به گزارش ایسنا، در هر زبان و جامعه‌ای نداشتن آگاهی در برخی از موارد باعث به کار بردن شکل‌های اشتباه برخی ضرب‌المثل‌ها می‌شود.

دراین‌راستا روزنامه خراسان گفتگویی را با دکتر امیر الهامی، پژوهشگر ادبی، استاد زبان و ادبیات فارسی و مجری کارشناس تعدادی از برنامه‌های ادبی صداوسیما درخصوص رواج معانی ناصواب ضرب‌المثل‌ها میان عموم مردم منتشر کرده که در ادامه می‌خوانید:

بگوییم «ملانقطی»، نگوییم «ملا لغتی»

دکتر الهامی گفت: در طول تاریخ، زبان در حوزه ادبیات گاهی با جلوه‌های گوناگون خود ظاهر شده است، به همین دلیل ساختار تلفظ ما از ضرب‌المثل و عبارت‌ها در برخی موارد شکل دیگری به خود گرفته و ما امروز، شاهد رواج نوع اشتباه این ضرب‌المثل‌ها و تعابیر در گفتار و نوشتار هستیم. به‌عنوان‌مثال در گذشته زمانی که جملات را می‌نوشتند، نقطه نمی‌گذاشتند (بسیاری از نسخه‌های خطی که بازمانده روزگار کهن است مؤید این ادعاست) درنتیجه در آن روزگار اگر کسی به علت کم‌سوادی و پایین بودن دقت، می‌پرسید نقطه‌های این نوشته کجاست به او می‌گفتند تو چقدر «ملانقطی» هستی. به این معنی که «چرا در جملات تو این قدر دنبال نقطه‌ها می‌گردی؟» این بیان براثر گذشت زمان به تعبیر «ملالغتی» تغییر شکل یافته درصورتی‌که ما در زبان فارسی هیچ تعبیری به نام ملا لغتی نداریم.

«بادمجان بم آفت ندارد» یا «بادمجان بد آفت ندارد»

 وی در تشریح یکی دیگر از اشتباهات رایج عموم مردم جامعه در به کار بستن ضرب‌المثل‌ها گفت: همه ما این جمله را شنیده‌ایم «بادمجان بم آفت ندارد» باید بگوییم که این تعبیر هم اشتباه است. اول این که شهر «بم» در کرمان به کاشت و برداشت بادمجان، مشهور نیست که به دلیل این شهرت، تعابیری این‌چنینی برای آن به کار ببریم. دوم این که اگر به کارکرد این ضرب‌المثل دقت کنیم به این حقیقت دست می‌یابیم که این مثل را زمانی به کار می‌برند که فردی دچار سانحه‌ای می‌شود و در مقام خطاب به خود و نه به دیگری این ضرب‌المثل را به کار می‌برد. در همین گفت‌وگوها اگر دقت کنید طرف مقابل، بلافاصله به فردی که این ضرب‌المثل را به کار می‌برد، می‌گوید «نفرمایید خواهش می‌کنم». درنتیجه باید به این نکته دقت کرد که اگر قرار باشد بادمجان بم، بادمجان خوبی باشد طبیعی است که نباید به آن آفت بزند، پس این بیان نادرست است. شکل درست این ضرب‌المثل این است که بگوییم «بادمجان بد، آفت ندارد» یعنی وقتی کسی با سانحه‌ای روبه‌رو می‌شود باید بگوید «بادمجان بد آفت ندارد» یعنی بادمجان بد خودش خراب است و آفت به آن کارگر نیست. در یکی از شعرها هم‌تراز با این معنا آمده است «سیل، از کشور ویرانه تهی‌دست رود/ باده با مردم غافل، چه تواند کردن»

نه خود خورم نه کس دهم / گَنده کنم مگس دهم!

این پژوهشگر ادبی افزود: یکی از ضرب‌المثل‌های دیگر که با کلمه‌ای اشتباه میان مردم رایج شده، این است که «نه خودخورم نه کس دهم / گنده کنم به سگ دهم» در رد این ضرب‌المثل باید بگوییم که سگ، گنده خوار نیست و دیگر این که قافیه این بیت هم اگر «سگ» را به کار ببریم، نادرست است. این جا کلمه سگ، جایگزین کلمه «مگس» شده، پس باید بگوییم «نه خود خورم نه کس دهم / گنده کنم، مگس دهم». مگس موجودی است که چیزهایی را می‌خورد که می‌گندد.

معنی نازک‌نارنجی چیست؟

دکتر الهامی تصریح کرد: درباره عبارت «نازک‌نارنجی» بسیاری از هم روزگاران ما نارنجی را در ذهن خود به معنی رنگ نارنجی به شمار می‌آورند، اما در این صورت باید پرسید خب معنی این عبارت چیست؟ در اصل معنی نارنجی (نا، رنجی) به معنی فردی که رنجی ندیده است به کار می‌رود. «نا» را در این ضرب‌المثل، نای نفی‌کننده می‌گویند. در شعر فارسی نیز کلماتی ازاین‌دست وجود دارد. به‌عنوان‌مثال، در یکی از شعرها آمده است «نقاش چیره‌دست است آن نا، خدای‌ترس/ عنقا ندیده صورت عنقا همی کند»

نگوییم «پول علف خرس نیست»

الهامی تصریح کرد: همچنین میان مردم، رایج است که می‌گویند «پول، علف خرس نیست» درصورتی‌که این اشتباه است، زیرا خرس علف نمی‌خورد، باید بگوییم «پول علف هرز نیست».

سین‌جیم کردن  یا سین جین کردن؟

وی در تشریح کاربرد اشتباه عبارت «سیم جین کردن» و «جدوآباد» گفت: در زبان فارسی اصطلاحی به‌صورت «سیم جیم کردن» به معنی پاییدن، مراقبت کردن، مجازاً به معنی بازخواست کردن، مواخذه کردن و استنطاق وجود دارد که کاربرد درست آن «سین جیم» است. همچنین به‌جای «جدّ و آباء» معمولاً جدوآباد می‌گویند که اشتباه است. جدّ به معنی پدربزرگ و آباء هم به معنی پدران است، ترکیب جدّ و آباء به معنی پدران است. در یکی از موردهای دیگر می‌گویند «ساعت خواب» درصورتی‌که باید بگوییم «صحت خواب» یعنی این که این خواب برای شما صحت داشته باشد.

انتهای پیام