پرستاران با بیماران و در جوی که غم، رنج و نگرانی سایه افکنده دست و پنجه نرم می‌کنند و دستان پر مهرشان درحالی‌ بر بالین بیماران است که بار مشکلاتی چون کمبود نیرو، اضافه‌کار اجباری و کم بودن حق‌الزحمه آن، روند رو به رشد مهاجرت همکارانشان و... بر دوششان سنگینی می‌کند.

علاوه بر ماهیت خود شغل پرستاری که احتمال فرسودگی شغلی در آن بالاست، مشکلاتی که پرستاران در این روزها تجربه می‌کنند، باعث فرسوده‌تر شدن هر چه بیشتر آنها شده؛ موضوعی که ضرر آن بیشتر از همه به بیماران و خانواده‌هایشان می‌رسد.

فرسودگی شغلی به عنوان یکی از خطرات شغلی در سال‌های اخیر مورد توجه قرار گرفته است. با توجه به نقش پررنگ پرستاران در جامعه و لزوم انگیزه کاری بالای کادر درمان، در این گزارش به بررسی میزان فرسودگی شغلی در حرفه پرستاری و علل و پیامدهای آن پرداخته‌ایم.

  مریم پارسایی، کارشناس پرستاری و دکترای روانشناسی دارد. او در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به اینکه فرسودگی شغلی موضوع جدیدی است که اولین بار در سال ۱۹۷۴ مطرح شد، عنوان کرد: فرسودگی شغلی به نوعی خستگی و ناکامی در کار گفته می‌شود که بر اساس آن فرد احساس می‌کند علیرغم کار و تلاش زیاد نتیجه دلخواه خود را کسب نکرده است. طبق تحقیقات انجام شده فرسودگی شغلی در همه کشورها و در شغل پرستاری وجود دارد اما در کشور ما با شدت بیشتری خود را نشان می‌دهد.

وی ادامه داد: متاسفانه به نظر می‌رسد هرچه افراد مسئولیت‌پذیرتر هستند ممکن است فرسودگی شغلی زودتر یا با شدت بیشتری بروز کند؛ زیرا فرد از طرفی تحت فشار احساس مسئولیت از درون و عدم به دست آوردن نتیجه مطلوب از فعالیت خود است.

انتقال استرس و نگرانی از بیماران و همراهان آن‌ها به پرستاران مهمترین عامل در بروز فرسودگی شغلی است

این روانشناس با بیان اینکه شیفت‌های سنگین، اضافه‌کاری‌های اجباری و همچنین مسئولیت سنگین جان انسان‌ها، می‌تواند موجب بروز استرس‌ و متعاقبا فرسودگی شغلی در پرستاران شود، تصریح کرد: اگر عوامل محیطی را نیز به آن اضافه کنیم طبیعتا این شغل سخت‌تر و با استرس بیشتری همراه خواهد شد. بیمار و همراهان بیمار انتظارات عاطفی بالایی دارند که طبیعی است؛ زیرا با مهمترین مساله مرگ و زندگی سروکار داشته و حق دارند که استرس و نگرانی بالایی داشته باشند که این استرس و نگرانی را به کادر درمان و پرستاران منتقل می‌کنند که مهمترین عامل در بروز فرسودگی شغلی پرستاران است.

پارسایی افزود: علاوه بر ساعت کاری بالا، نیروی انسانی کم، تماس مداوم با افراد بیمار و مواجهه مداوم با مرگ و بیماری، شیفت‌های درگردش که موجب بهم ریختگی در سیستم بیولوژیک بدن می‌شود نیز از دیگر علل بروز فرسودگی شغلی در پرستاران است.

این پرستار در خصوص پیامدهای فرسودگی شغلی تشریح کرد: اثر مستقیم پیامدهای فرسودگی شغلی روی کیفیت مراقبت از بیمار گذاشته می‌شود و در نهایت نارضایتی بیماران را به همراه خواهد داشت. در کنار آسیب‌ها و بیماری‌های جسمی و روحی و بروز مسائل خانوادگی کاهش بازدهی کار پرستاران از دیگر پیامدهایی است که با فرسودگی شغلی مشاهده می‌شود. بهای فرسودگی شغلی پرستاران را علاوه بر پرستاران و خانواده‌هایشان، بیماران نیز پرداخت خواهند کرد. 

وی در رابطه با راهکارهای کاهش فرسودگی شغلی در پرستاران خاطرنشان کرد: بکارگیری پرستاران با توجه به علایقشان در بخش‌ها، ارتباط کافی مسئولین با رده‌های پرستاری و شنیدن و درک مشکلات پرستاران، متناسب‌سازی حقوق و مزایای پرستاران با توجه میزان کار آن‌ها، کاهش اضافه‌کاری‌های اجباری، توجه به مسائل رفاهی پرستاران و اجرای قوانین به شکل درست از جمله مواردی است که می‌تواند در کاهش فرسودگی شغلی پرستاران موثر باشد.

این پرستار با اشاره به اینکه روند رو به رشد مهاجرت یکی از چالش‌های امروز پرستاران است، تاکید کرد: علت عمده این موضوع نارضایتی شغلی بوده که خود نیز چرخه معیوبی را ایجاد می‌کند. روند رو به رشد مهاجرت پرستاران سخت شدن شرایط برای کسانی را به همراه دارد که مهاجرت نکرده‌اند.

فرسودگی شغلی باعث خستگی شدید، کاهش انگیزه کاری و توان و بهره وری پرستاران می شود

ابراهیم آریا مقدم، کارشناس ارشد پرستاری اورژانس و دبیر هیئت مدیره نظام پرستاری مشهد و شهرستان‌های تابعه است و ۱۲ سال سابقه کار پرستاری در اورژانس پیش بیمارستانی (اورژانس ۱۱۵)  را دارد که یکی از سخت‌ترین بخش‌ها برای انجام کار پرستاری است. 

او در گفت‌وگو با ایسنا و در رابطه با فرسودگی شغلی عنوان کرد: فرسودگی شغلی واکنشی به فشارهای شغلی طولانی مدت و مزمن است که باعث خستگی شدید، کاهش انگیزه کاری و کاهش توان و بهره‌وری کارکنان می‌شود.

پرستاران بخش اورژانس بیشتر مستعد فرسودگی هستند

وی ادامه داد: پرستاران به علت طبیعت طاقت‌فرسای مراقبت از بیمار، بالاترین میزان فرسودگی شغلی را دارند. در این میان پرستاران پیش‌بیمارستانی اولین افرادی هستند که در انواع شرایط اضطراری از تصادفات سنگین و بلایای طبیعی گرفته تا انواع سکته‌های قلبی، مغزی، اورژانس‌های سوختگی، روان و زنان و زایمان در صحنه حادثه حاضر می شوند. همچنین در محیط های نامتعارف و غیرقابل پیش بینی و متغیر به مراقبت از بیماران می پردازند و به همین دلیل نسبت به پرستاران سایر بخش‌ها بیشتر مستعد فرسودگی شغلی هستند.

دبیر هیئت مدیره نظام پرستاری مشهد و شهرستان‌های تابعه در رابطه با علل فرسودگی شغلی در پرستاران خاطرنشان کرد: پرستاران پیش بیمارستانی علاوه بر حجم کاری بالا، شیفت‌های طولانی، کمبود نیروی انسانی، قرارگرفتن در معرض خطرات ناشی از اشعه و عفونت‌ها و استرس‌های عاطفی ناشی از مواجهه با درد و رنج و مرگ و میر بیماران، به دلیل عدم حضور پزشک و نیروهای کمکی در صحنه حادثه، بار مسئولیت بیشتری را تحمل می کنند؛ همچنین در معرض خطرات ناشی از خشونت فیزیکی به دلیل تعامل بیشتر با همراهیان در صحنه حادثه، تصادفات آمبولانس و آسیب‌های شغلی ناشی از جابه‌جایی بیمار نیز هستند.

مردم از آسیب‌های فرسودگی شغلی پرستاران متضرر خواهند شد

آریامقدم با تاکید بر اینکه فرسودگی شغلی سلامت جسمی و روانی پرستاران را به خطر می اندازد، افزود: فرسودگی شغلی موجب غیبت‌های مکرر، تعارضات بین فردی با همکاران، کاهش بهره‌وری، تغییر شغل و ترک حرفه یا مهاجرت پرستاران و از همه مهمتر باعث افت کیفیت مراقبت از بیماران می‌شود که در نهایت مردم از این‌ موضوع متضرر خواهند شد.

وی با بیان اینکه مدیران نظام سلامت نقش مهمی در کاهش یا افزایش میزان فرسودگی شغلی پرستاران دارند، اضافه کرد: تصمیمات مدیران نظام سلامت مستقیما بر روی سلامت جسمی و روانی پرستاران و کیفیت خدمات ارائه شده به بیماران تاثیر گذار است.

این پرستار ادامه داد: در حال حاضر عدم اجرای صحیح قوانین پرستاری از جمله عدم اجرای فوق العاده خاص، قانون ارتقای بهروری، قانون تعرفه گذاری خدمات پرستاری و قانون مشاغل سخت و زیان آور توسط وزارت بهداشت و دانشگاه‌های علوم پزشکی باعث کمبود نسبت پرستار به تخت و آمبولانس به جمعیت شده است و در همه بخش‌ها به خصوص در اورژانس پیش بیمارستانی با تحمیل اضافه کار اجباری و با قیمت ناچیز و بدون رضایت پرستاران که هم برخلاف بند ۵ قانون بهره‌وری و هم برخلاف شرع مقدس اسلام است شاهد افزایش فرسودگی شغلی پرستاران و افت کیفیت مراقبت از بیماران هستیم.

آریامقدم با بیان اینکه جامعه پرستاری کشور امروزه به حدی تحت فشارهای کاری طولانی مدت و مزمن است که هر روز شاهد استعفا یا تغییر شغل و یا مهاجرت پرستاران هستیم، تصریح کرد: اگر چاره اندیشی نشود امنیت سلامت جامعه به خطر می‌افتد.

فوق‌العاده خاص، مهمترین راهکار برون رفت از وضعیت موجود

آریا مقدم تنها راهکار برون رفت از وضعیت موجود را اجرای فوق العاده خاص و اجرای صحیح قوانین پرستاری و همچنین جبران کمبود نیروی انسانی از طریق اصلاح اساسی مبلغ اضافه کار و پرداخت حق الزحمه واقعی به پرستاران می‌داند.

پرستاران در سیاست‌گذاری‌ها هیچ نقشی ندارند

دبیر هیئت مدیره نظام پرستاری مشهد و شهرستان‌های تابعه در پاسخ به پرسشی مبنی بر اینکه آینده پرستاری را چگونه می‌بینید؟ گفت: به دلیل تعارض منافع و مشکلات ساختاری وزارت بهداشت، تمام پستهای مدیریتی به یک قشر خاص می‌رسد و پرستاران به عنوان بیش از ۵۰ درصد کارکنان این وزارتخانه عریض و طویل در مراکز تصمیم‌سازی و سیاست‌گذاری هیچ نقشی ندارند؛ همین موضوع امیدها برای رفع مشکلات جامعه پرستاری را کمرنگ نموده و ای کاش حداقل دلسوزان نظام به این مساله ورود کنند و جلوی بحرانی‌تر شدن وضعیت پرستاران و به خطر افتادن سلامت جامعه را بگیرند.

فعالیت ۱۴ هزار پرستار فعال در مشهد

سیده فاطمه بحرینی، رئیس سازمان نظام پرستاری مشهد و توابع نیز در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به اینکه پرستاران فعال در سطح کشور حدود ۳۰۰ هزار نفر هستند، عنوان کرد: در مشهد حدود ۱۴ هزار پرستار فعال در بیمارستان‌های دولتی، غیردولتی، بخش‌های خصوصی، درمانگاه‌ها، نیروهای مسلح، تامین اجتماعی و مراکز خیریه مشغول به فعالیت هستند.

عدم تحقق وعده‌های داده شده به پرستاران در زمان کرونا

وی با بیان اینکه عدم تحقق بسیاری از وعده‌های داده شده به پرستاران در زمان کرونا یکی از مهمترین علل کاهش پرستاران است، ادامه داد: با توجه به روند رو به کاهش آمار پرستاران و افزایش تعداد بخش‌های بستری، نیاز جامعه به پرستاران بیشتر می‌شود. در حال حاضر به دلیل اینکه جایگاه پرستاری به خوبی دیده نشده فرسودگی شغلی در پرستاران نسبت به گذشته مشهودتر است؛ امروزه پرستاری در بحرانی‌ترین شرایط قرار دارد.

پرستاران در کشورهای توسعه‌یافته پس از سه ماه، ۱۵ روز مرخصی اجباری  دارند

رئیس سازمان نظام پرستاری مشهد با یادآوری اینکه اگر آسیب‌هایی که به دلیل کار زیاد پرستاران ایجاد می‌شود، به طور مداوم‌ و مستمر باشد فرسودگی شغلی زودتر خود را نشان می‌دهد، تصریح کرد: فشار مستمر و مداوم مهمترین علت در بروز فرسودگی شغلی در پرستاران است. در کشورهای توسعه یافته، پرستاران پس از هر دو یا سه ماه ۱۵ روز مرخصی اجباری خواهند داشت و باید از مزایا و امکانات رفاهی در نظر گرفته شده به جهت تجدید روحیه استفاده کنند. متاسفانه ما در ایران چنین شرایطی نداریم. حتی در بخش‌هایی مثل سوختگی و روان که کار سخت‌تری دارند اگر در شرایطی مرخصی بیشتری به پرستاران داده شده است وضعیت مطلوبی را در پرستاران شاهد نیستیم.

هزینه‌ اضافه کار پرستاران بسیار شرم‌آور است

بحرینی با یادآوری اینکه هزینه اضافه کار پرستاران به ازای هر ساعت بسیار ناچیز است، تصریح کرد: هزینه‌های اضافه کار پرستاران بسیار شرم‌آور است. نرخ ریالی اضافه کاری پرستاران بر اساس ساعت حضور و با توجه به سنوات پرستاران از ۱۵ هزار تومان تا ۳۶ هزار تومان(بدون کسر هزینه مالیات) بیشتر نیست.

وی از کار افتادگی زودرس، بیماری‌های صعب‌العلاج، سرطان و بیماری‌های اسکلتال، بیماری‌های عصبی و افسردگی از جمله پیامدهای فرسودگی شغلی در پرستاران برشمرد و اظهار کرد: استخدام نیرو بهترین راهکار است. همچنین دولت باید امکانات رفاهی لازم را در اختیار همکاران ما قرار دهد و باید مانند کشورهای توسعه یافته برای پرستاران و کارشان ارزش قائل شوند.

اوضاع پرستاری در آینده وحشتناک خواهد شد

رئیس سازمان نظام پرستاری مشهد در پاسخ به اینکه پیش‌بینی شما از آینده پرستاری جامعه ما چیست؟ عنوان کرد: اگر قرار باشد وضعیت به همین صورت پیش برود، اوضاع پرستاری در آینده وحشتناک خواهد شد.

تقاضای پرستاران برای بازنشستگی با ۲۰ سال سابقه کار

بحرینی در خصوص مهمترین مشکلات جامعه پرستاری، خاطرنشان کرد: پرستاران ما متقاضی اجرای درست قوانین هستند؛ قوانین مشاغل سخت یکی از این موارد بوده که بر اساس آن پرستاران به شدت تقاضا دارند بتوانند با ۲۰ سال سابقه کار بازنشسته شوند. پرستاران پس از ۲۰ سال توان ادامه کار را ندارند و فرسودگی شغلی اتفاق می‌افتد. متاسفانه دانشگاه علوم پزشکی به علت اینکه نیروی جایگزین ندارد نمی‌تواند پرستار ما را با ۲۰ سال سابقه کاری بازنشست کند. به دلیل اینکه فرایند استخدام و جذب نیرو به کندی در حال انجام است، مجبور به استفاده از نیروهایی هستیم که بیش از ۲۰ سال سابقه کار داشته و به نوعی دچار فرسودگی در شغل هستند.

محمدرضا حیدری، پرستار بیمارستان شهید هاشمی‌نژاد مشهد هم که پنج سال است به حرفه پرستاری مشغول بوده در گفت‌وگو با ایسنا و با تاکید بر اینکه فرسودگی شغلی در بسیاری از پرستاران شایع است، عنوان کرد: فرسودگی شغلی از دیدگاه من به ریزفاکتورهایی گفته می‌شود که مجموعا باعث اختلال در فرایند درمان و مراقبت از بیمار می‌شود.

وی با تاکید بر اینکه بی‌درایتی مسئولین تصمیم‌گیرنده مهمترین علت فرسودگی شغلی در پرستاران است، افزود: علاوه بر کمبود نیرو، ساعات کاری بالا و اضافه کاری اجباری، سیاست‌های کلی در حیطه درمان همیشه توسط مسئولینی گذاشته می‌شود که شاید کارآمدی کافی یا تخصص لازم برای تصمیم‌گیری در آن موضوع خاص را ندارند.

عدم‌تناسب تعداد تخت به پرستار

این پرستار با اشاره به اینکه مسائل اجتماعی و اقتصادی از دیگر علل فرسودگی شغلی در پرستاران است، اظهار کرد: تورم‌های حال حاضر با توجه به دریافتی پرستاران می‌تواند موجب کاهش انگیزه در پرستاران شود. دیدگاه‌های تبعیض‌آمیزی که در حیطه‌های مختلف درمانی یا بین پرستاران وجود دارد باعث افزایش فرسودگی شغلی در این حرفه می‌شود.

حیدری در خصوص پیامدهای فرسودگی شغلی اظهار کرد: علاوه بر پیامدهایی که فرسودگی شغلی برای پرستاران دارد، مهمترین قشری که در فرسودگی شغلی پرستاران آسیب می‌بینند مردم جامعه هستند.

وی با بیان اینکه راهکارها در این خصوص یک فرایند زمانبر خواهد بود، تصریح کرد: ما نباید انتظار داشته باشیم این مساله یک شبه یا حتی یک ساله رفع شود. مهمترین راهکار در این مساله در بحث شایسته‌سالاری بوده و منصب‌ها به افرادی داده شود که صلاحیت‌های لازم را در این خصوص داشته باشند و سیاست‌های دقیق در این زمینه گذاشته شود.

این پرستار در پاسخ به اینکه پیش‌بینی شما از آینده پرستاری جامعه ما چیست؟ عنوان کرد: پرستاری ما از لحاظ دانش علمی روز به روز به سمت بهبود است و مشکلی از بابت دانش علمی پرستاری در آینده نخواهیم داشت. اما به لحاظ کمیت و تعداد پرستار اگر بخواهیم با همین سیاست پیش برویم آینده خوبی را از نظر انگیزه در پرستاران و مراقبت‌هایی که باید انجام شود، برای این حرفه پیش‌بینی نمی‌کنیم.

پرستاران تازه کار بعد از ۶ ماه کار در بیمارستان‌ها دچار فرسودگی شغلی می‌شوند

مصطفی شکری، پرستار بیمارستان جوادالائمه‌ با ۲۰ سال سابقه کار در حرفه پرستاری و در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به اینکه روند رو به فرسودگی شغلی در پرستاران طرحی(فارغ التحصیلان دانشگاهی) پس از ۶ ماه کار سنگین به راحتی قابل مشاهده است، عنوان کرد: یک پرستار بعد از ۶ ماه وارد فرسودگی شغلی می‌شود.

وی کمبود پرستار، ساعت کاری بالا، اضافه کاری اجباری و رفاهیات کم را از علل اصلی فرسودگی شغلی برشمرد و اظهار کرد: فرسودگی شغلی می‌تواند موجب اختلال خواب و افسردگی، کاهش سطح کیفی درمان، آسیب‌های فردی و خانوادگی و خروج از شغل در پرستاران شود.

این پرستار با بیان اینکه افزایش انگیزه در پرستاران یکی از راهکارها در این خصوص است، اظهار کرد: اولویت اول بسیاری از ما حقوقمان است. ما بحث `فوق‌العاده خاص` را داشتیم که متاسفانه مجلس تصویب نکرده است؛ همچنین بحث تعرفه گذاری پرستاری را داشتیم که به شکلی دیگر اجرا شد. افزایش درآمد پرستاران با اجرای صحیح‌ قانون تعرفه گذاری و همچنین فوق‌العاده خاص که مطالبه اصلی پرستاران و کادر درمان بوده، می‌تواند موجب افزایش انگیزه شود و باعث می‌شود روند فرسودگی شغلی کاهش پیدا کند.

لزوم اصلاح و مداخله در حرفه پرستاری

شکری در خصوص آینده پرستاری در کشور عنوان کرد: اگر دولت، مجلس و دانشگاه‌های علوم پزشکی ورود نکنند آینده خوبی را برای پرستاری نمی‌بینم. اگر وضعیت با همین روند پیش برود و اصلاح و مداخله‌ای در حرفه پرستاری صورت نگیرد آینده بدتری نسبت به این روزها پیش‌بینی می‌شود.

وی در پایان با بیان اینکه باید حرفه پرستاری جدی گرفته شود، اضافه کرد: وضعیت فعلی زیبنده کسانی که ۲۴ ساعته از بیماران مراقبت می‌کنند نیست. اگر ما تیم هستیم باید در همه بخش‌ها تیم باشیم وزارت بهداشت و درمان باید نقش پرستاری را هم ببیند و باید در وزارت بهداشت و درمان سهم هرکس از درآمدها مشخص باشد.

انتهای پیام