زنجان به عنوان یکی از استان‌های تاریخی و با جاذبه گردشگری بالا در سطح کشور مطرح است. این استان دارای مکان‌های تاریخی متعددی است که این اماکن تاریخی و دیدنی در شهرستان‌های هشت‌گانه آن پراکنده شده است، اما بیشترین شهرستانی که در این حوزه جلب توجه می‌کند قطعا شهرستان سلطانیه به واسطه گنبد نیلگون آن است. گنبدی که راوی تاریخی است که دربردارنده اصالت، تمدن ایرانی، اسلامی و فرهنگی ایران‌ زمین است.

کلیسای سانتاماریا دل فیوره در فلورانس ایتالیا و مسجد ایاصوفیه در استانبول ترکیه دو گنبد عظیم به لحاظ ارتفاع در دنیا هستند که به ترتیب جایگاه اول و دوم را به خود اختصاص داده‌اند و در جایگاه سوم نام گنبدی است که برای همه ما نامی آشنا بوده و آن گنبد عظیم سلطانیه است؛ این در حالی است که اگر بخواهیم این گنبد را که از آجر ساخته شده است در زمره گنبدهای آجری قرار دهیم، رتبه اول دنیا را از آن خود کرده است، گنبدی که همواره در طول سال، میزبان گردشگران داخلی و خارجی فراوانی است.

سلطانیه با وسعتی حدود ۱۵۶ هکتار در ناحیه مرکزی متمایل به غرب استان زنجان در ۴۰ کیلومتری جنوب خاوری استان زنجان قرار گرفته است که از شمال به طارم علیا از شرق به حومه ابهر، از جنوب و جنوب غربی به شهرستان خدابنده و از غرب به شهر زنجان منتهی می‌شود. سلطانیه در فاصله هفت کیلومتری شمال کوه‌های سلطانیه و ۱۲ کیلومتری جنوب کوه‌های طارم و در چهار کیلومتری از جاده ترانزیتی (تهران، زنجان، بازرگان) واقع شده است.

چمن طبیعی سلطانیه یکی از زیباترین چمن‌زارهای دنیا است. چمن طبیعی سلطانیه بخشی از فلات زنجان - ابهر را در برگرفته که این فلات از فاصله گرفتن دو رشته ارتفاعات موازی که در سمت شرقی - غربی امتداد دارد، تشکیل شده است که با وسعت تقریبی ۳۵ کیلومتر مربع به طول ۲۰ کیلومتر و عرض متوسط دو کیلومتر در سمت جنوب این فلات قرار گرفته است.

شیب عمومی ناحیه از جنوب به شمال و از شرق به غرب است و شیب شهر بسیار اندک و در برخی نواحی به صفر می‌رسد. کاوش‌های زمین‌شناختی، حاکی از این نکته است که در عمق ۶۰ سانتی‌متری سراسر محدوده اراضی چمن سلطانیه را خاک سفید یک‌دست فرا گرفته است که خود مانع از نفوذ آب به اعماق زمین شده و در نتیجه آن، عمل آبیاری چمن به گونه‌ای طبیعی و پیوسته صورت می‌پذیرد. این ویژگی سبب ایجاد یکی از زیباترین چمن‌زارهای دنیا شده است.

گنبد سلطانیه؛ بزرگ‌ترین گنبد خشتی جهان

بنای تاریخی گنبد سلطانیه یکی از بناهای تاریخی شهرستان سلطانیه است که به دستور سلطان محمد خدابنده‌ (الجایتو) از سال ۷۰۳ تا ۷۱۳ ه.ق ساخته شده است. ارتفاع بنا ۴۸.۵ متر و قطر دهانه داخلی آن ۲۵.۵ متر است این گنبد از نظر ارتفاع پس از کلیسای سانتاماریا دلفیوره فلورانس (۸۶ متر) و مسجد ایاصوفیه استامبول (۵۶ متر) سومین گنبد مرتفع جهان است.

بنای هشت ضلعی گنبد سلطانیه، الهام گرفته از مقبره سلطان سنجر در مرو با ارتفاع ۳۸ متر است. عمده‌ترین مصالح به‌کار رفته در سازه این بنا آجر است؛ ابداع گنبد دو پوسته پیوسته برای اولین‌بار در تاریخ معماری جهان در این بنا صورت گرفته است. پوسته بیرونی گنبد با کاشی‌های فیروزه‌ای پوشیده شده است.

تزئینات به کار رفته در این بنای تاریخی انواع کاشی‌کاری، نقاشی روی گچ، آجرکاری مشبک، مقرنس‌کاری گچی و آجری و گچ‌بری بر روی پارچه، کتیبه‌هایی با مضمون آیات قرآن و احادیث است. این یکی از مهم‌ترین نمونه‌های معماری ایلخانی است که تأثیر بسزایی در معماری بناهای تاریخی جهان گذاشته است و می‌توان نمونه بارز این تأثیر را در معماری کلیسای سانتاماریا دلفیوره‌ (مریم مقدس) در فلورانس دید.

گنبد سلطانیه در سال ۱۳۸۴ به عنوان هفتمین اثر ملی ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است گنبدی که اگر بیشتر به آن بها داده شود و زیرساخت‌های مطلوب گردشگری در آن فراهم شود قطعا به پویایی اقتصادی استان و شهرستان به واسطه حضور گردشگران کمک خواهد کرد.

تربت‌خانه گنبد سلطانیه تعداد زیادی سنگ نوشته‌های مرتبط با این بنا و سنگ قبور تاریخی مکشوفه از گورستان تاریخی سلطانیه قرار دارد. این سنگ نوشته‌ها با خطوط اسلامی از قبیل نسخ ثلث و خطوط ارمنی قدیم است، دوره تاریخی این سنگ نوشته‌ها متعلق به دوره‌های ایلخانی، صفوی و قاجار است. در کنار این سنگ نوشته‌ها سرستون‌ها و پایه ستون‌های مکشوفه از کاوش‌های سلطانیه در معرض نمایش قرار دارد.

‌آرامگاه شیخ براق یا چلبی‌اوغلی

‌در ۵۰۰ متری جنوب غرب سلطانیه، بنای آرامگاهی وجود دارد که در گویش محلی کچه بورک‌ (کلاه نمدی) گفته می‌شود. کتیبه‌های برجای مانده بنا، همچنین سبک معماری و شیوه‌های تزئینی به‌کار رفته نشان می‌دهد که این بنای تاریخی متعلق به عارف به‌نام این زمان، شیخ براق بابا از بزرگان مسلک مولویه و از خاصان دربار سلطان محمد خدابنده در دوره ایلخانی است.

باستان‌شناسان و محققان، این مجموعه را به سلطان چلپی منسوب و تاریخ احداث بنا را سال ۷۲۸ ه . ق بیان کرده‌اند، این اثر به شماره ۱۶۷ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

معبد داش کسن (اژدهاتو)

این مجموعه در ۱۰ کیلومتری جنوب شرقی سلطانیه، در نزدیکی روستای ویر، از توابع همین بخش قرار گرفته است. این مجموعه در محوطه‌ای به شکل مستطیلی ناقص، به طول ۴۰۰ متر و عرض ۵۰ تا ۳۰۰ متر، دیده می‌شود.

در درون این مجموعه، سه غار نسبتاً عمیق در دل کوه کنده شده است که کنده‌کاری‌های زیبایی دارند. از نقش‌های این کنده‌کاری‌ها، می‌توان به دو تصویر اژدها که در مقابل یکدیگر به شکل قرینه حک شده‌اند، اشاره کرد.

معبد صخره‌ای داش‌کسن که به معنای سنگ تراشیده یا بریده سنگ است که در جنوب شرقی روستای ویر در سینه‌کش ارتفاعات محلی سلطانیه قرار دارد.

ارگ سلطنتی (کهندژ) سلطانیه

ارگ سلطانیه یا کهن‌دژ در وسط شهر سلطانیه با ابعاد ۴۵۰×۴۵۰ و مساحتی بالغ بر ۱۸ هکتار استقرار یافته است. این محدوده از دو بخش خندق و حصار تشکیل یافته است این قلعه که حدوداً ۱۰ هکتار است.

آثار ارزشمندی از معماری و شهرسازی دوران مغول را در خود جای داده است. جالب‌ترین عنصر شهری ارگ سلطانیه، مجموعه معروف به ابواب البّر است. این مجموعه شامل مدرسه، دارالشفاء، دارالضیافه، دارالسیاده، خانقاه، دارالکتب، بیت القانون، دیوان‌خانه‌ای به نام کریاس، مسجد جامع و بالاخره آرامگاه سلطنتی با موقوفات بسیار که دارای مدیریت خاصی بوده و خواجه رشیدالدین با عنوان نایب‌ التولیه مدیریت مجموعه را در اختیار داشته است.

بقعه‌های تاریخی شهرستان سلطانیه

در شهرستان سلطانیه دو بقعه تاریخی وجود دارد. بقعه ملأ حسن کاشی بنای آرامگاهی در جنوب شرق محوطه تاریخی گنبد سلطانیه قرار دارد. این بنا در زمان شاه طهماسب صفوی برای مولانا حسن کاشی معروف به شیرازی از علمای حکمت الهی ساخته شده است. مقبره مولانا حسن کاشی مطابق با الگوی مقبره‌سازی عصر صفوی ساخته شده، یعنی ساخت بنا با پلان هشت ضلعی که در نمای داخلی تبدیل به فضای چلیپایی می‌شود.

بقعه امامزاده سیدعلی (ع) نیز در غرب شهر سلطانیه و در منطقه بازار قدیم و قبرستان کنونی قرار دارد و بنا به قول اهالی، ایشان از اولاد امام موسی کاظم (ع) است. مدخل این بنا از سمت شرقی بوده و از دو قسمت تشکیل یافته که قسمت بالای آن فضایی به طول ۴ متر و عرض ۳ متر و ارتفاع ۳ متر و سقفی گنبدی دارد و در قسمت دوم فضایی مربع شکل به طول اضلاع ۵ متر که از ارتفاع ۴ متری بنای گنبد اجرا شده و در حد فاصل اضلاع مربع و گنبد تزئیناتی در آن کار شده است.

امامزاده کهریز سلطانیه

بنای امامزاده کهریز، آرامگاهی در یک کیلومتری غرب محوطه تاریخی سلطانیه قرار دارد و به دلیل مجاورت با قنات (کهریز) به امامزاده کهریز معروف شده‌است. این بنا را اهالی منطقه، امامزاده قاسم و امامزاده عبدالله نیز می‌گویند که دلیل این نام گذاری چندان مشخص نیست. قدمت بنای تاریخی و زیبای امامزاده کهریز سلطانیه به دوره صفویه می‌رسد. بنای امامزاده کهریز با شماره ۲۳۷۲ به تاریخ ۲۳ مردادماه ۷۸ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

تپه‌های تاریخی شهرستان سلطانیه

در شهرستان سلطانیه سه تپه تاریخی وجود دارد. تپه تاریخی نور که قدمت آن به هزاره اول و دوم قبل از میلاد می‌رسد، در قسمت جنوبی چمن سلطانیه به ابعاد ۱۵۰×۱۵۰ و به ارتفاع ۱۷ متر قرار گرفته است. این تپه در انتهای محله دارالشفاء واقع شده و در حفاری‌های انجام گرفته، دو دوره ساختمانی مشخص، را نشان می‌دهد.

یکی دیگر از تپه‌های تاریخی این شهرستان، تپه یونجه‌زار است. محوطه تاریخی تپه یونجه‌زار به هزاره دوم پیش از میلاد نسبت داده می‌شود. این تپه در نزدیکی روستای دهجلال و به فاصله ۷ کیلومتری جنوب سلطانیه در سمت چپ جاده سلطانیه - خدابنده قرار گرفته است.
همچنین مراد تپه در روستای یوسف‌آباد از توابع شهرستان سلطانیه قرار گرفته است و پیشینه آن به قرون ششم و هفتم هجری قمری می‌رسد. این تپه با شماره ۱۱۳۲ به ثبت تاریخی رسیده است.

انتهای پیام