وقتی دانشکده پرستاری را در ضلع جنوبی «آب بندان عینک» ساختند، بهانه ای برای نامگذاری بوستانی شد که در حاشیه جنوبی عینک است.

اگرچه امسال نوار جنوبی دریای کاسپین، شاهد سرمای پائیزی نیست، اما با سرد شدن هوا در منطقه شمالی این دریا، از نیمه پاییز پرندگان مهاجر، سواحل جنوبی این دریا را برای زمستان گذارانی انتخاب می کنند.

این روزها اگر به تالاب های گیلان سری بزنید، انواع مرغابی‌سانان را می بینید و تنها تالاب درون شهری رشت، یکی از این مقاصد است.

تالابی که در سه حوزه آبی، شکل عینک را به تصویر می کشد، مقصد زمستان گذرانی گونه ای مرغابی سان سیاه رنگ مهاجر است که سال های قبل کمتر  این تالاب را برای زمستان گذرانی انتخاب می کرد اما از وقتی مدیریت شهری، سالانه بچه ماهی ها را در این تالاب رها سازی می کند، شاهد هستیم که چطور احیای یک آب بندان می تواند زیستگاه متنوعی از پرندگانی شود که این تالاب درون شهری را برای زمستان گذرانی انتخاب کرده اند.

پرنده هایی همچون ماهی خورک، پلیکان پا خاکستری، چرخ ریسک سر آبی، حواصیل شب، کشیم بزرگ، کاکائی سر سیاه کوچک، چنگر نوک سرخ، سینه سرخ و باکلان بزرگ برخی از گونه های حیات وحش این تالاب است.

اگرچه در رسانه ها عنوان تالاب را برای عینک به کار می برند، اما از نظر علمی، این پهنه آبی «آب بندان» است. زیرا علاوه بر تغذیه با چشمه های بستر، توسط رودها نیز پرآب می شود و در فصل کشاورزی، بخشی از این آب برای آبیاری شالیزارها فرستاده می شود.

تالاب «عینک» به عنوان بزرگترین تالاب درون شهری گیلان است که با چشمه های زیرزمینی دارای چهار پهنه آبی است. حوزه آبی پهنه اول ۶.۱ هکتار مساحت دارد. پهنه آبی دوم ۹.۷ هکتار، پهنه آبی سوم ۹.۵ هکتار و پهنه آبی چهارم ۱۱.۲ هکتار وسعت دارد.

خیلی ها از این تالاب دیدن کرده اند؛ اول بار«جیمز فریزر»، بازرگان انگلسیی بود؛ او به سال ۱۸۳۴ میلادی و در زمان فتحعلیشاه قاجار به رشت آمد و در سفرنامه اش نام آن را «اینوک» نوشت.

۱۵۴ سال بعد «والریانویچ ملگونوف» در سال ۱۸۵۸ و ۱۸۶۰ میلادی از سواحل جنوبی دریای کاسپین دیدن کرد. او از راه تالاب عینک به ماسوله و سپس به تبریز می رود و در سفرنامه اش، نام آن را «عینک» نوشته و در توصیفش می نویسد: «دریاچه ای است که از وسط با یک راه دو نیمه شده و درست شبیه عینک است»

شاه صاحب قِران قاجار هم در سفر خود به فرنگ، سر راه از عینک دیدن می کند. ناصرالدین شاه برای تفرج و شکار به آنجا رفته و زیبایی عینک او را مدهوش می کند و دستور می دهد وسط دریاچه اتراق کنند و تا آماده شدن محل استراحت در اطراف دریاچه گشت می زند: «در وسط پل عینک گفتم آفتابگردان زدند. ما از پل رد شده، به راه افتاده رفتیم آب تا سینه اسب را می گرفت. اما گل و باتلاق مطلقا وجود نداشت. طرفین راه بنفشه آبی و قرمز و درختان شمشاد و... بسیار بود»

شاه قاجار در زمانی که سوار بر اسب است از امتداد دریاچه آنقدر بنفشه می چیند تا به شفت و فومن می رسد. در سمت راستش نیز توتستان و شمشاد بوده است.

توصیفات ناصرالدین شاه نشان می دهد در آن زمان دریاچه عینک وسعت زیادی داشته و به مرور از وسعت آن کاسته شده است.

شهر رشت از گذشته های دور به صورت محله های جدا اما نزدیک به هم در میان انبوه درختان جنگلی و بیشه زارهای انبوه محصور بود. آنگونه که در سفرنامه‌های سیاحان آمده فاصله بین محلات را اغلب استخرهای طبیعی یا بقول گیلک ها «سَل» ها فراگرفته بودند.

استخرهای حاشیه شهر به مرور زمان زیر کشت شالیزار و توتون و باغات میوه رفت و استخرهای داخل محلات به موازات افزایش جمعیت و توسعه شهر بتدریج تبدیل به واحدهای مسکونی می شود.

جفت سلان در حوالی باغ محتشم و جفت سلان در حاشیه باغ سبزه میدان، تنها برخی از آنهاست که در قدیمی ترین نقشه رشت که در دوره ناصری کشیده شده، جانمایی شده است. حالا تنها استخر باقی مانده «عینک» است و دلیل زنده ماندنش، مدیون چشمه های جوشان بستر است. به همین دلیل عینک حتی در گرمترین ماه های سال پر آب است.

تا سال ۱۳۷۴ وسعت این دریاچه را ۵.۷۵ هکتار نوشته اند که کل اراضی و حریم سبز آن ۴۱ هکتار بوده است. مجموعه استخرهای طبیعی عینک تا سال ۷۷  به حال خود رها شده بود؛ اکنون نیز همچون گذشته، بزرگترین معضل این تالاب، وجود کارگاه های تعمیر خودرو، تعویض روغنی، ساخت و سازهای غیرقانونی در حریم و شرکت دخانیات است که هرکدام علاوه بر تجاوز به حریم آن، پس آب و فاضلاب های خود را به این تالاب می ریزند.

عصر روز یکشنبه، اول شهریورماه سال ۱۳۷۷ خورشیدی، فاز اول ساماندهی حریم عینک تحت عنوان «مجتمع فرهنگی تفریحی شهر رشت» و در زمان شهردار وقت، افتتاح شد و بعدها به نام «بوستان دانشجو» نامگذاری شد.

آن زمان، بخشی از منازل ساخته شده در حریم تالاب توسط شهرداری خریداری و تخریب شد. آنگونه که رسانه های محلی آن زمان نوشتند؛ حمیدی در آیین افتتاحیه این مجموعه که دو سال برای بهسازی آن زمان صرف شد، گفته بود: «سایت طرح عینک در مجموع ۱۱۲ هکتار وسعت دارد و آن چه امروز افتتاح شد تنها ۱۰ درصد کل طرح است.

این طرح در سه مرحله: «محله ای، منطقه ای و ملی پیش بینی شده که امروز فقط شاهد مرحله بهره برداری از بخش محله ای آن هستیم. امیدواریم تا سال آینده به تدریج مراحل اجرای طرح را تا سطح منطقه ای پیش ببریم و نهایتا ظرف چند سال آینده به صورت یک طرح ملی به عموم هم میهنان عرضه داریم»

از سال ۱۳۷۷ تاکنون، منتظر فاز جدید هستیم؛ اگرچه در این سال ها تلاش هایی برای کاهش گیاه مهاجم سنبل آبی، لایروبی بستر، رهاسازی بچه ماهی، ایجاد پیست دوچرخه و پیاده در حوزه آبی دوم، جلوگیری از ادامه ساخت و ساز در حریم تالاب از سوی فعالان زیست محیطی و مدیریت شهری صورت گرفته ولی هرچه هست، بزرگترین آب بندان درون شهری، همواره بهانه ای برای شعارهای نامزدهای انتخاباتی و پرکردن رزومه برخی از مسئولان بوده است. تالابی که جدی ترین شعارش، ایجاد «گستروپارک» در حریم آن است.

انتهای پیام