وقوع آتش‌سوزی در جنگل‌ها و مراتع از مخرب‌ترین حوادثی است که آثار و پیامدهای زیاد و گاهی جبران‌ناپذیری در ابعاد اقتصادی، اجتماعی، محیط‌زیستی و انسانی به دنبال دارد که از جمله این پیامدها می‌توان به از بین رفتن بخشی از عرصه‌های جنگلی و مرتعی کشور، از بین رفتن حیات وحش و کاهش تنوع زیستی گیاهی و جانوری، آلودگی هوا و گرم شدن کره زمین و تشدید فرسایش خاک اشاره کرد.
در کنار دلایل طبیعی مانند گرم شدن بیش از حد هوا که می‌تواند منجر به آتش‌سوزی در مراتع شود عوامل انسانی یکی از مهم‌ترین و تاثیرگذارترین دلایل آتش‌سوزی در مراتع به شمار می‌رود.
با توجه به افزایش دمای هوا پوشش‌های گیاهی در مراتع به پوشال‌هایی تبدیل می‌شود که مستعد آتش‌سوزی بوده و با کوچک‌ترین شعله و جرقه‌ای دچار حریق می‌شود؛ از این‌رو آموزش، افزایش آگاهی عمومی و مشارکت شهروندان از عوامل تاثیر گذار در کاهش حوادث آتش سوزی در مراتع به شمار می‌آید.
آتش‌سوزی از جمله عوامل اکولوژیک مؤثر بر توسعه و تکامل جوامع گیاهی به خصوص در مناطق خشک و نیمه‌خشک است. آگاهی از اثرات آتش‌سوزی بر جنبه‌های مختلف یک اکوسیستم به ویژه خاک، جهت مدیریت مراتع پس از آتش‌سوزی اهمیت دارد.
روند آتش‌سوزی‌ها طی ۲۰ سال گذشته در ایران نشان می‌دهد که به طور متوسط هر ساله به ویژه با فرارسیدن ماههای گرم، بیش از ۱۰۰۰ فقره آتش‌سوزی صرفاً در جنگل‌ها رخ داده و نزدیک به ۳۵۰۰ هکتار از عرصه‌های جنگلی در طعمه آتش‌سوزی گرفتار شده و بخشی از این عرصهها نیز کاملاً از بین رفتهاند.
هر چند که هنوز ارزش بازاری و غیربازاری گونه‌های گیاهی و جانوری جنگل‌ها و مراتع به طور دقیق تعیین نشده است، ولی از بین رفتن بخشی از عرصه‌های جنگلی و مرتعی کشور، از بین رفتن حیات‌وحش و کاهش تنوع زیستی گیاهی و جانوری، آلودگی هوا و گرم شدن کره زمین، تشدید فرسایش خاک و آثار شناخته و ناشناخته دیگر، از جمله پیامدهای آتش‌سوزی جنگل‌ها به شمار می‌رود. همچنین هزینههای مستقیم و غیرمستقیم زیادی از جهت اطفای حریق و احیا و بازسازی مناطق سوخته شده به اقتصاد منطقه تحمیل می‌شود.
فرمانده یگان حفاظت اداره‌کل منابع‌طبیعی و آبخیزداری استان زنجان در رابطه با آتش‌سوزی‌های رخ داده در استان می‌گوید: عامل انسانی در آتش‌سوزی مراتع دخالت مستقیم داشته و امسال تا مردادماه ۲۹ مورد حریق در مراتع استان به ثبت رسیده است.
سرهنگ عباس عباسی می‌افزاید: بر اساس بررسی‌ها در آتش‌سوزی‌ها فقط بخش کمی عمدی و عمدتا نیز به خاطر بی‌توجهی گردشگران، طبیعت‌گردان، رهگذران، بهره‌برداران، دامداران و افراد ساکن حاشیه جنگل‌ها و مراتع در بر افروختن آتش غیرایمن، ته سیگار و رها کردن اجسام صاف و صیقلی و براق که موجب انعکاس و شکست نور و بروز آتش‌سوزی می‌شود، است.
وی ادامه می‌دهد: متاسفانه عامل انسانی در بسیاری از آتش‌سوزی‌ها دخیل است و این شرایط با افزایش دما و خشک شدن زمین تشدید می‌شود. آتش‌سوزی بخشی از مراتع و یا جنگل‌ها هزینه سنگینی را به مردم وارد می‌کند؛ چرا که این مناطق ذخایری است که باید به نحو مطلوب از آن حراست کنیم و همکاری بین‌بخشی در این رابطه حائز اهمیت است.
آتش‌سوزی مراتع؛ خوب، بد، زشت
آتش‌سوزی به عنوان یکی از عوامل مهم تاثیرگذار بر پوشش های طبیعی محسوب می‌شود، که می‌تواند سبب افزایش یا کاهش تنوع گونه‌ای شود.
آتش به‌عنوان یک عامل بوم‌شناختی می‌تواند بر اجزای تشکیل‌دهنده هر اکوسیستم اثرات مثبت یا منفی داشته باشد. آتش‌سوزی با توجه به شرایط آب و هوایی هر منطقه و نوع پوشش گیاهی اثرهای متفاوتی دارد.
تنوع زیستی و اکولوژیکی موجود در اکوسیستم مرتع به طور مستقیم تحت تأثیر ویژگی‌های رویشی و تنوع گونه‌های گیاهی آن قرار دارد که علاوه بر زنجیره غذایی اصلی به‌عنوان سپر حفاظتی، همواره پایداری این اکوسیستم را تضمین می‌کند. حفاظت همه جانبه از اکوسیستم‌های مرتعی، در گرو مدیریت بر اساس توسعه کمی و نگهداری بیشترین تعداد گونه‌های بومی در این اجتماع است.
طبق بررسی‌ها، تقریبا ۱۰ درصد آتش‌سوزی در جنگل‌ها و مراتع کشور توسط عوامل طبیعی مانند برخورد صاعقه و آذرخش و خودسوزی جنگل‌ها در اثر وزش بادهای گرم به وقوع می‌پیوندد ولی در بیش از ۹۰ درصد آتش‌سوزی‌ها عامل انسانی به صورت عمدی و غیرعمدی از جمله سهل‌انگاری یا کم‌توجهی گردشگران، چوپانان، جنگل‌بانان، کشاورزان و در انجام اقدامات مخاطره‌آمیز مانند خاموش نکردن صحیح آتش، انداختن ته سیگار روشن در طبیعت، رها کردن زباله‌های پرخطر مانند بطریهای شیشه‌ای و غیره دخالت داشته است.
به طور کلی غالب بودن نقش عامل انسانی در وقوع آتش‌سوزی‌ها به ویژه آتش‌سوزی‌های که از روی عمد رخ می‌دهد و دلایلی که باعث شده جامعه محلی بعضا خود عامل وقوع آتش سوزی باشند یا اینکه حداقل در برابر وقوع آتش‌سوزی احساس مسئولیت چندانی نداشته باشند، نشان از این دارد که کشور و متولیان امر نتوانسته‌اند در زمینه آموزش، فرهنگسازی و حل مشکلات معیشتی و اقتصادی مردم وابسته به جنگل‌ها و مراتع، اقدامات اثرگذاری داشته باشند. به عبارت بهتر مدیریت پایدار و اجتماع محور در خصوص منابع طبیعی از طریق پیوند دادن منافع جامعه محلی به منافع حمایت و حفاظت از منابع‌طبیعی به ویژه در امر مقابله با آتش‌سوزی‌ها، شکل نگرفته است.
از این‌رو هرچند اقدامات متعددی توسط دستگاه‌های متولی به انجام رسیده، ولی پیشرفت و موفقیت چندانی در کاهش وقوع آتش‌سوزی‌ها و تقلیل میزان خسارت‌ها به وجود نیامده است. بخش عمده‌ای از این عدم موفقیت‌ها ریشه در فقدان مدیریت پایدار و اجتماع محور و ایجاد تعارض منافع مابین جامعه محلی و برخی دستگاه‌های دولتی است.
به منظور موفقیت در مدیریت حریق جنگل‌ها و مراتع کشور و تحقق اهداف اسناد بالادستی در امر جلوگیری از تخریب و همچنین حفاظت و حمایت از منابع‌طبیعی، به سبب پراکندگی و گستردگی عرصه‌های منابع طبیعی و در عین حال وابستگی معیشت مردم محلی به منافع حاصل از جنگل‌ها و مراتع، لازم است ابتدا برنامه مدون، زمان‌بندی شده و گام‌به‌گام برای پیاده‌سازی حکمرانی مطلوب و مدیریت پایدار و اجتماع محور منابع طبیعی تهیه شود.
انتهای پیام
نظرات