هادی رفیعی در گفت‌وگو با ایسنا با تاکید بر اینکه پژوهش در تمام کشورها به ویژه کشورهای توسعه‌یافته نقش مهم و پررنگی دارد و این کشورها بخشی از توسعه خود را مدیون پژوهش هستند، اظهار کرد: کارهای تحقیقاتی این کشورها در راستای رفع نیازهای آنان صورت گرفته و برنامه‌ریزی‌ها و تصمیم‌گیری‌هایشان بر پایه نتایج پژوهش‌ها انجام می‌شود. در ایران هم به دلیل اهمیت پژوهش، هفته‌ای را به آن اختصاص داده و آن را هفته پژوهش نام‌گذاری کرده‌اند. البته در این هفته عمدتا بخشی از نتایج و خروجی های اصلی کارهای پژوهشی به نمایش گذاشته شده و ارائه می‌گردد.
وی ادامه داد: وقتی می‌توانیم بگوییم به پژوهش در کشور ما بها داده می‌شود که در نظام برنامه‌ریزی ایران از جایگاه ممتازی برخوردار باشد. یعنی باید بتوانیم برنامه‌ریزی‌های آتی خود را در شقوق مختلف مبتنی بر مطالعات و پژوهش انجام دهیم. البته این امر می‌تواند هم شامل سطوح کلان راهبردی مانند سطح‌های توسعه باشد و هم می‌تواند بخش‌های خرد و کوچک جامعه را دربرگیرد. در بعضی از کشورها سهم بودجه‌های پژوهشی از تولید ناخالص کل کشور، بالغ بر ۳ الی ۵ درصد است، در حالیکه در ایران در برخی از سال‌ها این سهم به سختی به یک درصد می‌رسد.
معاون پژوهش و فناوری جهاد دانشگاهی خراسان رضوی اضافه کرد: اگرچه پژوهش امری پرهزینه است، اما به دلیل تاثیرات بسیار مثبتی که می‌تواند بر نظام برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری کشور داشته باشد، باید حمایت از آن در دستور کار مدیران و برنامه‌ریزان قرار گیرد، اما متاسفانه در ایران پژوهش جنبه نمادین دارد و وجوه کاربردی آن به خوبی نمایان نشده است.
رفیعی با اشاره به ویژگی‌های پژوهش مفید، بیان کرد: بخش عمده‌ای از پژوهش و کارهای مطالعاتی معطوف به تقاضاهایی است که از سمت جامعه و نهادهای مختلف مطرح می‌شود. اگر بعد تقاضا در انجام کار پژوهشی نادیده گرفته شود، بعد اجرایی آن هم مغفول می‌ماند. زنجیره پژوهش مجموعه‌ای از حلقه‌هاست که مکمل یکدیگر هستند و در کشور ما این زنجیره از ابتدا تا انتها دارای نقص‌های جدی است. به عنوان مثال در سال‌های اخیر صرف هزینه در حوزه‌های آزمایشگاهی ضرورت داشت، اما در توان بسیاری از مراکز تحقیقاتی نبوده است. این امر یکی از خلاهای جدی است که در این زنجیره وجود دارد.
در تربیت نیروی پژوهشگر موفق نبوده‌ایم
وی با بیان اینکه همچنین در زمینه نیروی انسانی پژوهشگر نیز ما با کمبود مواجهیم، اضافه کرد: ساختار آموزش عالی و آموزش و پروش ما صرفا آموزش‌محور است و برای حوزه‌های پژوهشی و فناوری به میزان کافی افراد متخصص تربیت نکرده‌ایم. ما حتی ارزیابی پژوهشگرانمان را هم آموزش‌محور انجام می‌دهیم و به شاخصه‌های تحقیقاتی در بعد کاربردی بودن پژوهش توجه نمی‌کنیم. این یکی از مهمترین نکاتی است که باید مورد توجه دانشگاه‌ها و مدارس قرار گیرد.
معاون پژوهش و فناوری جهاد دانشگاهی خراسان رضوی عنوان کرد: وقتی می‌خواهیم همین زنجیره ناقص فناوری را به حوزه کاربرد آن تعمیم دهیم، به انباشتی از تحقیقات دانشگاهی می‌رسیم که اصطلاحا وارد دره مرگ شده و از بین رفته‌اند و تنها بخش بسیار کوچکی از کارهای تحقیقاتی به مرحله اجرا رسیده است. البته درست است که ما به تحقیقات بنیادین نیاز داریم و باید این تحقیقات آکادمیک نیز وجود داشته باشد، اما یکی از ضعف‌های ما در سال‌های اخیر این است که جنبه کاربردی تحقیقات را تقویت نکرده‌ایم. درحقیقت ما در تحقیقات بنیادی خوب عمل کرده‌ایم، اما در تعمیم آن‌ها به مسائل روز جامعه دارای نقص هستیم. در بسیاری از کشورها ابعاد پژوهشی مبتنی بر مسائل کلان و کلیدی‌شان است و در مرحله بعد به مسائل خرد و کوچک می‌رسند و به همین دلیل عمده پژوهش‌های آنان مسئله‌محور است.
رفیعی ادامه داد: در گذشته به تحقیقات پایه یا همان موضوع علم توجه بیشتری داشتند و اهمیت بیشتری برای آن قائل بودند، اما در دوره فعلی به دلیل وجود انباشت زیادی از علم که بیشتر آن هم به نتیجه نرسیده است، به این نقطه رسیده‌ایم که احساس می‌کنیم باید تحقیقات بنیادین حذف شوند و مستقیم به سراغ تحقیقات کاربردی برویم. اما باید توجه داشت که تحقیقات کاربردی در بستر تحقیقات بنیادی شکل می‌گیرد و رشد می‌کند و لذا این دو گونه از تحقیقات هم پای یکدیگر می باشند.
وی با اشاره به جایگاه جهاد دانشگاهی در سطوح بلوغ فناوری، اظهار کرد: در این سال‌ها بسیاری از مراکز تحقیقاتی تا مرحله سوم رشد به خوبی جلو آمده‌اند و برای عبور از مرحله ۳ به بعد دچار مشکل هستند. در حال حاضر جهاد دانشگاهی در تلاش است تا از این مرحله نیز عبور کرده و به سطوح بالاتر ارتقا یابد و لذا توسعه فناوری در سطوح آمادگی (TRL) ۶ تا ۹ را مدنظر دارد.
معاون پژوهش و فناوری جهاد دانشگاهی خراسان رضوی اضافه کرد: در دهه گذشته رسیدن به مرحله ۶ و ۷ مدنظر جهاد دانشگاهی بود، زیرا بسیاری از تحقیقات کاربردی به مرحله اجرا نمی‌رسند و به دره مرگ سقوط می‌کنند و فرومی‌ریزند. نقش سازمان‌هایی مانند جهاد دانشگاهی همین کاهش ریزش پژوهش‌ها به دره مرگ است و این امر یکی از ماموریت‌های کلیدی جهاددانشگاهی را تشکیل می‌دهد.
رفیعی خاطرنشان کرد: یکی از انتقاداتی که به فعالیت‌های جهاد دانشگاهی وارد می‌شود، این است که بخشی از تحقیقات صورت گرفته در جهاد دانشگاهی برای چاپ در نشریات داخل و خارج است و مسائل روز کشور را شامل نمی‌شود، اما باید توجه داشته باشیم که ارائه مطالب علمی در بسترهای علمی داخل یا خارج کشور منافتی با تلاش برای حل مشکلات ندارد، بلکه از لحاظ علمی امری مطلوب است، زیرا نظرات علمی اساتید مختلف از سراسر دنیا را در خصوص آن امر بررسی می‌کنیم و متوجه ایرادات و اشکالات کارهای علمی خود می‌شویم و می‌توانیم وضعیت خود را در تراز بین‌المللی بررسی کنیم. این انتقاد در صورتی صحیح است که یک مجموعه هدف اصلی کار خود را چاپ مقالات در ژورنال‌ها قرار دهد، اما اگر این امر بخشی از کار مجموعه باشد و رسالت‌های دیگری را علاوه بر آن دنبال کند، هیچ ایرادی ندارد.
آیا می‌توانیم از دانشگاهیان توقع داشته باشیم که پژوهش خود را به محصول برسانند؟
وی در پاسخ به این سوال اظهار کرد: برای پاسخ به این سوال جواب قطعی وجود ندارد، زیرا در موارد محدودی این اتفاق افتاده و پژوهش تبدیل به محصولی در بازار شده است، اما در اکثر موارد پژوهش‌ها نیمه‌تمام مانده و وارد بازار نشده‌اند. باید هر پژوهشگری با هر تخصصی که دارد، وارد پروژه پژوهشی شود تا کار پیش رود. این به این معنی نیست که یک پژوهشگر صفر تا صد کار را خودش انجام دهد، بلکه به این معنی است که هر فردی در تخصص خود قدم بردارد تا کل تیم، پروژه را به اتمام برسانند. در بسیاری از کشورها حق معنوی و مادی پژوهشگر حفظ می‌شود و همین امر باعث افزایش انگیزه او می‌شود.
معاون پژوهش و فناوری جهاد دانشگاهی خراسان رضوی با تاکید بر اهمیت انجام پژوهش‌های تقاضامحور، ادامه داد: نهادهای گوناگون باید به صورت رسمی و واضح به دانشگاه و مراکز تحقیقاتی خواسته و مسئله خود را اعلام کنند تا مراکز تحقیقاتی برای حل تقاضاها، پژوهش را آغاز کنند. البته متاسفانه برخی از مدیران سازمان‌ها و مراکز اجرایی به پژوهش به عنوان یک امر دکوری نگاه می‌کنند و به این حوزه اعتقاد قلبی ندارند. زیرا این مدیران بسیار نتیجه‌گرا و به دنبال نتیجه‌گیری سریع هستند به همین دلیل اعتقاد صبوری کافی برای پژوهش‌های داخلی و دانشگاهی ندارند و به استفاده از نتایج پژوهش‌های خارجی روی می‌آورند.
به نتایج پژوهش‌های داخلی اعتماد کنیم
رفیعی اضافه کرد: اگر بخش کوچکی از اعتماد و اعتقادی که به پژوهش‌های خارجی داریم را نسبت به پژوهش‌های دانشگاهی خودمان ایجاد کنیم، مشکلات ما رفع می‌شود. در بسیاری از کشورها این سرمایه‌گذاری‌ها از قبل صورت گرفته است، به همین دلیل امروزه به نتیجه مطلوب خود دست یافته‌اند و در پژوهش سرآمد هستند.
وی با اشاره به سخت‌کوشی به عنوان یکی از اصلی‌ترین ویژگی‌های پژوهشگران، بیان کرد: پژوهش فعالیتی است که کل امورات زندگی فرد را تحت تاثیر قرار می‌دهد، یعنی وقتی در ذهن یک پژوهشگر مسئله‌ای علمی شکل می‌گیرد، حتی در زمان‌های استراحت هم در ذهن او وجود دارد و تمرکز اصلی پژوهشگر بر روی آن است. لذا یکی از سخت‌ترین کارها همین پژوهشگری است، زیرا ما پژوهشگرانی داریم که مثلا برای تحقیق در علوم انسانی مدت‌ها در شرایط سخت و مناطق با شرایط سخت زندگی کرده و شبانه‌روز برای پژوهش خود زحمت می‌کشند. این تغییر نیز باید در ذهن افکار عمومی شکل گیرد که پژوهش صرفا نباید به محصول ختم شود تا امری مطلوب و کارآمد باشد، بلکه رسیدن پژوهش به محصول بخشی از فرایند است و هدف از کل این فرایند خدمت‌رسانی است.
معاون پژوهش و فناوری جهاد دانشگاهی خراسان رضوی در خصوص برخی برنامه‌های پژوهشی اتمام‌یافته این نهاد، گفت: در خراسان رضوی تیم پژوهشی ما تحقیقات در حوزه آمایش سرزمینی را انجام داده است که نتایج آن شامل ریل‌گذاری برنامه توسعه‌ای خراسان رضوی برای حداقل دو تا سه دهه آتی می‌شود. این کار مطالعاتی و پژوهشی از سمت جهاددانشگاهی خراسان رضوی انجام شده و در دست مدیران اجرایی قرار گرفته است. همچنین جهاد دانشگاهی خراسان رضوی برنامه توسعه اقتصادی و اشتغال زایی مناطق روستایی را تدوین کرده که در بسیاری از دستگاه‌های مربوطه به عنوان مرجع تعریف پروژه‌های اقتصادی قرار گرفته است. از دیگر حوزه هایی که در سازمان جهاددانشگاهی خراسان رضوی، تحقیقات کاربردی ویژه‌ای در آن صورت گرفته توجه به مساله امنیت غذایی و مطالعات مرتبط، بویژه در حوزه صنایع غذایی است. مطالعات کاربردی در خصوص آب و ارتقاء بهره‌وری آب از دیگر حوزه‌های ویژه است که متمرکز بر حل مساله بحران آب در منطقه و کشور است.
رفیعی در خصوص انتظارات جهاد دانشگاهی از دستگاه‌های حاکمیتی، اظهار کرد: نظام اجرایی یا نظام حاکمیتی در همین حد که بپذیرد کلید حل مسائل و مشکلاتش در دست نهاد پژوهش است، برای این نهاد کفایت می‌کند؛ زیرا پذیرش همین امر قدم بزرگی در این شرایط به شمار می‌آید. تا وقتی که مسئله‌ای را قبول نکنیم، نمی‌توانیم برای آن چاره و راه‌حلی ارائه دهیم، پس در ابتدا پذیرش این موضوع اهمیت دارد.
انتهای پیام
نظرات