هر ملت و سرزمینی با به جا آوردن آیین مراسمات، جشن ها و پایکوبی های سالانه و گسترش فرهنگ بومی خود وامدار قدمت و اصالت می شود.

اورامانِ کردستان به دلیل دوری از دریا و منابع دریایی و وجود کوه های سربه فلک کشیده و صعب العبور بودن منطقه، جزو استراتژی ترین مناطق در ایران است. در این قسمت از زاگرس، وجود چراگاه های غنی و پتانسیل پرورش دام، محصولات لبنی و باغداری که اساسی ترین امر در امرار معاش مردمان این ناحیه است، سبب پیدایش کار جمعی، بزرگ داشتهای فصلی و گروهی فراوانی شده است. یکی از رسوم گروهی کە می توان نام برد، کوچ فصلی اورامان نشینان است کە در اصطلاح عامیانه «هاوینە هوار» نام دارد.

کاک حسن سجادی، محقق در امور اورامان شناسی و مناسبت های مرسوم در ایران باستان در مورد جشن تیر و اولین روز تابستان در اورامان می گوید: بنا به روایتی تیرگان روزی است که کیخسرو پادشاه ایران بعد از شستشوی خود در آب چشمه به یکباره ناپدید می‌شود، که این امر سبب پیدایش“جشن آب” که به آن “جشن آبریزگان“، “آبریزان“، “نوروز طبری“، “جشن سرشوی“، “آفریجکان” یا “عیدالاغتسال” نیز گفته می‌شود که در باور و فرهنگ مردم نقش بسته است، جشنی که اوایل تابستان هر سال برگزار می‌شود.

در ایران باستان به مناسبت‌های مختلفی جشن برپا می‌شد و چون ایران از نظر آب و هوای کشوری تقریبا گرم و خشک است برای شروع تابستان جشن آب برگزار می‌شود، که در اورامانات به دلیل نبود چشمه های آب و به حرمت برفگیر بودن منطقه در فصل سرما و زمستان نقاط برفگیر و غار مانند را برای ایجاد یخچال های طبیعی در نظر می گیرند. با آغاز بهار دهانه غارها و یخچال های انباشته از برف را مسدود می کنند و در اوایل تابستان و جشن آغاز هوار نشینی، برای آب آشامیدن و به صورت جیره بندی از برف ها استفاده می کنند، به این برف ذخیره شده «گَم» می گویند. 

وی می گوید: در ایران کهن با استفاده از سازه‌های خورشیدی که شامل چهارطاقی بوده است، می‌توانستند شروع تابستان را تعیین کنند. حرکت و زاویه خورشید در میان ستون‌های این سازه در اصل نشان‌دهنده شروع فصلی جدید از چهار دوره یک سال، یعنی یک فصل بود.

این محقق با اشاره به سند و منابع در دسترس می گوید: در تقویم گاهنبار که یکی از قدیمی‌ترین تقویم‌های ایرانی است، سال به چهار فصل و چهار میان فصل تقسیم می‌شود، شروع تابستان مصادف با شروع سال نو بوده و به همین دلیل نیز جشن روز اول تابستان در اصل همان جشن سال نو بوده است.با توجه به اینکه در ابتدای تابستان خورشید در بالاترین نقطه در شمال شرقی طلوع کرده و در بالاترین نقطه در شمال غربی غروب می‌کند و در نتیجه طولانی‌ترین روز سال و کوتاه‌ترین شب سال به وجود می‌آید.

او ادامه می دهد: مردان و زنان تلاشگر و با تجربه هورامان، نه از روی تقویم و ماه، بلکه از روی جو مساعد آب و هوای منطقه و موقعیت خانوادگی خود، زمان جشن را تعین می کنند، که در این میان مادر بزرگ و پدر بزرگ ها نقش بسزایی دارند و تجربه های زیسته خود در اختیار جوانان قرار می دهند.

کوچ دسته جمعی در اورامان، رفتن به سوی خودکفایی و آغاز فصلی نو از دفتر زندگی هوار نشینی است در این فصل از زندگی، مردان دلیرانه به قلب طبیعت رسوخ می کنند و روزی پاییز و زمستان دام های خود را جمع می کنند و زنان از شیر دام ها، کره، کشک، ترخینه، سیراج، روغن محلی و خشک کردن انواع گیاهان دارویی می شوند.

از هاوینه هوارهای اورامان می توان «شیره دره، کوسالان، عودالان و هانه سرد را در روستای گردشگری بلبر، کوسالان در روستای سلین و قوره خان، کراویه دول در روستای نوین و هوار گولی در روستای کلجی و هوار درویان را که هواری مشترک برای همه هوار نشینان اورامان است، نام برد. هوار درویان مکان اصلی و دیرینه هوارنشینان اورامان است، در این کوچ سالانه هر خانواده منزلگاه ویژه خود را دارد که حتی اگر خانواده ای به هر دلیلی در آن سال کوچ نکند بدون اجازه مالک، کسی اجازه استفاده از منزلگاه را ندارد. در چنین روزی دختران جوان هوار در لباس های رنگی کُردی خود، مشک به دست در صفی موزون رو به یخچال های طبیعی برای آوردن برف و آغاز جشن تیر یا هاوینه هوار اورامان شرکت کنند.

انتهای پیام