به گزارش ایسنا، در این آیین‌ها درروزهای اول ماه محرم مردم با پوشیدن لباس سیاه تبرک شده در امامزادگان استان و برپایی هیات‌ها و دسته‌های عزاداری سینه زنی، زنجیرزنی و پخت و توزیع نذری در محله‌های مختلف اقدام می‌کنند.

تعزیه خوانی که از زمان‌های قدیم در استان مرسوم بوده هنوز در برخی از نقاط استان به ویژه در شهر"طاقانک" اجرا می‌شود.

گروههای شبیه خوان و تعزیه‌خوان استان هر روز در دهه اول این ماه با حضور درتکایا و حسینیه‌ها و برپایی تعزیه امام حسین (ع)، حر، ابوالفضل العباس، ظهرعاشورا، و اسارت زینب (س ) مصیبت این روزها را برای مردم بازگو می کنند.

برخی از شهرها آداب و رسوم خاص خود را برای زنده نگه داشتن ماه محرم دارند. در این گزارش اشاره‌ای به این آداب و رسوم در شهرهای چهارمحال و بختیاری داریم که خواندن آن برای مخاطبان خالی از لطف نخواهد بود.

آیین «علم‌زنی به چشمه آب» در شهر بن

آب در فرهنگ عاشورا از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و واقعه شهادت حضرت ابوالفضل (ع) به عنوان علمدار کربلا و جانبازی‌های وی هم در نظر عامه مردم، نشانه ای از فضایل اخلاقی به شمار می‌آید. در میان ساکنان «بن»، رساندن عَلَم به آب و فرو بردن آن در چشمه، به معنای رفع تشنگی و پیروزی نهایی حق بر باطل تعبیر می‌شود.

آیین بستن علم در شهر بن در گذشته با آداب و رسوم ویژه‌ای همراه بوده که در گذر زمان این آداب به فراموشی سپرده شده است. نذر درخت از طرف صاحبان باغات و کشاورزان برای استفاده در بستن علم نیز از مواردی است که در گذشته، گاهاً وجود داشته و امروزه کمتر دیده می شود. نذر پارچه در رنگ‌های و اندازه‌های مختلف برای گره زدن به تنه علم که اغلب شامل شال یا روسری بوده در چند سال گذشته جای خود را به پارچه و پرچم‌های یکسان در رنگ‌های سبز، سیاه، قرمز و در مواردی زرد رنگ داده است.

امروزه صاحبان علم خود با تهیه پارچه و یا پرچم و بستن آنها به علم، آن را در رنگ های سبز، مشکی و یا ترکیب سبز و مشکی، سبز و قرمز و قرمز و مشکی آماده می کنند.

نوعی از علم نیز در چند سال گذشته و در پی ممانعت و برخوردهای مختلف با رسم قَمه زنی در شهر بن ظاهر شده است. رسم قمه زدن در شهر بن در گذشته به اشخاص خاصی تعلق داشت که با ورود افراد مختلف و دیدگاه‌‎های جدید در آن امروزه مقبولیت همگانی خود را از دست داده و اعمال محدودیت برای جلوگیری از انجام این برنامه در سال های اخیر، منجر به شکل گیری علم سفید رنگ شده است. رنگ این علم برگرفته از کفن پوشیدن افراد قمه زن در روز عاشورا است.

پیش از توسعه شهر و ایجاد محلات جدید، تمامی علم‌ها از جلوی مسجد جامع شهر به سمت گرداب حمل می‌شد، اما این رسم اکنون منسوخ شده و علم‎ها از مسیرهای گوناگون به سوی گرداب حمل می‌شوند. هیئت های عزاداری در نیمه های شب تاسوعا با نوحه سرایی، مداحی و فریاد «حیدر ، حیدر» علم‌ها را به سمت گرداب که در قسمت جنوب غربی و در فاصله حدوداً نیم کیلومتری از شهر واقع شده است، منتقل می‌کنند.

خواندن نماز جماعت صبح و زیارت عاشورا و پخش نذری مانند حلیم و شیرگرم در میان عزاداران پس از پایان یافتن مراسم فرو بردن علم در آب چشمه انجام می‌شود. با طلوع سپیده صبح، عزاداران و هیئت‌های مذهبی با حمل علم‌ها به سمت شهر حرکت می‌کنند.

روز عاشورا در میان مردم بن با نام «روز تیغ» شناخته می‌شود و ادای احترام به سادات در مراسم «آقا سلام» مهمترین بخش از مراسم عزاداری حسینی در این روز است. حمل کنندگان علم در صبح روز عاشورا پس از اجرای مراسم فرو بردن علم در آب با عبور از میدان میرزا حبیب‌دستان وارد خیابان جانبازان شهر بن می‌شوند. در مسیر ورود به شهر، جمعیت عزاداران افزایش یافته و گروه‌های جدیدی از هیئت‌های مذهبی به جمع حمل کنندگان علم‌ها می‌پیوندند.

عزاداران حسینی در طی عبور از خیابان های شهر و اجرای مراسم «اقا سلام»، برای نشان دادن حزن و اندوه خود بر روی سر و گاهاً بر روی شانه ها گِل می‌زنند. رنگ این گل که مخلوطی از خاک رس و گلاب است به دلیل استفاده از نوع خاصی از خاک رس کمی به رنگ قرمز متمایل است. رسم «گِل زنی» را اکثر افراد حاضر در مراسم عزاداری روز عاشورا بن انجام می‌دهند و زنان نیز بر روی چادر و روسری خود گل می‌زنند.

علم‌هایی که در طی روزهای تاسوعا و عاشورا در شهر حرکت داده شده و برای مراسم فروبردن در آب به گرداب حمل شده‌اند پس از پایان دهه نخست محرم در مقابل منازل و مساجد قرار می‌گیرند. بازکردن تمامی علم‌ها به پس از ماه صفر موکول شده و در زمان بازکردن آنها، تعداد بسیاری از پارچه های نذر شده به نذرکنندگان بازگردانده می‌‍شود.

از دیگر اعتقادات جمعی رایج در میان مردم شهر بن در خصوص علم می‌توان به ضرورت و الزام قربانی کردن در زمان برخورد علم به زمین اشاره کرد. بنابر این عقیده، اگر در زمان جابه جایی علم، قسمتی از آن به ویژه سر علم با زمین برخورد کند، قربانی کردن گوسفند برای صاحب علم ضروری است.

بستن و حمل علم در فرهنگ عاشورا به دلیل ارتباط آن با کاروان و سپاه حضرت امام حسین(ع) و به خصوص حضرت ابوالفضل (ع) از جایگاه ویژه‌ای در میان مسلمانان برخوردار بوده به گونه‌‍ای که نذر پارچه برای بستن علم و حمل آن امروزه به عنوان شاخصه‌ای مهم در اغلب مراسم عزاداری حسینی به شمار می‌آید.

اگرچه مستندات فراوانی در خصوص بستن علم و حمل آن در نقاط مختلف کشور وجود دارد اما فروبردن علم در آب در هیچ گونهز این مراسم ها تاکنون روئیت و یا گزارش نشده است.

شاخصه مهم دیگری که مراسم فرو بردن علم در گرداب بن را از دیگر مراسم‌های عزاداری ایام محرم متمایز کرده، ارتفاع علم ها و تعداد آن‌ها در این مراسم است. بلندی و طول علم‌های آماده شده در شهر بن گاهاً از ۲۰ متر نیز تجاوز کرده و تعدا آن‌ها نیز به بیش از ۱۵۰ عدد می‌رسد.

اگرچه قدمت مراسم فروبردن علم در گرداب بن بنابر روایات شفاهی نزدیک به هشتاد سال تخمین زده می‌شود اما تاکنون هیچ گونه موردی در خصوص جمع آوری مستندات این مراسم رخ نداده و یا گزارش نشده است.

تشکیل گروه پژوهشی با مشارکت کارشناسان مختلف و به ویژه کارشناسان مذهبی برای شناسایی ریشه ها و عقاید شکل دهنده این مراسم با توجه به تحریف‌های صورت گرفته در شیوه های اجرای مراسم فرو بردن علم در قدمگاه گرداب بن ضروری به نظر می‌رسد.

حضور مبلغان مذهبی و برگزاری دوره‌های آموزشی برای اعضاء هیئت‌های عزاداری و آشناسازی آنان با مفاهیم و تاریخ واقعی کربلا نیز از مواردی است که به دلیل افزایش بدعت‌ها و شیوه‌های غیر معمول عزاداری و امکان تحریف مراسم فروبردن علم در گرداب بن باید انجام گیرد.

آیین «چاق چاقو» در شهر سامان

مردم سامان هر ساله عزاداری حسینی را بسیار پرشور و با سوز و گداز خاصی برگزار می‌کنند. از اولین روز دهه عاشورا دسته‌های عزاداری در مساجد، تکایا و حسینیه‌های مختلف شروع و اوج این عزاداری از عصر روز تاسوعا آغاز می‌شود. پس از عزاداری روز تاسوعا مردم عزادار به مساجد رفته و عزاداری خود را ادامه می‌دهند و خود را برای انجام مراسم «چاق چاقو» آماده می‌کنند. بعد از نیمه شب حدود ساعت ۱ یا ۲ صبح از مساجد و تکیه‌ها به کوچه‌ها و خیابان‌های شهر رفته و عزاداری خود را با انجام مراسم «چاق چاقو» ادامه می‌دهند. این مراسم تا اذان صبح ادامه دارد.

در مراسم عزاداری چاق چاقو، نوحه خاصی خوانده می‌شود و همزمان با خواندن این نوحه عزاداران و شرکت کنندگان دو سنگ یا دو چوب خود را که در دست گرفته‌اند به همدیگر می‌کوبند. در گذشته بیشتر از سنگ استفاده می‌شد. به این خاطر در گذشته تکه سنگ‌های صیقلی و صاف را جمع آوری کرده و در مراسم چاق چاقو از آن‌ها استفاده می‌کردند و امروزه ببیشتر از تکه چوب‌های صاف تراشیده شده‌ای که در پشت آن‌ها جای انگشت تعبیه شده است استفاده می‌کنند.

نوحه خوان‌های «چاق چاقو» افراد خاصی هستند که در خواندن این نوحه مخصوص تبحر خاصی دارند و این خواندن با سوز و گداز ویژه‌ای همراه است. از جمله نوحه خوان‌های با تبحر می‌توان به «مرحوم ناصر جعفرزاده» اشاره کرد.

خواندن نوحه با نوای سنج و طبل همراهی می‌شود. صدای به هم خوردن سنگ‌ها یکنواخت است. در کنار صدای نواختن سنج و طبل، برای دادن سوز و گداز بیشتری به این مراسم نی نیز نواخته می‌‎شود. در گذشته طبل نیز همراه این مراسم اجرا نمی‌شده است ولی این مراسم با نواختن ساز محلی «سرنا» که در سامان به آن «ساز چپی» می‌گویند همراه بوده است.

مردم شهر سامان قریب به اتفاق در این مراسم شرکت می‌کنند حتی از شهرستان‌ها و سایر استان‌ها برای فیلم‌برداری و شرکت در مراسم در شهر حضور پیدا می‌کنند.

پرشورترین عامل «چاق چاقو» خواننده نوحه یا نوحه گر آن است که متأسفانه با از دنیا رفتن نوحه خوان‌های قدیمی و مسن، از رونق و حال و هوای نوحه کاسته می‌شود و وارد کردن ابزاری مانند طبل به جای نواختن ساز سرنا این مراسم را کمی از اصل واقعی خود دور کرده است.

یکی از نوحه‌های مخصوص (به زبان بومی شهر سامان یعنی ترکی قشقایی) که در حین اجرای مراسم زمزمه می شود، به شرح زیر است:

ای خدا گین چالمَسِـن             بـِگـِجَه سحر اُولمَسِن

گین چالور طوفان اولُر             کرب و بلادَ قان اولُر

گین چالور طوفان اولُر             اصغر بـُقاز قان اولُر

گهوارسه بوش قالمسن              رباب پریشان اولماسن

ای خدا گین چالمَسِـن             شام غریبان اُولمَسِن

ای خدا گین چالمَسِـن              زینب پریشان اُولمَسِن

مراسم «تعزیه حضرت قاسم (ع)» در شهر طاقانک:

مراسم تعزیه حضرت قاسم (ع) در شهر طاقانک، غالباً در روز هفتم یا نهم ماه محرم اجرا می‌‍شود و حمل سینی‌های بزرگ (طبق) حامل انواع شیرینی و میوه، سجاده، گلاب، قرآن، شمع، آیینه، حنا، گل و سبزه گندم به همراه کاروان نمادین اهل بیت (ع) در این آیین مرسوم است.

بعد از ورود کاروان، سینی‌ها داخل میدان برگزاری تعزیه گذاشته شده و تعزیه شروع می‌شود.

در حین اجرای مراسم تعزیه حضرت قاسم (ع)، حاضرین نسبت به تقسیم نذورات بین کلیه عزاداران اقدام می‌کنند.

بعضی از بانوان نیز با گرفتن نذورات به اصطلاح خود به صورت گرو، نیت می‌کنند که چنانچه حاجت خود را بگیرند، آن‌ها نیز برای سال آینده سینی نذر کرده و تقدیم کنند.

در پایان، تمام سینی ها با وسایل و نذورات گذاشته شده به صاحبان آن‌ها تحویل داده می‌شود.

نذر سینی و آوردن آن به تعزیه از زمان‌های حدود ۶۵ سال پیش بر اساس همان تعزیه عروسی حضرت قاسم (ع) انجام می‌شود که برای فرزندان در آستانه داماد شدن یا جوانی که از دست داده بودند آماده و به مجلس می‌آوردند، ولی از حدود ۱۰ سال پیش، عروسی حضرت قاسم (ع) از نسخ حذف و سینی‌ها به طور کاروانی مسیر را طی می‌کنند.

همچنین از سنت‌های پسندیده که برخاسته از عشق و ارادت قلبی مردم  چهارمحال و بختیاری به خاندان عصمت و طهارت (ع) بوده این است که کسب و کار و منفعت در روزهای تاسوعا و عاشورای حسینی (ع) رها و بازارها، امور کشاورزی، دنبال طلب رفتن و ... تعطیل می‌شود. بیشتر این تعطیلی کسب و کار از شب تاسوعا تا شام غریبان شهادت امام حسین (ع) انجام می‌شود.

بعضی از مراسم ها منحصر به محل و جایگاه خاصی است گرچه مانند این نمونه‌ها در کشور وجود دارد اما تفاوت‌های زیادی بین آنان موجود است که لازم است هرکدام جداگانه به منظور ارتقاء و ترویج فرهنگ عاشورا حفظ و ثبت شوند.

امروز جبهه فرهنگی کشور نیازمند حضور نسل جوانی است که به واسطه همین آداب و رسوم خاص شهرها در عزاداری‌های محرم، به هیئات و دسته‌های عزاداری می‌پیوندند. اینگونه است که می‌توان حماسه عاشورا را در تاریخ جاودانه کرد.

انتهای پیام