تمام نقاط کشور ایران نشانه‌هایی از قدمت و فرهنگ کهن را به خوبی می‌توان مشاهده کرد. نشانه‌هایی که همگی گواه بر قدمت چند هزار ساله سرزمین ایران می‌دهد. یکی از شهرهایی که به خوبی و به تعداد فراوانی این نشانه‌ها در آن یافت می‌شود، شهر کویری و زیبای بیرجند است که در قلب خراسان جنوبی قرار دارد. شهری با جاذبه‌ها، فرهنگ‌ها و آداب و رسوم‌های خاص و متنوع که مانند ستاره‌ای درخشان در دل شب‌های کویری خراسان جنوبی می‌درخشد.

به گزارش ایسنا، اماکن دیدنی و جاذبه‌های گردشگری این شهر در کنار هوای دلپذیر و پاکش آنقدر زیاد است که حیف است تمام و کمال از این مکان‌ها دیدن نکرد و از هنر معماری کهن و اصیل ایرانی لذت نبرد.

ارگ بهارستان

از آنجایی که بیرجند یک شهر تاریخی و قدیمی به شمار می‌رود، پس اولین اثر تاریخی که در این شهر به آن بر خواهیم خورد ارگ و قلعه‌های زیبا با معماری خاص است. ارگ بهارستان یا باغ زرشکی که جزء همین بناها به شمار می‌رود، در خیابان منتظری شهرستان بیرجند واقع شده است. قدمت این بنا به دوره پرشکوه افشاریه برمی‌گردد. بنایی که اتفاق‌ها و رویدادهای مهم تاریخی را به خود دیده است که یکی از این رویدادهای مهم، پناهنده شدن لطفعلی خان زند در این ارگ است. بنا در حصار درختان سربه فلک کشیده و گل‌ها و گیاهان رنگارنگ قرار دارد که منظره‌ای به غایت دلپذیر را به وجود آورده است. اهمیت این ارگ آنقدر زیاد است که در سال 1379به ثبت آثار ملی ایران درآمده است.

آبشار گیوگ

یکی از ویژگی‌های منحصر به فرد بیرجند، وجود آبشارها و چشمه‌های متعدد در این شهر کویری است. یکی از این آبشارها گیوک است و در منطقه‌ای که فراوانی گل و سبزی دیدی می‌شود، قرار گرفته است. آبشار گیوک نامش را از روستایی که در مجاورش قرار دارد و به همین نام می باشد، گرفته است. آبشار از دل کوه به پایین ریخته می‌شود و صحنه‌ای زیبا را به وجود آورده است و از برکت همین آبشار زیبا، باغات بسیاری از جمله زرشک، توت، انگور، بادام و زردآلو رشد کرده‌اند و مردم آن منطقه از همین میوه‌های خوشمزه کسب درآمد می کنند.

این آبشار از ابتدای جاده بیرجند به خوسف و در کنار شهرک صنعتی، مسیری فرعی به سمت جنوب واقع شده که پس از گذشتن از روستاهای دهنو، زینی و نوکند به گیوک منتهی می‌شود.

آبشار چهارده

یکی دیگر از آبشارهای بیرجند که تبدیل به جاذبه گردشگری این شهر شده است، آبشار چهارده است. نکته مهم در مورد این آبشار ارتفاع آن بوده که به هفت متر می‌رسد. آبشار در روستای چهارده با خانه های سنتی و زیبا که همگی با سنگ ساخته شده‌اند قرار دارد.

این آبشار در پنج کیلومتری جنوب شهر بیرجند واقع شده است و از انتهای خیابان غفاری و پس از گذشتن از یک مجتمع دانشگاهی، قابل دسترسی است.

بند دره

فراوانی نعمت مایه حیات در این شهر تمامی ندارد، وجود بند دره در این شهر گواه همین موضوع است. این سد پرآب که در اواخر دوره زندیه احداث شده است در انحصار کوهستان‌های آن منطقه است و این مایه حیات با سخاوتمندی که دارد هم از دره بالا و هم دره پایین عبور می‌کند و شهرت نامش به بند دره هم همین موضوع است. بند دره حدود یک قرن پیش به فرمان امیر شوکت الملک پی ریزی شده است و طولی نکشیده که تبدیل به بزرگ ترین و تاریخی ترین بند بیرجند شده است. این سد مهم و قدیمی هم در سال 1381در فهرست آثار ملی کشورمان به ثبت رسیده است.

این بند یا سد در ۵ کیلومتری انتهای خیابان مدرس بیرجند در میان رشته کوه جنوب این شهر به نام رشته کوه باقران واقع است.

باغ امیرآباد

به برکت وجود همین سد ها و آبشار ها در دل کویر، باغ و بوستان‌های متعددی در این منطقه رشد کرده است، باغ امیرآباد با ساختمان قدیمی که تزیینات و کنده کاری های قدیمی که بر پیکره آن نقش بسته بیانگر هنر معماری اصیل ایرانی است، در پنج کیلومتری غرب بیرجند خودنمایی می‌کند باغی که انواع درختان کاج در آن منظره‌ای دل انگیزی را به وجود آورده است. قدمت این باغ سرسبز هم به دوره قاجار پیوند خورده است.

باغ امیراباد واقع در روستای امیرآباد، در غرب شهر بیرجند و در فاصله 5 کیلومتری جاده خوسف-بیرجند واقع شده است.

مدرسه شوکتیه

هرجا که اصالت و تمدن باشد فرهنگ نیز وجود دارد و مدرسه شوکتیه گواه همین سخن است. وجود این مدرسه نشان دهنده میزان اهمیتی است که گذشتگان ما به تربیت و آموزش داده اند. این اثر تاریخی که کارکرد های متعددی داشته، ابتدا با نام حسینیه شوکتیه و به فرمان محمد ابراهیم خان علم احداث شده است و بعد از تجربه آموزش دارالفنون و رشدیه تبریز، شیوه آموزش جدید نیز در این بنا اغاز به کار کرده است.

پست خانه بیرجند

ساختمان پست قدیم مربوط به اواخر دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی است و در بیرجند، در بافت قدیم خیابان منتظری و در نزدیکی مدرسه شوکتیه و خانه پردلی واقع شده ‌است.

این اثر در تاریخ ۵ تیر ۱۳۸۴ با شماره ثبت ۱۱۹۴۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است. این بنا در دوره قاجار کاربری نظامی داشته و مکانی برای ساخت، تعمیر، ذخیره و نگهداری اسلحه و مهمات نظامی بود. پس از آن تا سال ۱۳۶۱ برای تلگراف و حمل مرسولات پستی استفاده می‌شده‌است.  این بنا از جمله بناهای دو طبقه است که ورودی آن در ضلع شرقی واقع شده و همچنین دو ضلع دیگر بنا نیز به صورت دو طبقه‌ای است.

آجرکاری به شیوه رگ‌چین و از نوع خفته و راسته به صورت کتیبه‌ای سرتاسری در قسمت فوقانی دیوار ضلع شمالی در قسمت تحتانی این دیوار در انتهایی‌ترین قسمت شرقی این ضلع نیز دیده می‌شود. تمامی قوس‌های حلالی پنجره‌ای روبه حیاط بنا از  نمای بیرون به صورت هره‌چینی آجری مزین شده است؛ ولی تنها قسمت زیرین قوس‌های پنجره‌هلی طبقه دوم ضلع شمالی، دارای تزیینات آجرکاری به شیوه رگ‌چین و از نوع خفته و راسته است؛ لازم به ذکر است که تزیینات آجارکاری و رخبام تنها در ضلع شمالی بنا وجود دارد. مصالح به کار رفته در این بنا آجر، خشت، گچ و ملات گل است.

آب انبار محسن زاده 

مخزن این آب انبار یک میلیون و ۶۰۰ هزار لیتر آب گنجایش دارد.به طوری که وقتی وارد این مخزن می‌شوید عظمت و بزرگی آن باعث می‌شود تا چند لحظه سکوت کنید و به فکر فرو روید .داخل این مخزن اشکالی روی دیوار وجود دارد که به گفته مسئول میراث احتمالا با توجه به این نقشه‌ها قدمت این اب انبار به دورهای قبل تر از قاجاریه می‌رسد. این آب‌انبار در محله تاریخی سرده و درون بافت تاریخی بیرجند قرار دارد و مانند دیگر آب‌انبارهای موجود در منطقه دارای فضای ورودی، پلکان، پاشیر و منبع ذخیره آب است.

فضای ورودی آب‌انبار به صورت ساده و در عین حال دارای طاقی با قوس جناغی است، بعد از فضای ورودی پلکان‌های آب‌انبار واقع شده که در طرفین ابتدای ورودی آن دو سکو تعبیه شده است. پوشش سقف در فضای داخلی به صورت طاق‌آهنگ احداث شده و این پوشش تا انتهای پاشیر نیز به یک فرم ادامه می‌یابد. منبع ذخیره آب این آب‌انبار به شکل مستطیل به عمق آبگیر ۱۰ متری با مصالحی چون آجر و ملات ساروج ساخته شده و دارای پوشش سقف گهواره‌ای است که مخزن این آب انبار جزو بزرگترین مخازن آب انبار به حساب می آید. این بنا در سال ۱۳۷۹ با شماره ۲۹۰۷ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

باغ اکبریه

باغی جهانی با درختان با صلابت و سر سبز که داری ساختمانی با نقش و نگارهای منحصر به فرد است در بیرجند واقع شده و اکنون شهرت بسیاری دارد. این بنا متعلق به دوره قاجار در سال 1378به ثبت آثار ملی رسیده است.

خالق باغ با اتکا به دانش تجربی خود، فضایی را ایجاد کرده که باعث بقا و پویایی بستر طبیعی منطقه شده است. ساخت این مجموعه از اوایل دوره قاجار تا اواخر آن دوره و در چند مرحله انجام شده ‌است. این باغ شامل چند عمارت از جمله عمارت مرکزی است که با عملکرد تشریفات و پذیرایی از مهمانان که هستۀ مرکزی باغ نیز به حساب می‌آید. ویژگی‌های منحصر به فرد باغ اکبریه باعث شد تا در کنار چند باغ دیگر دیگر از کل کشور در قالب یک پرونده زنجیره‌ای در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت برسد.

احداث باغ در زمین شیب‌دار، وجود خطوط راست در طراحی و ساخت عمارت در بلندترین قسمت فضای باغ و همچنین ایجاد جوی آب دائمی و وجود درخت‌هایی قدیمی با عمر بیش از ۱۰۰ سال، از عوامل این ثبت جهانی است. در حال حاضر بخش احداث شده در اوایل دوره قاجار، به عنوان کتابخانه فعال است و از بخش مرکزی که در دوره قاجار احداث شده به عنوان موزه باستان‌شناسی و مردم‌شناسی استفاده می‌شود. موزه خصوصی سکه نیز که نشان دهندۀ سکه‌های رایج در دوران‌های مختلف است، بخش‌های مختلف موزه‌ای باغ جهانی اکبریه بیرجند را تشکیل می‌دهند.

ارگ کلاه فرنگی

یکی دیگر از ارگ‌های این شهر فرهنگی با عمارت بسیار مجلل که هنر دست هنرمندان ایرانی است. عمارت کلاه فرنگی است که البته به نام‌های دیگری از جمله ارگ حسام الدوله، قصر بی بی عروس که به معنای واقعی همانند عروسی زیبا در بیرجند می‌درخشد و همچنین با نام ارگ سرکار مشهور شده است. صاحب اصلی این عمارت که سرآمد تمام ارگ‌های بیرجند است، امیر علم خزیمه بوده که ارگ را به فرماندارآن زمان بیرجند بخشیده است. این بنای سفید رنگ شش ضلعی که زمانی یکی از مکان‌های سیاسی و به عنوان مقر حکومت دوره زندیه بوده، باقی مانده است.

بازار سنتی بیرجند

بیرجند هم از داشتن بازارهای سنتی با معماری خاص قدیمی بی نصیب نمانده است و این شهر دارای بازاری با کوچه‌های باریک و سقف بسیار بلند و آجرهای قدیمی می باشد این بازار کاروانسرای بسیار بزرگی را هم در خود جای داده است، کاروانسرایی با قدمتی 300 ساله. این بازار قدیمی در گذشته دور مرکزی برای مبادله .کالاهای افغانستانی، پاکستانی و هندی نیز بوده است.

باغ شوکت آباد

یکی دیگر از باغ‌های معروف شهر کویری بیرجند، باغ شوکت آباد بوده که درست در 10 کیلومتری شرق بیرجند و در همسایگی زاهدان قرار دارد، مکانی که اکنون تبدیل به موزه تاریخ طبیعی و حیات وحش شده است.

باغ بهلگرد

این باغ با درختان متنوع و سرسبز که دارای عمارتی با اتاق‌های متعدد و ستون های مستحکم است در فاصله 30کیلومتری شرق بیرجند و در روستایی به همین نام قرار دارد. حوضچه‌ای درست روبری عمارت وجود دارد که جلوه ی این بنا را بیشتر کرده است و درها و پنجره‌های چوبی و آجرهای قدیمی با کنده کاری‌های زیبا، مجموعه ایی شکیل و منحصر به فردی را به وجود آورده است.

باغ و عمارت معصومیه

یکی دیگر از باغ‌ها و عمارت‌های بسیار چشم نواز بیرجند باغ و عمارت معصومیه است که در پنج کیلومتری غرب بیرجند مشغول جلوه‌گری است. درست مقابل عمارت حوض بسیار بزرگی قرار دارد که طراحی و معماری بسیار زیبای ساختمان در آب این حوض منعکس می‌شود و منظره‌ای بسیار دیدنی را به وجود می‌آورد درختانی همیشه استوار باغ هم بر زیبایی این عمارت افزوده است. این هنر معماری مربوط به دوره پهلوی است.

باغ و عمارت رحیم آباد

عمارتی دو طبقه با پنجره‌هایی به رنگ های مختلف که با انعکاس نور خورشید بر این پنجره‌ها نمایی بسیار زیبا به وجود می‌آید. عمارت شامل اتاق های متعدد و تالارهای وسیع است که در سال 1315 ساخته شده است.

مسجد چهار درخت در بیرجند، از بناهای تاریخی‌ای هستند که بواسطۀ معماری، کتیبه‌ها و تزئینات و دیگر عناصر معماری و ساختارشان از نظر مردم‌شناسی دینی قابل توجه هستد؛ تا حدی که برخی این استان را سرزمین مساجد تاریخی می‌نامند.

مسجد جامع چهار درخت بیرجند

مسجد جامع چهار درخت یکی از قدیمی ‌ترین بناهای شهر بیرجند است که دارای اهمیت و احترام ویژه ‌ای در میان مومنان است. معماری این بنای تاریخی در عین سادگی، آجرکاری و آجر چینی، طاق‌های جناغی که در معماری ساده این بنای تاریخی به کار رفته نشان از ساخت بنا در دوره صفویه است. این مسجد در میان چهار درخت شهر بیرجند و در مجاورت مسجد عاشورا قرار دارد.

مسجد چهار درخت به‌عنوان یکی از مساجد معتبر با مساحت ۱۰۴۱ مترمربع، تنها در حد یک شبستان طراحی و ساخته شده و به‌علت محدودیت زمین، معمار بنا نتوانسته است نقشه آن را به صورت چهار ضلعی کامل درآورد. پیش طاق ورودی، شبستان ستون دار، محراب کوچک و محراب طاق نما، صحن مسجد، پنجره ‌ها یا نورگیرها از اجزای مهم بنا محسوب می شود.

شبستان مسجد دارای بیست و یک ستون با جرز ذخیم و به شکل چهار ضلعی است. این بنا دارای دو محراب، یکی به‌علت احترام گذاشتن به قبله اول مسلمین در جهت بیت المقدس تعبیه شده است. صحن دارای چند طاق نمای ساده با سطح مسطح و محرابی شبیه محراب داخل شبستان با سکوهایی در اطراف آن است و احتمالاً برای سخنرانی از آن استفاده می ‌شده است. در گوشه شمال‌شرقی صحن، پله‌هایی برای بالا رفتن موذن و گفتن اذان تعبیه شده است.

قدمت این مسجد به دوره ‌ صفویه بر می گردد که حدود ۲۰۰ سال پیش برای نخستین بار مرمت شده و با شماره ثبت ملی ۲۴۰۴ در فهرست آثار تاریخی کشور به ثبت رسیده است.

مسجد جامع علوی

مسجد جامع علوی از بناهای قدیمی شهرستان بیرجند است. این مسجد توسط آیت الله حاج سیدکاظم حائری در سال ۱۳۳۲ بنا شد. این روحانی بلند مرتبه در اوایل ورودش مسجد جامع چهار درخت را برای نماز اختیار کرد و تعمیراتی نیز در این مسجد انجام داد. عشق به خدمت و حب وطن، در وجود مبارک آیت الله حاج سید کاظم حائری غوغا می ‌کرد.

او چنان در پیروی دستورات پروردگارش در راستای خدمت به خلق و گره‌گشایی از کار مردم غرق شده بود که تمامی تلاش خویش را برای انجام این رسالت به کار می ‌بست.

بدون شک یکی از انگیزه ‌های اصلی ساخت مسجد علوی خدمت به مردم بود. مسجد جامع‌ علوی که آرامگاه‌ حجت‌ الاسلام‌ سیدکاظم‌ حائری است، در خیابان‌ شهدا واقع شده است.

مسجد قدیمی آیتی

مسجد آیت الله آیتی یکی از مساجد قدیمی بیرجند است. مسجد آیتی از اجزای یک مجموعه شامل حسینیه، حوض انبار و مسجد بوده که اکنون از این مجموعه فقط شبستان مسجد باقی مانده است. دیگر بخش ‌های مجموعه تخریب شده و بناهای جدیدی جای آن را گرفته است.

آنچه اکنون از بنای تاریخی مسجد آیتی باقی مانده، شبستانی ستون دار در ضلع غربی صحن مسجد است. این شبستان شامل؛ ۱۳ ستون در دو ردیف است که در جهت شمال‌شرقی، جنوب‌غربی یعنی امتداد محور قبله قرار گرفته است.

پوشش شبستان به گونه ‌ای است که روی ستون ‌ها تویزه ‌هایی به صورت طاق ۵ و ۷ احداث شده و سپس فضای میان تویزه‌ها را به صورت گنبد پوشانده ‌ اند.

محراب این مسجد در گذشته ساده و بدون تزئین بود و یک رشته پلکان ارتباط با فضای بالای محراب را میسر می ‌کرد. وجود پلکان نیز به این خاطر بود که بتوان از فضای بالای محراب به عنوان منبر استفاده کرد. مصالح استفاده شده در ساخت این مسجد شامل؛ خشت خام، گچ، آجر و کاهگل برای اندود کردن بام شبستان است.

در بخش باقی‌مانده از بنای قدیمی مسجد یعنی شبستان ستون‌دار، هیچ گونه تزئیناتی دیده نمی ‌ شود. با توجه به سادگی شبستان و محراب آن از نظر تزئینات، می ‌توان احتمال داد دیگر بخش ‌های تخریب شده بنا یعنی ایوان‌های دو طرف صحن نیز حداقل تزئینات محدود به رسمی بندی‌ها یا مقرنس‌هایی داشته است.

موزه مردم شناسی بیرجند

اگر خواهان اطلاعاتی پیرامون فرهنگ مردم بیرجند هستید، پس قدم به این موزه مردم شناسی بگذارید. موزه در عمارت اکبریه قرار دارد و با قرار گرفتن مجسمه‌ها و اشکال گوناگون در این بنا، به خوبی آداب و رسوم و فرهنگ مردم این بوم و دیار به تصویر کشیده شده است.

بیرجند، مرکز استان خراسان جنوبی، بدون شک یکی از زیباترین شهرهای شرقی ایران است. این شهر زیبا برخلاف تصور عموم مملو از باغ‌های سرسبز، آبشارهای زیبا و دره‌های خوش منظر است. بیرجند یکی از اصیل ترین شهرهای ایران نیز است. در این شهر عمارت‌ها تاریخی و بناهای فاخری قرار دارند که حتما نظر شما را جلب خواهند کرد.

سایر بناها و مناطق دیدنی بیرجند شامل باغ منظریه، یخدان رحیم آباد، سد ژرف، باغ و قلعه مود، روستای خراشاد، پارک جنگلی بیرجند و بند امیرشاه بوده که هوای طبیعی و متبوعش در فصل بهار زبان زد است.

انتهای پیام