شهرستان اردکان یکی از شهرستان‌های استان یزد در مرکز ایران است و بعد از مرکز استان جزو شهرستان‌های پرجمعیت یزد است. اردکان که بر سر راه تهارن به کرمان و بندرعباس واقع شده، شمالی ترین شهرستان در استان یزد که ۳۲ درصد پهنه استان را به خود اختصاص داده است.

آن طور که از منابع و مآخذ بر می‌آید، اردکان در گذشته محلی در ۱۰ کیلومتری شمال اردکان واقع شده و اکنون زردگ نامیده می‌شود و به رغم گذشت زمان می‌توان خرابه‌های خانه‌های مسکونی، مسجد و بازار و قلعه و حسینیه قدیمی اردکان را در آن مشاهده کرد. علت تغییر محل شهر را بعضی جاری شدن آب شیرین در محل فعلی اردکان ذکر کرده‌اند.

از متون تاریخی قدیم چنین مستفاد می‌شود که رودخانه بزرگی از زابلستان تا کرمان و یزد و نزدیکی نائین ادامه داشته است و همچنین ده‌ها رودخانه فصلی و آب‌های سطحی از جنوب به شمال در جریان بوده که اینها همه می‌تواند منشاء تجمع مردم در این منطقه باشد.

از طرفی دیگر شیب ملایم زمین از جنوب به شمال موقعیت را برای احداث قنات مناسب می‌کرده به همین جهت عامل اقتصادی یا آب و زمین مناسب برای کشاورزی باعث بوجود آمدن این شهر کویری شده است.

اولین هسته شهر فعلی اردکان از قرن هشتم هجری پایه گذاری شده، به طوری که محلات اطراف میدان قلعه و محله چرخاب از محلات قدیمی و نسبتاً سالم این شهر محسوب می شوند.

از شواهد بر می‌آید که پس از تعیین محل جدید شهر اردکان، اولین بنا در محل میدان قلعه فعلی بنا شده است. پس از گذشت مدتی بر اثر ازدیاد جمعیت میدان بالاده را در جنوب و مسجد زیرده از این میدان است. سپس در کنار مسجد جامع، بازار بزرگ و چهار سوق و حمام بازار را بنا کردند.

در مورد وجه تسمیه این شهرستان گفته می‌شود که اردکان از دو کلمه «ارد» و«کان» تشکیل شده که « ارد» به معنی مقدس و «کان» یعنی معدن می‌باشد و با این ترکیب واژه اردکان به معنای «سرزمین مقدس» می‌شود، اما در جامع مفیدی «ارد» را به کسر الف به معنی دور معنی کرده و نوشته است چون اطراف اردکان معادن زیاد وجود دارد، در نزد مردم این منطقه به اردکان معروف گشته است.

در کتاب یزد نامه به اردکان اشاره شده و از آن به محل توطن علما و حکما در قدیم الایام (حدود قرن هفتم هـ.ق) یاد شده که به «یونان کوچک» اشتهار داشته و دارای مساجد، خوانق، عمارات، باغات، بیوتات بوده و محل زندگی علما و فضلا بوده که هر یک منازل دلگشا و بساتین روح افزا در آن ساخته اند.

البته مقارن با حمله مسلمانان به ایران و فرار ایرانیان از شهرهای بزرگ خراسان به طرف مرکز ایران، آنها در میبد، یزد و سایر مناطق مرکزی ایران ساکن شده‌اند. مردم نواحی اردکان چون این خطه را برای کشاورزی مساعد دیدند به ایجاد قنوات و بنا این شهر (اردکان) اقدام نمودند. بنابراین ممکن است بانیان اردکان زرتشتیان بوده باشند. در این صورت ممکن است نام اردکان از کلمه ( ارتاکان) به معنی راستی و درستی آمده باشد که در آیین زرتشتی یکی از ایزدان است.

چک چک(پیر سبز)

پیر سبز چک چک یکی از معروف ترین نیایشگاه‌های زرتشتیان جهان است که به خاطر ریزش آب از سقف آن در تمام روزهای سال، به این نام شهرت دارد.

هر سال در تاریخ ۲۴ تا ۲۸ خرداد ماه یکی از اصلی ترین آیین های باستانی زرتشتیان در این زیارتگاه برگزار می گردد و مهمانان زیادی از گوشه و کنار جهان در آن شرکت می کنند.

علاوه بر این مراسم، در طول سال در چک چک جشن های نامزدی، نیایش، سدره پوشی، گهنبارخوانی و غیره برگزار می‌گردد و بهانه ای برای استحکام و همبستگی پیروان این دین است.

این نیایشگاه در ۴۳ کیلومتری شرق اردکان و میان کوه های انجیر واقع شده است.

بافت تاریخی داخل حصار اردکان

بافت تاریخی داخل حصار اردکان یکی از بزرگ‌ترین بافت‌های خشتی استان یزد است که مساحتی بالغ بر ۵۰ هکتار دارد.

از شاخصه‌های بافت تاریخی اردکان، بازار، مساجد تاریخی، آب‌انبارها، حمام‌های فراوان و خانه‌هایی است که فضای بهشت گونه‌ی آن‌ها انسان را به وجد می‌آورد و کوچه‌هایی باثبات و در بندهای فراوان که سایه‌سار امنی برای انسان کویرنشین از گرما و سرماست.

این بافت که از سالم‌ترین بافت‌های قدیمی کشور است، از نظر معماری دارای ارزش فراوانی است و اکثر خانه‌های رجال و بزرگان در این بافت قرار دارد.

 می‌گویند اردکان با مدل یکی از صور آسمانی طرح‌ریزی شده‌ است و آن ستاره اسد یا شیر خفته است؛ به این صورت شواهد نشان می‌دهد که اردکان از ابتدا به ‌صورت شهر بنا شده چرا که مردمانش با ارزش‌ها و باورهای مشترک دست به ساخت آن زدند و آن را از همان ابتدا دیدارگاه دیده‌اند.

خانه ملک افضلی(موزه فرش)

 خانه‌ی قاجاری که در طول تاریخ خود یادآور مردان بزرگی چون دکتر حسین ملک افضلی می‌باشد و با ایوان کوچک و با ستون‌های آجری فضایی دل‌نشین را فراهم می‌آورد.

هم‌اکنون این خانه تاریخی به‌عنوان موزه فرش اردکان احیا شده‌ است. این بنا به شماره ۱۱۶۱۹ در فهرست آثار ملی به‌ ثبت ‌رسیده است.

گنجینه و مسیر گردشگری قنات

مجموعه قنات بهاءالدین آباد با طول تقریبی ۲۱۳ متر که از مسیر کاریز عبوری از زیر خانه‌های تباهی، تقدیری، تقدیریان، پایاب مرکزی(خانه پیری) و نهایتاً مخزن آب‌انبار آخوند می‌گذرد، به معرفی و ارائه فرهنگ انتقال آب از مناطق کوهستانی و سفره‌های آب زیرزمینی مناطق بالادست به سوی دشت‌های مسطح پایین‌دست و کم‌آب، برای مصارف خانگی و کشاورزی ساکنین با استفاده از علم گذشتگان می‌پردازد و ‌سبب ایجاد جاذبه‌های گردشگری برای گردشگران و همچنین سبب ایجاد محیطی علمی و هنری برای حفظ و اشاعه فنون گذشتگان شده‌ و در کنار آن محلی امن و جذاب برای گذراندن اوقات فراغت فراغت فراهم شده‌است.

خانه آیت‌الله خاتمی(موزه مفاخر)

از جمله خانه‌های تاریخی اردکان با بیش ‌از ۱۰۰ سال قدمت است. بادگیرهای مرتفع، اتاق‌های سه دری، تالار و حیاط، فضاهای اصلی خانه را تشکیل می‌دهد.

این مکان که خانه‌ی آیت‌الله فقید سید روح الله خاتمی بود، اکنون به موزه رجال تبدیل شده و از جمله واحدهای تحت پوشش اداره میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی اردکان است.

قلعه خرانق

این قلعه به ‌صورت دهکده‌ای، در حصارهای بسیار بلندی محصور است و در دورتادور حصار خندق قرار داشته و 6 برج نیز برای نگهبانی در اطراف قلعه متصل به دیوارها تعبیه شده‌است.

در داخل قلعه دو آسیاب آبی و مسجد و حمام قرار داشته است. این قلعه دارای دو دروازه است. آن‌چه در این بافت بسیار دیدنی و جالب‌توجه است،  کوچه‌های کج‌ ومعوج آن است که طبق روال کوچه‌های شهرهای باستانی ایرانی ساخته‌شده و نمایانگر قدمت خرانق است.

خانه‌های داخل قلعه معمولاً دوطبقه یا بیشتر است که طبقه فوقانی جهت سکونت اهالی بوده‌ است. در وسط قلعه خرانق و در کنار حسینیه، مسجد جامع قرار دارد و در بالای این مسجد منارجنبان آجری بلندی تعبیه شده که از مرتفع‌ترین بناهای منطقه است و در قدیم از آن به‌ عنوان برج دیدبانی و فانوس خانه استفاده می‌شده است.

آن‌چه مسلم است بنای مسجد مربوط به قرن دهم قمری است.

بازار چهارسوق یا زرین

توانمندی و هنر معماری کویر در عصر صفوی، بازاری مسقف با طولی نزدیک به یک کیلومتر را در شهر زینت داده که امتداد آن از دروازه جنوبی شهر یا بازار نو تا دروازه‌ی شمالی(کوشک نو) ادامه داشته و چهارسوق زیبای آن زمانی بزرگ‌ترین چهارسوق جنوب کشور محسوب می‌گردیده است اما امروز تنها از آن‌همه شکوه دو راسته کوچک با بناهای جانبی آن از دوران قاجاریه به یادگار مانده‌است.

بازار چهارسوق به‌عنوان شریان اصلی حیات بافت قدیم نقش‌آفرین بوده که هم‌اکنون بازمانده این بازار راسته اصلی آن است که در آن آب‌انبار تاریخی رباط، حمام تاریخی، بازار مسجد جامع و بخش‌هایی از بازار که به شکل طاق و تویزه اجرا شده‌اند، باقی‌مانده است.

در طول بازار یک رشته قنات بنام قنات نیلی در جریان بود که کمترین مزیت آن استفاده بازاریان و مردم شهر و خنک نگه‌دار داشتن بازار بوده‌ است.

انتهای پیام