ایران یکی از مهم ترین کشورهای پذیرای مهاجران و پناهندگان افغانی است،  کشوری که علی‌رغم تمام کم و کاستی‌ها و بی مسئولیتی سازمان‌های بین‌المللی مربوطه،  همچنان پذیرای خیل عظیمی از پناهندگان افغانی است. 

نقطه اوج حمله نظامی طالبان تنها چند روز پس از خروج نظامیان ایالات متحده از افغانستان در ماه مه آغاز و در 15 اوت 2021 منجر به ورود این گروه به کابل پایتخت افغانستان شد.

یکی از رویدادهای مهم بین‌المللی در سال 2021، تسلط طالبان بر افغانستان بود که دوره جدیدی را در این کشور آغاز کرد. اگرچه توافق آمریکا و طالبان در تاریخ 29 فوریه 2020 در دوحه، پایتخت قطر امضا شد، اما سال 2021 در این زمینه تعیین‌کننده بود، زیرا این گروه بدون خونریزی جهان را لرزاند.

طالبان بسیاری از شهرهای افغانستان را به تصرف درآورد و در نهایت کنترل کابل پایتخت این کشور را تصرف کردند. بسیاری از مقامات بلندپایه از جمله اشرف غنی رئیس جمهور از کشور فرار کردند. چندین نفر هنگام تلاش برای خروج از این کشور در فرودگاه کابل جان باختند.

این دومین باری بود که طالبان قدرت را در افغانستان به دست گرفت. دوره نخست اقتدار از سال 1999 تا 2001 بود و پس از حمله ایالات متحده در سال 2001 پایان یافت. آمریکا این حمله را پس از حمله تروریستی 11 سپتامبر 2001 انجام داد که در آن مهاجمان از آموزش تا پناهگاه در افغانستان که تحت حکومت طالبان بود، حضور داشتند.

پس از 20 سال، ظهور جدی طالبان بار دیگر تمام جهان را شوکه کرد. ایالات متحده که باعث پایان حکومت طالبان در سال 2001 شد، مقصر ظهور طالبان در سال 2021 شناخته شد. علی‌رغم صرف میلیاردها دلار آمریکا و ناتو برای آماده سازی نیروهای امنیتی در افغانستان، طالبان کنترل کل کشور را در 15 اوت به دست گرفت.

امروز سالروز تصرف و اشغال افغانستان توسط طالبان است که به دنبال این تصرف وحشیانه، خیل عظیمی از مردم این کشور را به دیگر کشورهای جهان از جمله ایران کشاند. مهاجرتی اجباری که تنها در جهت حفظ جان‌شان به وقوع پیوست و آسیب‌های ناگزیری را نیز در کشور میزبان به دنبال داشت. 

در این خصوص یک پژوهشگر مسئله مهاجرت، به بررسی وضعیت پناهندگان در ایران و حمایت از آن ها پرداخت.

فاطمه اشرفی، رئیس هیات امنای انجمن حامی حمایت از زنان و کودکان پناهنده در توضیح نحوه تشکیل این مجموعه به ایسنا گفت: انجمن حامی در سال ۱۳۷۴ و در جریان مناقشات مسلحانه و جنایت‌های حقوق بشری در بوسنی و هرزگوین و بخصوص ظلم‌های سازمان یافته و غیر قابل جبرانی که به زنان مسلمان بوسنیایی وارد شد، به صورت غیر رسمی و در جریان یک سفر دانشجویی به اردوگاه‌های زنان و کودکان بوسنیایی و مشاهده آسیب‌های فراوان ناشی از مهاجرت‌های اجباری برای آوارگان و پناهجویان تشکیل شد.

وی افزود: در داخل کشور یکی از پرشمارترین و جدی ترین گروه هدف انجمن را مهاجرین افغان تشکیل می‌داده و می‌دهد، اما با وجود حجم گسترده جمعیت مهاجرین افغان از یک طرف و حجم مسائل و مشکلاتشان از سوی دیگر، تلاش شد تا در دو حوزه مورد نیاز آموزش برای کودکان و توانمند سازی برای زنان مهاجرورود و اقدام کنیم.

اشرفی خاطرنشان کرد: در طول قریب به ۳ دهه فعالیت تخصصی در حوزه پناهندگان و مهاجرین اجباری و با استفاده از تجارب و داده‌های ملی، منطقه‌ای و بین المللی، یکی از دغدغه‌های جدی تسهیل گری برای دسترسی به حقوق اجتماعی پناهندگان از جمله آموزش و سلامت هم در سطح اجرا و هم در سطح سیاستگذاری بوده‌است.

وی ادامه داد: علاوه بر اینکه از سال ۱۳۸۳ و تا قبل از اشغال مجدد افغانستان توسط طالبان، انجمن حامی تنها سازمان غیر دولتی ایرانی بود که در افغانستان به فعالیت مشغول بود. تمرکز جدی فعالیت‌ها در داخل افغانستان بر توانمند سازی زنان، نهادهای مدنی و جوانان از طریق اجرای برنامه های آموزشی، ترویجی و اصلاح نگرش‌ها و سیاست‌ها بود و در این رابطه فعالیت‌های گسترده‌ای در ولایت‌های مختلف افغانستان و با دستگاه‌های اجرایی و سازمان‌های غیر دولتی و بین المللی در افغانستان صورت پذیرفت.

مهاجرت و چالش‌های آن

رئیس هیئت امنای انجمن حمایت از زنان و کودکان پناهنده با تشریح مسئله مهاجرت و چالش‌های این حوزه، اظهار کرد: مسئله مهاجرت شامل ابعاد وسیعی از تعاریف، شاخص‌ها و البته عوامل و آثار است و آنچه در اینجا مورد گفتگو است، مهاجرت از افغانستان و مهاجرین افغان است که باید براساس عوامل و ریشه‌های حرکت جمعی آن‌ها برای خروج از کشورشان که متاثر از جنگ‌ها و مناقشات مسلحانه و سیاسی طولانی مدت و مزمن در افغانستان است، باید از واژه پناهجو و پناهنده استفاده کرد و این افراد کسانی هستند که در صورت استحقاق و تطبیق شرایط با مواد مندرج در کنوانسیون حقوق پناهندگان ۱۹۵۱ می‌توانند درخواست پناهندگی در کشور میزبان دهند.

وی افزود: براساس این تعریف تا قبل از اشغال مجدد افغانستان از سوی طالبان، حدود ۸۵۰ هزار نفر از اتباع افغانستان که مورد شناسایی قرار گرفته بودند و دارای کارت اقامت بودند، به نوعی در زمره پناهنده در ایران زندگی می‌کنند. ناگفته نماند شرایط و پیچیدگی‌های سیاسی، امنیتی، اقتصادی و اجتماعی در داخل افغانستان از یک طرف و فقدان یک استراتژی و سیاست مبتنی بر منافع و امنیت ملی در داخل کشور، همیشه مسئله پناهندگی و پناهجویی‌های دراز مدت در کشور را تحت الشعاع قرار داده است به گونه‌ای که در این حوزه در طول بیش از ۴ دهه اخیر کشور با انباشتی از بحران‌های تنیده در هم و مطالبات فزاینده روبروست.

اشرفی مهاجرت را مسئله‌ای پر اهمیت برشمرد که در تمام دنیا بخصوص در دهه‌های اخیر به دلیل رشد روز افزون تنش‌ها و منازعات در سطح ملی، منطقه‌ای و بین المللی و نیز تغییرات زیست محیطی و اقلیمی و حتی عوامل فرهنگی و اجتماعی در حال رخ دادن است و حرکت جمعیت‌ها بخصوص از جوامع در حال توسعه و کمتر توسعه یافته به سمت جوامع توسعه یافته را شاهد هستیم و ادامه داد: اما نکته قابل توجهی که وجود دارد، سیاست‌ها و روندهای دولت‌های مبداء برای پذیرش، جذب، ترد و بازگشت پناهجویانی است که رو به سوی آنان دارند که نوعا براساس ظرفیت‌های زیسته، پهنه سرزمینی، شاخص‌های جمعیتی، نرخ‌های رشد اقتصادی، درآمدهای سرانه و حتی برنامه های کلان اقتصادی در کشورهایشان است و دقیقا در اینجاست که کشورها انتخاب و تعیین می‌کنند، با چه کمیت و کیفیتی باید پذیرای گروه‌های درخواست کننده را داشته باشند.

رئیس هیئت امنای انجمن حمایت از زنان و کودکان پناهنده افزود: از این روست که دولت‌ها ترجیح می‌دهند به جای سیاست‌های جذب پناهجو و پناهنده که نوعا به آنها به عنوان هزینه و تهدید نگاه می‌شود، به تقویت سیاست، های جذب مهاجرین اقتصادی و علمی که غالبا از میان نخبگان و فرهیختگان کشورهای مختلف به ویژه کشورهای در حال توسعه می‌باشند بپردازند و از این طریق به افزایش سرمایه‌های اجتماعی و اقتصادی خود به جای هزینه کرد برای گروه‌های پناهجویی که معمولا از میان اقشار و سطوح کم برخوردار جامعه می‌باشند، بپردازند.

وی افزود: شاهد مثال این نکته مواضع علنی دولت‌های اروپایی و سایر کشورهای توسعه یافته در عدم پذیرش پناهجو از افغانستان، هم زمان با شدت گرفتن تنش‌ها و درگیری‌ها در این کشور و آغاز موج مهاجرت‌های اجباری از افغانستان به سمت مرزهای خروجی از ابتدای سال میلادی ۲۰۲۱ بود.

اشرفی توضیح داد: امروز اگر به آمارهای مربوط به تعداد پناهجویان پذیرش شده افغان در طول یک سال گذشته در مقابل وسعت سرزمینی و قدرت اقتصادی کشورها نگاهی بیاندازیم، متوجه خواهیم شد که کشورهای توسعه یافته چگونه با حساسیت بالا نسبت به جذب و پذیرش پناهجو و پناهنده اقدام می کنند ودر عین حال تمام ظرفیت‌های خود را برای جذب حداکثری و ادغام اجتماعی مهاجرین نخبه اقتصادی و علمی به کار می‌گیرند.

رئیس هیئت امنای انجمن حمایت از زنان و کودکان پناهنده ادامه داد: منابع بین المللی معتبر از ورود تنها ۷۶ هزار افغان به داخل سرزمین آمریکا در بحران اخیر افغانستان یاد می‌کنند که البته از این تعداد هم تاکنون برای حدود ۱۸ هزار نفر تعیین تکلیف شده است و این در شرایطی است که آمریکا یکی از ثروتمندترین و صاحب یکی از بزرگترین اقتصادهای دنیا با تولید ناخالص داخلی بالغ بر ۲۷ تریلیون دلار در سال و درآمد سرانه بالای ۷۸ هزار دلار در سال است.

وی گفت: اگر این رقم و شرایط با وضعیت خودمان در ایران مقایسه شود، متوجه شکاف قابل توجه در سیاستگذاری‌ها و برنامه ریزی‌های حوزه مهاجرت و پناهنده پذیری می‌شویم. در شرایطی به عنوان تنها کشور همسایه افغانستان، سیاست‌های درهای باز را پس از هجوم طالبان در طول یک سال گذشته اجرا کردیم و زمینه ورود میلیون‌ها پناهجو در کشور فراهم شد که کشور با شدیدترین شرایط و وضعیت اقتصادی ناشی از تحریم‌های ظالمانه آمریکا روبرو است و متوسط رشد اقتصادی به پایین ترین رقم خود رسیده است و میزان درآمد سرانه (سال ۱۴۰۰) رقمی حدود ۹ میلیون تومان در سال است.

وی تشریح کرد: با وجود اقتصادی نگران کننده‌ای که حتی سایر حوزه‌های فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و امنیتی کشور را تحت الشعاع خود قرار داده است، میزبانی از حداقل ۸ میلیون پناهجو که غالبا هم از میان اقشار روستایی و کم برخوردار افغانستان با نیازهای ویژه آموزشی، بهداشتی و رفاه اجتماعی هستند، کاری بس نگران کننده و آسیب زاست و نقطه ثقل این آسیب نه تنها جامعه میزبان بلکه جامعه پناهجویان را نیز در بر می‌گیرد.

انتهای پیام