دارالحکومه سمنان معروف به ارگ دولتی سمنان، مجموعه ای بزرگ از ابنیه و اماکن مورد نیاز اداره شهر بوده است که در زمان "حکومت حاجی بهمن میرزا بهاالدوله" فرزند "فتحعلی شاه قاجار" بنا شده است.

عناصر هویت بخش ارگ قدیم را اماکنی چون تلگر افخانه، قراولخانه، آب انبار، حمام حسینیه و... تشکیل می داده است. در داخل دیوار های ضخیم ارگ اتاقهایی برای نگهبانی در نظر گرفته بودند.

در سال ۱۲۸۴ ه.ق زمانی که برای نخستین بار ناصرالدین شاه قاجار به قصد زیارت مشهد مقدس از ایالت«کومش» یا «سمنان» گذر می کند، به مدت سه روز در ساختمان ارگ دولتی سمنان اقامت می کند.

در آن زمان این ساختمان شامل ۱۲ برج با عمارات و ابنیه مختلف بوده ولی هنوز دروازه ی شمالی ارگ ساخته نشده بود، گویا در همین سفر دستور ساخت دروازه به حاکم وقت سمنان داده می شود. کار ساخت دروازه در سال ۱۳۰۲ ه.ق در زمان حکومت«انوشیروان میرزا ضیاء الدوله» فرزند «محمد رحیم میرزا» پسر دهم عباس میرزا نایب السلطنه که طی سالهای ۱۳۰۰ تا ۱۳۰۵ ه.ق حاکم ایالت قومس بوده به اتمام می رسد به همین دلیل در سفر دوم شاه به مشهد که عکسهای گویایی از آن باقی مانده تصاویر زیبایی از دروازه شمالی ارگ سمنان دیده می شود.
این دروازه تاریخی با ۷ متر ارتفاع یکی از چشم‌نوازترین بناهای تاریخی سمنان است که قدمت آن به دوران قاجار و دوره پادشاهی ناصرالدین شاه برمی‌گردد

دروازه شمالی ارگ سمنان

دروازه شمالی ارگ سمنان تنها بازمانده دارالحکومه قدیم شهر است که در زمان پهلوی اول به هنگام احداث و تعریض خیابانها و ساخت ابنیه جدید باقی مانده است. از دروازه جنوبی نیز جز نمایی چند از عکسهای دوره قاجار چیزی به یادگار نمانده است.

تزئینات و معماری دروازه ارگ

این دروازه دارای دو نمای شمالی و جنوبی است. نمای جنوبی دارای دو اتاق در دو طرف و به قرنیه یکدیگر، دو راهروی کوچک، ایوانهای در جلوی اتاقها و مدخل اصلی که محل عبور و مرور بوده است، نمای اصلی این قسمت از آجر است و راهروی اصلی با پلان مربع به وسیله فیلپوش ها به گنبد کم خیز منتهی می شود.

 یکی از عناصر جالب توجه نمای جنوبی تزئینات کتیبه ای است که به شکل نیم دایره در بالای مدخل اصلی به خط نستعلیق نوشته شده است متن کتیبه چنین است:

"سلطان ابن السلطان سلطان صاحب قران، ناصر الدین شاه قاجار  ۱۳۰۲"

ابعاد این کاشی ها ۱۵در۱۵ و در ۱۱ ردیف افقی چیده شده اند.

نمای شمالی دروازه ارگ از حیث استفاده از تزئینات کاشیکاری نما کاشی های هفت رنگ و مناره های تزئینی به چشم می خورد. استفاده از نقوش  هندسی و نقش و نگار اساطیری در این جبهه، اهمیت نمای شمالی را به عنوان دروازه ورودی شهر بیشتر می کند . به قرینه کتیبه نیم دایره نمای جنوبی، طرح نیم دایره ای بر پیشانی نمای شمالی کاشیکاری شده که در آن نبرد رستم و دیو سفید به تصویر کشیده شده است و درست در بالای مدخل ورودی نقش سربازان قاجاری و تسلیحات آنها کاشی کاری شده است.

از دیگر تزئینات کاشیکاری این نما که به قرنیه شکل گرفته است نقوش افسران قاجاری و شیر خورشید است. بر بالای دیوار دروازه کتیبه هایی متوالی به خط نستعلیق سفید بر زمینه لاجوردی وجود دارد که در لابلای سطور آن، طرح گل و برگ های اسلیمی به چشم می خورد.

متن کتیه بدین شرح است« بر حسب امر قدر بندگان سکندرشان اعلی حضرت القدس همایون شاهنشاه جم جاه فلک بارگاه و ملجاء السلاطین و الخاقان ابن الخاقان بن الخاقان ناصر الدین شاه قاجار خلد الله ملکه و دولته به سعی و اهتمام جناب اشرف ضیاء الدوله انوشیروان میرزا حکمران سمنان، دامغان،شاهرود، بسطام اتمام همت پذیرفت، فی شهر محرم الحرام سنه بیچی ئیل خیریت دلیل» و با خطی ریزتر و در کنار همین سطر نوشته شده است"« هزار و سیصد و دو . عمل استاد حبیب الله، ولد استاد علی کاشی پر کاشانی کتیبه محمد باقر ولد حاجی سید مهدی الطباطبائی السمنانی.»

نقاشی تصاویر و خطاطی کتیبه ها اثر هنری سید محمد باقر طباطبائی سمنانی است. او از نوادگان مرحوم میر محمد خان طباطبائی سمنانی و از هنرمندان بنام سمنان در دوران قاجاریه است. حرفه اصلی سید محمد باقر طبابت بود و گویا در کار خود استادی و مهارتی نیز داشته است و به همین دلیل از طرف ضیاء الدوله حاکم ایالت قومس به دریافت لقب « حشمت الحکماء » نائل شده است، از تاریخ تولد و وفات او اطلاع دقیقی در دست نیست ولی مسلمأ تا تاریخ ۱۳۰۲ هجری قمری که تاریخ کتیبه نویسی دروازه ارگ می باشد در قید حیات بوده است.

کار کاشی پزی کاشی‌های دروازه ارگ سمنان را نیز استاد حبیب الله فرزند استاد علی کاشی پز کاشانی انجام داده است.

به هر روی، از دارالحکومه آن روزهای ایالت کومش(سمنان)، امروزه تنها همین یک دروازه باقی مانده، دروازه ای که دیگر نه  یک دروازه که یک نماد برای شهر و استان سمنان است.
اگر در نوروز امسال گذرتان به این دیار تاریخی افتاد، دیدن ارگ تاریخی سمنان که فاصله چندانی با آثار درخشانی همچون مسجد امام ، مسجد جامع، بازار تاریخی، موزه و گرمابه پهنه و...نیز ندارد، خالی از لطف نخواهد بود. این دروازه تاریخی که امروزه در وسط یکی از میادین شهر سمنان قرار دارد یکی از جاذبه های تاریخی مرکز استان است.

انتهای پیام