود دارد که مدیریت صورت گیرد و مشکلی پیش نیاید.
به گفته کیانی، خوشبختانه دیدگاه دولت سیزدهم و مخصوصاً استاندار به مقوله مدیریت بحران با تجربه‌ای که در پدافند غیرعامل کشور داشتند بسیار زیاد است، به طوری‌که طی دو سال اخیر چهارمحال و بختیاری جزو چهار استان اول کشور در بحث اخذ اعتبارات برای جبران خسارت و تجهیز و افزایش توان امدادی استان و ... در حوزه پیشگیری است.
انتهای پیام
نظرات