صائب از جمله شعرایی است که به ابداع مضامین، ابتکار معانی، قوت خیال، قدرت تجسم تمام تاثرات و عواطف بشری، کیفیت نفسانی و تجسس در اعماق روح آدمی پرداخته و یک مسئله واحد را از نظرگاه‌های مختلف لحاظ و مورد تحلیل فلسفی نیز قرار داده است.

صائب تبریزی تمام اتفاقات، حوادث، مشاهدات و محسوسات زندگی و حتی آلات و اشیای اطراف خود را مورد دقت و کنجکاوی قرار داده و همه حالات و اوضاع مختلف آن‌ها را به بهترین وجه به دیگران نشان داده است. قوه تخیل و تفکر او به قدری زیاد بود که از هر موردی اعم از مجرد و مادی، مضمونی تازه و غیرمکرر به دست می‌آورد و از آن به انواع تمثیلات متعارف نتیجه‌ای روحانی و فایده‌ای فلسفی برای دیگران به ارمغان می‌آورد.

این شاعر بلند آوازه تک تک اجزاء اطراف خود را زیر ذره‌بین قرار می‌دهد و این اجزاء را با اندیشه والای خود می‌پروراند و در بستری از زیبایی‌های هنری به نمایش می‌گذارد. صائب با شیوه و طرزی نو، در میان عناصر و اجزاء مضمون‌ساز می‌نشیند و با صید و شکار لحظه لحظه حالات عناصر، شگفتی‌های اعجاب‌انگیز شعر خود را خلق می‌کند.

همچنین صائب شبکه‌های به هم تنیده مضامین ذهنی خویش را با الهام از ایهام ظاهری و درونی عبارات و دورنمای تلمیحی واژه‌ها در بوم نقاشی خود به تصویر می‌کشد و آیینه تمام نمای ظرافت‌ها، ریزه‌کاری‌ها، نکته‌سنجی‌ها و باریک‌اندیشی‌های شیوه نوین می‌شود. در ذهن صائب همه حالات و همه موجودات، دست مایه مضمون آفرینی است و بر این باور از هر آنچه دیده و شنیده مضمون تراشیده و آن را در هاله و طیفی از مضامین متنوع و گوناگون و بکر و نامکرر بازسازی و بازپروری کرده و برای خواننده خود ارائه داده است.

صائب پدیده‌ای نوظهور است که بیشتر به غزل‌سرایی می‌پردازد

از ویژگی‌های شعری صائب در خلق مضامین بکر، استفاده از کلماتی است که در اشعار شاعران قبل و حتی هم عصر او نیز کمتر کاربرد دارد، کلماتی که بیشتر برگرفته از اصطلاحات عامیانه و روزانه مردم است، به طوری که دقت او در ساخت معانی تازه و مضامین نو و بدیع، او را از پرداختن به الفاظ آنچنانی در حد غزل دور کرده است. صائب پدیده‌ای نوظهور است که نماینده یک نوع خاص از غزل به شمار می‌رود و پس از حافظ برای فرار از ابتذالی که مقلدان حافظ به آن دچار شده بودند به وجود آمده است.

کثرت کلام و بدیهه‌گویی از اختصاصات صائب است، شهرت صائب بیشتر در غزل‌سرایی اوست و سبک ویژه او در غزل‌سرایی، مضمون پردازی به شیوه تشبیه، تمثیل و یا روش توجیه است. دید نکته‌سنج و دقیق صائب، اجزاء ساده را معنی‌دار می‌سازد و به عناصر بی‌روح جان می‌بخشد و آن‌ها را سخنگو و فلسفه‌پرداز می‌کند.

صائب تبریزی با بهره‌مندی از افق دید بسیار بالای خویش و با برخورداری از زاویه دید هنرمندانه از همه پیشی گرفته و گوی سبقت از همه ربوده است. به واسطه همین دو خصیصه منحصربه‌فرد در صائب، اشعار و ابیات او تنها در حیطه جفت گردان‌های سرگردان نیست، بلکه در دامنه و افقی وسیع پا از مرز دو تا بودن فراتر می‌گذارد.

بیشترین شهرت صائب مدیون تک بیتی‌های زیبای آن است

بیشترین شهرت صائب مدیون تک بیتی‌های زیبای آن است و خود البته به ارزش کار خود در این زمینه واقف است. تک بیتی‌های صائب به منزله کلمات قصار و حاوی حکمت عملی است از این‌رو، بسیاری از آن‌ها حکم ضرب‌المثل پیدا کرده است.  

به همین دلیل ویژگی مهم عدم ارتباط بین بیت‌ها سبب شده تا بنای شعرهای این سبک بر تک بیت‌ها استوار شود و در نتیجه رواج بیت‌های آن بین مردم بیشتر از سبک‌های دیگر باشد به طوری که اکثر بیت‌هایی که در بین مردم به عنوان شاهد یا ضرب‌المثل به کار می‌رود از شاعران سبک هندی است.

خمیرمایه اندیشه‌های صائب، توجه به پیرامون خود است

از ویژگی‌های خاص صائب در قلمرو شعر و شاید خمیرمایه اندیشه‌های ژرف و ظریف او، توجه دقیق و موشکافانه به پیرامون خود است که حاصل این توجه رسیدن به فضای شاعرانه، توام با روابط علت و معلولی هنرمندانه است، روابطی که با وجود رنگ طبیعی در عالم بیرون در درون شاعر با احساسات لطیف گره می‌خورد و در بستری مناسب و لبریز از عواطف شاعرانه در جلوه‌ای کاملا سحرانگیز با کسوت حسن تعلیل ادبی و هنری خودنمایی می‌کند.

زمانی در ساختار ابیات و مصراع‌های تمثیلی با بهره‌گیری از هنر بی‌بدیل صائب، در خلق تمثیل‌های ظریف، به هنرنمایی می‌پردازد. پیکره‌های ذهنی او با تمام ابعاد درونی و بیرونی، لباس تمثیل می‌پوشاند و در کالبدی زیبا و دلربا عینیت می‌بخشد و افراد را مسحور ذهن نقادانه خود می‌کند.

صائب با عناصر مضمون‌ساز، حرف‌های درون خود را که برگرفته از افق بیکران دید او در عرصه هنر و ظرافت است، به زیباترین شکل ممکن بیان می‌کند. او به صراحت سخن می‌گوید، ساده حرف می‌زند و ساده و راحت نیز خواننده‌اش را به سوی خود فرا می‌خواند و با ایراد حکم کلی و مصداق عینی و بیان ضمنی، بر کلام خود تایید و تاکید می‌کند و زمینه را برای پذیرش آن سخنان فراهم می‌آورد.

منابع

سجادی، علی محمد؛ ۱۳۷۳؛ صائب تبریزی و شاعران معروف سبک هندی؛ انتشارات پیام‌نور؛ تهران.

دریا گشت، محمد رسول؛ ۱۳۷۱؛ صائب و سبک هندی در گستره تحقیقات ادبی؛ نشر قطره؛ تهران.

حیدری، غلامرضا؛ ۱۳۸۸؛ درآمدی بر هنر شاعری صائب، شاعری مضمون‌ساز و هنرمند؛ نشریه زبان و ادبیات فارسی؛ تهران.

انتهای پیام