حال کارشناسان همین وضعیت را به دلیل خالی شدن سفره‌های زیرزمینی و فرونشست زمین برای فریمان متصور شده‌اند، شهرستانی که در پی خشکسالی‌های مکرر سال‌های اخیر و میزان اندک بارندگی امسال و سال گذشته سد آن‌ که تأمین کننده آب مورد نیاز بخش کشاورزی است به طور کامل خشک شده و بستر آن فرونشست کرده است.

شرایط بحرانی است

"فرونشست زمین یک بحران، زلزله خاموش و خطری جدی است که باعث نابود شدن منابع تمدنی می‌شود" این عباراتی است که در چند سال اخیر به وفور شنیده شده است، طی سال‌های اخیر بارها و بارها هشدارهایی از سوی مسئولان مطرح شده تا همه به عمق فاجعه پی ببرند.

رییس اداره حفاظت منابع آب امور آب مشهد در همین خصوص به ایسنا گفت: دشت فریمان- تربت‌جام به لحاظ اقلیمی در محدوده خشک و نیمه خشک قرار داشته و یکی از ۳۴ دشت دارای افت سطح آب زیرزمینی از مجموع ۳۷ دشت واقع در خراسان رضوی و با وضعیت ممنوعه بحرانی است.

امیرحسین حبشی‌زاده با بیان اینکه فریمان نیز همانند سایر شهرستان‌های خراسان رضوی که درگیر خشکسالی هستند دچار خشکسالی شدید شده است، خاطرنشان کرد: متأسفانه به دلیل کاهش شدید سطح آب در چاه‌های شرب شرکت آب و فاضلاب این شهرستان تاکنون درخواست‌های متعددی برای تعویض محل و کف شکنی چاه‌ها داشته است.

وی با اشاره به اینکه اگر به سوابق سد فریمان مراجعه کنیم اصلاً سابقه نداشته که سد در این موقع از سال بخواهد خشک باشد، عنوان کرد: این نشان دهند کاهش شدید بارش‌ها و نبود برف بوده است.

رییس اداره حفاظت منابع آب امور آب مشهد خاطرنشان کرد: پائین دست سد فریمان حقابه بران کشاورزی بسیاری هستند که امسال همه آنها به دلیل خشک شدن سد متضرر خواهند شد.

وی با بیان اینکه چاه‌ها همین شرایط را دارند و چون بارش نداشتیم با افت شدید مواجه شده‌اند، افزود: برای هر چاه کشاورزی یک حجم سالیانه در نظر گرفته‌ایم که این حجم باید طی ۱۲ ماه سال استفاده شود ولی چون امسال بارش کمتر بوده کشاورزان زودتر از موعد شارژ را به اتمام می‌رسانند که این موجب بروز مشکلاتی برای کشاورزان می‌شود.

حبشی‌زاده تصریح کرد: اگرچه در بحران قرار داریم ولی این اول راه است و اگر نتوانیم به درستی مدیریت کنیم شرایط هر روز بدتر خواهد شد. در بسیاری از شهرهای خراسان رضوی با بحران مواجهیم.

وی گفت: اگرچه ورودی به دشت فریمان نداریم اما از طرف مقابل خروجی بسیار وحشتناکی از دشت‌ها داریم که بعداً تبعات بسیار بدی خواهد داشت که فرونشست زمین از آن جمله است.

رییس اداره حفاظت منابع آب امور آب مشهد با اعلام اینکه با این شرایطی که داریم پیش می‌رویم به زودی فرونشست زمین در دشت فریمان هم اتفاق خواهد افتاد، تصریح کرد: هیچ کدام از ساختمان‌ها برای فرونشست زمین طراحی نشده و تبعات بسیاری خواهد داشت، باید تمهیدات لازم هر چه سریع‌تر اندیشیده شود.

وی خاطرنشان کرد: اگر چه برای مشهد انتقال آب بین حوزه‌ای داریم، اما برای فریمان همین انتقال آب را هم نداریم و همان منابع آب موجود را داریم که باید با همراهی کشاورزان و مصرف بهینه آب این توازن را ایجاد کرد.

حبشی‌زاده با اشاره به اینکه با این وضعیت موجود دیگر کاری از دست ما برنمی‌آید و باید کشاورزان همکاری کنند، افزود: هرچند هنوز دشت فریمان دچار فرونشست نشده است اما آبی که از خلل و فرج خاک خارج می‌شود و سطح آب افت می‌کند در آینده نزدیک شاهد فرونشست زمین خواهیم بود.

وی عنوان کرد: دشت فریمان به زودی دچار فرونشست زمین خواهد شد و این واقعیتی است که باید پذیرفت، از سویی به دلیل برداشت بسیار آب شیرین آب‌های شور در حال پیشروی هستند.

رییس اداره حفاظت منابع آب امور آب مشهد گفت: تمامی افرادی که در فریمان زندگی می‌کنند به نحوی مصرف کننده آب هستند همه باید درک کنند که شرایط امسال با سال‌های قبل تفاوت دارد و وضعیت بحرانی است.

وی افزود: تمامی افراد جامعه از جمله فعالان بخش صنعت، کشاورزی و بخش خانگی باید نحوه مصرف را اصلاح کنند، میزان مصرف باید مدیریت شده باشد و صرفه‌جویی کنند.

حبشی‌زاده با اشاره به ضرورت ترویج شعار "مصرف آب نصف " عنوان کرد: اگر می‌خواهیم از این بحران عبور کنیم باید مصرف آب را به نصف برسانیم.

وی در ادامه خاطرنشان کرد: مجموع منابع تغذیه‌ای و ورودی به این دشت حدود ۳۳۸ میلیون مترمکعب در سال و مجموع مصارف و آب خروجی از این دشت حدود ۴۲۰ میلیون متر مکعب در سال است.

این کارشناس حوزه آب همچنین کسری مخزن در این دشت در سال آبی گذشته را حدود ۸۲ میلیون مترمکعب اعلام کرد و افزود: در مقیاس شهرستانی، تعداد کل چاه‌های دارای پروانه در شهرستان فریمان ۳۵۶ حلقه و با حجم پروانه حدود ۸۷ میلیون مترمکعب در سال است.

وی همچنین تصریح کرد: در ۵ سال منتهی به پایان سال ۱۴۰۱ تعداد ۱۶۷ حلقه چاه غیرمجاز با حجم برداشت غیرمجاز حدود ۵ میلیون مترمکعب در سال در محدوده شهرستان فریمان پر و مسلوب المنفعه شده که از این تعداد، انسداد ۸۰ حلقه مرتبط با سال اخیر بوده و تعداد چاه‌های غیرمجاز ۲۴ حلقه با حجم برداشت کمتر از یک میلیون مترمکعب در سال است.

حبشی‌زاده خاطرنشان کرد: علاوه براین طی سال گذشته از اضافه برداشت ۶۷ حلقه چاه دارای پروانه از طریق کنتورهای هوشمند جلوگیری به عمل آمد که این اقدام منجر به صرفه‌جویی بیش از ۷ میلیون مترمکعب از منابع آبی شد.

جمعیت مناطق متأثر از فرونشست بیش از ۵۲ هزار نفر

با توجه به خشکسالی‌های متوالی در یک دهه اخیر و برداشت بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی، پدیده فرونشست زمین در بسیاری از دشت‌های حاصلخیز خراسان رضوی اتفاق افتاده است و این برداشت‌های بی‌رویه سبب شده است که مشکلاتی مضاعف نیز بر بحران آب اضافه شود، به نحوی که امروزه خود به صورت مشکلات اساسی بروز کرده و نه تنها بحران آب را جدی‌تر کرده است بلکه پیامدهای منفی دیگری را نیز در پی داشته‌ است.

یک کارشناس آب و خاک در همین خصوص به ایسنا گفت: دشت فریمان-تربت‌جام با توجه به حجم برداشت‌های بی‌رویه از سفره آب زیرزمینی با کسری مخزن تجمعی بیش از ۱۶۰ میلیون متر مکعب روبرو است.

هادی معماریان با بیان اینکه در دشت فریمان ۱۱۴۸ حلقه چاه حفر شده که در مجموع ۳۷۰ میلیون متر مکعب به صورت سالیانه برداشت می‌کنند، متوسط افت سطح سفره زیرزمینی را حدود ۱.۵ متر در سال اعلام کرد و افزود: در این دشت حدود ۶۳ میلیون متر مکعب اضافه برداشت چاه‌های مجاز است و متأسفانه حدود ۱۲ میلیون متر مکعب برداشت توسط چاه‌های غیرمجاز انجام می‌شود.

وی خاطرنشان کرد: نتایج مطالعات بین سال‌های ۷۷ تا ۸۴ حاکی از افزایش شوری چاه‌های منطقه تا بیش از ۵۰ درصد افزایش بوده و در صورت استمرار در بهره‌برداری کنونی، از گستره تیپ بی‌کربناته آب‌های زیرزمینی منطقه کاسته شده و بر گستره تیپ‌های سولفاته و کلروره افزوده خواهد شد که این موضوع منجر به افت عملکرد در محصولات کشاورزی شده و تهدیدی بر امنیت سلامت و غذایی مردم منطقه خواهد بود.

عضو گروه پژوهشی خشکسالی و تغییر اقلیم در دانشگاه بیرجند بیان کرد: بر اساس نتایج بررسی‌ها توسط سازمان نقشه‌برداری کشور در محدوده شهرستان‌های تربت‌جام و فریمان محدوده تحت تأثیر فرونشست در این منطقه، حدود ۱۰۰۰ کیلومتر مربع و دارای بیشترین نرخ فرونشست تا ۱۶ سانتی‌متر در سال است که شامل ۴۰ روستا و مرکز جمعیتی از جمله روستاهای با بیشترین جمعیت به ترتیب شامل روستاهای سمنگان، خیرآباد، کته شمشیر سفلی، یاقوتین جدید و ... است.

وی جمعیت مناطق متأثر از فرونشست زمین را حدود ۵۲هزار و ۳۰۰ نفر اعلام کرد و گفت: در این محدوده خطوط انتقال نیرو به طول حدود ۱۷۰ کیلومتر قرار دارد.

دهان زمین برای بلعیدن تاریخ ۴۰۰ ساله فریمان باز شده است، استفاده بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی، عدم مدیریت مصرف بهینه آب در حوزه‌های کشاورزی، خانگی و صنعتی، کاهش بارش برف و باران و تداوم خشکسالی در منطقه فریمان روز به روز بر شدت و پیامدهای تخریب‌گر پدیده فرونشست زمین می‌افزاید.

این وضعیت تا آنجا پیش رفته که اکنون نه تنها تأمین آب مورد نیاز برای کشاورزان دشوار شده، بلکه نشست زمین یا پدیده فرونشست روز به روز عمق بیشتری پیدا می‌کند و اگر فکری برای این پدیده نشود، به زودی زمین دهان بازکرده و همه چیز را خواهد بلعید که این شرایط عواقب بسیار ناخوشایندی را برای ساکنان منطقه رقم خواهد زد.

فرونشست، فروریزش یا نشست سطح زمین است که می‌تواند علت‌های متفاوتی داشته باشد اما علت اصلی به وجود آمدن این شکاف‌های عمیق در دشت فریمان، چیزی جز مصرف بی‌رویه آب‌های زیرزمینی و عدم مدیریت صحیح منابع آب نیست.

این شکاف‌ها زیرساخت‌های شهر را ازجمله راه‌ها، مناطق مسکونی و اماکن تاریخی، ... و به خصوص سد فریمان را نشانه گرفته‌اند و تشدید آنها ممکن است اتفاقات ناخوشایند و جبران‌ناپذیری را برای منطقه در پی داشته باشد.

اگر اکنون برای جبران آثار قهر آسمان و مقابله با آسیب‌های خشکسالی چاره‌ای اندیشیده نشود، دیری نخواهد گذشت که زمام امور از دست بیرون شده و این منطقه با وضعیتی بحرانی و ویرانگر روبه‌رو خواهد شد.

انتهای پیام