آیت‌الله علیرضا اعرافی شامگاه ۲۰ آبان در مراسم اختتامیه چهاردهمین جشنواره علامه حلی، که در مدرسه علمیه معصومیه قم برگزار شد، با گرامیداشت یاد و خاطره علامه طباطبایی و با بیان اینکه مرحوم علامه انسانی جامع در اضلاع و ابعاد مختلف علوم اسلامی بودند، گفت: ضمن آنکه تخصص را مهم می‌دانیم و حرکت حوزه را به سمت این تخصص‌ها مهم و محترم می‌دانیم که نشانه آن تدوین درختواره‌ رشته‌ها و گرایش‌های علوم اسلامی است ولی نباید غافل شویم که دستیابی به یک نتیجه دقیق و دارای حجت، نیازمند حدنصابی از تخصص است. در دنیای امروز تخصص‌گرایی مطرح است و در قرن اخیر علوم بشری به این سمت پیش رفته است تا جایی که تعلیم و تربیت که یک فن بود به علوم مختلف تبدیل شده است یا پزشکی ده‌ها رشته و گرایش دارد.  

اعرافی ادامه داد: تخصص‌گرایی افراطی باعث غفلت از عناصر مشترک در منظومه یک علم یا علوم می‌شود که آسیب‌رسان است؛ مثلاً پزشک وقتی چشم را مطالعه می‌کند باید حواسش به تأثیر آن در سایر ابعاد بدن انسان هم باشد. ضمن اینکه آثار روحی و روانی پیامدهای آن قابل انکار نیست. راه حل نسبی رفع این آسیب‌ها این است که حدنصاب امور مشترک لحاظ شود و متخصص باید توجه کند که گرایش او به عرصه تخصص باعث نادیده‌گرفتن مسائل مشترک نشود.

مدیر حوزه‌های علمیه با اشاره به اینکه در علوم اسلامی این موضوع حساسیت بیشتری دارد، گفت: در این علوم سخنانی را به خداوند و شریعت و معصومین(ع) استناد می‌دهیم. ضمن اینکه خروجی این علوم با سعادت بشر مرتبط است. بنابراین در پژوهش‌های دینی از یک سو با خدا سروکار داریم و از سوی دیگر نسخه‌ای را برای سعادت بشر ارائه می‌دهیم و این امر اهمیت اجتهاد را افزایش می‌دهد. برخی بزرگان مانند علامه طباطبایی به سبب هوش فراوان از این جامعیت برخوردار بودند. کسی که در حوزه علوم عقلی، نقلی، فلسفه و تفسیر و کلام متبحر است وقتی وارد یک رشته تخصصی شود، تأثیر دیگری در این علم خواهد داشت و بین نخبگان حوزه نیازمند چنین افرادی هستیم تا نظریه‌پردازی کلان صورت بگیرد.

اعرافی با بیان اینکه علامه در تراز یک مجتهد تمام‌عیار وارد مباحث فقهی می‌شد، گفت: البته تمرکز ایشان در فلسفه و تفسیر بود، ولی در فقه و اصول و کلام هم متبحر بود. مرحوم شهید صدر یکی دیگر از نمونه‌هاست که در بیشتر علوم اسلامی تضلع داشت، ولی در برخی امور متمرکز شد. خواهران و برادران طلبه و استاد باید این مسیر را طی کنند.

علامه طباطبایی چطور علامه شد؟

اعرافی با اشاره به اینکه نگاه برون‌حوزوی از دیگر ویژگی‌های علامه طباطبایی بود، گفت: افرادی در تراز علامه و فقیه و فیلسوف داشتیم، ولی چون ذهنشان محدود به حوزه بود برون‌داد بیرونی و بین‌المللی نداشتند. زمانی حوزه می‌تواند مؤثر باشد که در عین ریشه‌دار بودن در سنن اصیل، افق راهگشایی به بیرون داشته باشد. مرحوم علامه طباطبایی در روزگاری که رفت و آمد از تهران به قم با دشواری همراه بود هر هفته به تهران می‌رفت و جلسات علمی را با گروهی از علاقه‌مندان برگزار می‌کردند که ۵ تا ۱۵ نفر بودند. عقل فراحوزوی و نگاه به مخاطبان بیرون حوزه ایشان را به علامه تبدیل کرد. 

مدیر حوزه‌های علمیه با بیان اینکه اگر این جلسات علمی نبود، ایشان نمی‌توانست المیزان و النهایه را تدوین کند، اظهار کرد: ویژگی دیگر علامه طباطبایی شناسایی مسائل دوره و عصر خود بود و مرحوم شهید صدر در بین علمای نجف متوجه شد که موج مارکسیسم در حال نفوذ به کشورهای اسلامی به ویژه حوزه نجف است. لذا معطوف به آن نظریه‌ای را ارائه کرد و همین رویکرد شهید صدر را متمایز کرد. البته برخی نگاه به بیرون دارند، ولی چون علومشان ریشه در سنت اصیل حوزه ندارد در بحران‌های علمی غرق می‌شوند. بنابراین عقل مسئله‌یاب برای اندیشمند بسیار مهم است.

وی با ذکر اینکه این سه ویژگی سبب شده است تا بیشتر آثار علامه طباطبایی و شهید مطهری امروز هم مفید باشد، اضافه کرد: در برخی از سفرهای اروپا اندیشمندانی را دیده‌ام که تحت تأثیر اندیشه هانری کربن و شاگردان ایشان و شاگردان شاگردان ایشان بودند. او در محضر علامه طباطبایی علوم و معارف ناب اسلامی را تلمذ کرد. نوشتن و قلمی‌ کردن اندیشه از دیگر ویژگی‌های علامه طباطبایی است. ایشان فرمودند بیش از ۲۰ بار گلستان سعدی را خوانده‌ام. همچنین مطول را چندین بار تدریس کردند. ایشان قلمی متناسب با زمان داشت؛ گرچه قلم فارسی ایشان به خوبی عربی نبود و عربی ایشان هم خالی از اشکال نیست، ولی کمتر کتابی چون المیزان داریم که واجد این همه مطلب باشد. همچنین ویژگی دیگر ایشان متن‌نویسی در فلسفه است و اگر ایشان نبود، در این زمینه خلأ جدی داشتیم. اخلاص و صبوری علامه زبانزد است و برای نگارش ۲۰ جلد المیزان در طول چند دهه به فردی شکیبا مانند علامه نیاز است. البته می‌توان ۵۰ جلد کتاب نوشت ولی کاری در تراز المیزان شوخی و آسان نیست.

حوزه باید به نیازهای زمانه پاسخ دهد

مدیر حوزه‌های علمیه با بیان اینکه طبق فرمایش رهبر معظم انقلاب، پژوهش‌ ما ضمن اینکه علوم اسلامی را توسعه می‌دهد، باید بخش بسیاری از آن معطوف به زمان از جمله نیازهای تبلیغی باشد، تصریح کرد: اکنون به قواعد اجتماعی، سیاسی و فقهی نیاز داریم که جای آن در حوزه خالی است. با وجود اینکه حوزه در این چند دهه گام‌های بلندی برداشته است، بسیاری از نیازها با تلاش موجود پاسخ داده نمی‌شود و هنوز بسیاری از نیازها بی‌پاسخ است و پاسخ‌ با شعار ممکن نیست، بلکه نیازمند زیرساخت است.

اعرافی با اشاره به درختواره دانشی حوزه گفت: این درختواره می‌تواند سبب شود تا تولیدات حوزه در طبقه‌بندی منسجمی قرار بگیرد و در طول چند سال برای این کار زحمت کشیده شده است، ولی باید تلاش دیگری صورت بگیرد. همچنین، تسلط طلاب به ادبیات عرب از جمله صرف و نحو و همه علوم ادبی اهمیت دارد. عربی زبان علوم اسلامی است و طلاب باید برای تسلط به آن تلاش کنند، زیرا در این عرصه عقبیم. علم اصول برخلاف نظر برخی از اساتید متورم نیست و زیربنای هر تحقیق معتبری در علوم اسلامی است. ادبیات عرب، علم اصول و تفکر عقلی سه ضلع اصلی برای موفقیت یک طلبه پژوهشگر و محقق است و باید در این باره بیشتر تلاش کنیم. 

انتهای پیام