• دوشنبه / ۱۳ تیر ۱۴۰۱ / ۱۲:۳۳
  • دسته‌بندی: خوزستان
  • کد خبر: 1401041308910
  • منبع : نمایندگی خوزستان

نگاهی به حادثه فروریختن متروپل از دید مرمت شهری

نگاهی به حادثه فروریختن متروپل از دید مرمت شهری

ایسنا/خوزستان مطلبی که از نظر می‌گذرد مروری بر واقعه ریزش ساختمان متروپل آبادان و اصول مرمت آن براساس اصول شهرسازی است.

نجلا درخشانی کارشناسی ارشد مرمت شهری، این مطلب برای انتشار در اختیار ایسنا گذاشته است:

«متروپل فروریخت». خبر به این کوتاهی بود اما درد و زخمی به وسعت کل ایران در دل خود داشت.

ساختمان شماره ۲ متروپل شـهر آبـادان که در تقاطع خیابان امیری و خیابان سـیزدهم (کوچه برق) شهر آبادان قرار داشت، در تاریخ دوم خرداد ۱۴۰۱ فروریخت و ریزش آن منجر به از میان رفتن شمار زیادی از کارگران، افـراد حاضر در سـاختمان و همچنین شـهروندان حاضر در محدوده سـاختمان شد.

بیشتر انتقادهایی که در این یک ماه در رسانه‌ها و میان کارشناسان مطرح شده اشاره به ضعف سازه‌ای و ساختاری بنا، عدم رعایت اصول فنی و مهندسی و فساد اداری داشته است. اما اگر قدری به عقب‌تر برگردیم و سابقه تاریخی و بافت محله‌ی امیری را بررسی کرده و کمترین شناختی از آن داشته باشیم باید اولین خطا را جانمایی این آسمان‌خراش در بافت ریزدانه و تاریخی امیری دانست. بافتی که قدیمی‌ترین محله‌ شهر صنعتی آبادان بوده و تعدد تک‌دانه‌های تاریخی و ارزشمند ثبت شده و ثبت نشده در آن، گواهی در تایید این موضوع است. بافتی که در نقشه‌های قدیمی‌ای که توسط شرکت نفت ایران و انگلیس ترسیم شده و در آرشیوBP (British Petroleum)  است، با نام روستای آبادان یا شهر آبادان (Abadan towne/Abadan village)  معرفی شده است. دلیل آن هم فرم و منظر بافت بوده که سیمایی سنتی، یک‌دست و ساده داشته است.

در زمانی نه چندان دور به جای این دو برج، سینمایی وجود داشته به نام متروپل که در سال ۱۳۲۸ ساخته شده و داری ۵۰۰ مترمربع زیربنا و ۷۰۰ نفر گنجایش بوده است اما در زمان جنگ تحمیلی بخش اعظمی از آن تخریب شده و بعد از جنگ به صورت متروکه باقی ماند. قبل از احداث برج‌های متروپل مدتی این فضا به‌ عنوان پارکینگ شهرداری استفاده می‌شد و هر کدام از قدیمی‌های شهر از کنارش رد می‌شدند آهی می‌کشیدند و به ‌یاد بهترین خاطراتشان که در این سینما سپری کرده بودند، می‌افتادند. مکان خاطره‌ای مهم و تاثیرگذار که به جای بازسازی و احیا با همان کاربری تبدیل شد به دو آسمان‌خراش بی‌هویت و ناهمگون با بافت پیرامونش.

حیات بافت‌های سنتی به انسجام و یکپارچگی کالبدی، عملکردی، بصری، هندسی، فضایی و حفاظت از ارزش‌ها وابسته است و معیار انسجام بافت تداوم حضور انسان و خاطرات وی و تقویت حس تعلق‌خاطر افراد ساکن در آن بافت است. لذا با حذف هریک از آثار، مکان‌خاطره‌ها و ارزش‌ها، حیات بافت به مخاطره افتاده و خدشه‌دار می‌شود.

«ارزش‌های معماری می‌بایست محافظت شوند چه آنگاه که صحبت از بناهای مفرد به میانه است و چه آن گاه که هسته‌های کامل شهری مورد نظر است. این ارزش‌ها آنگاه که بیان به زبان حال فرهنگ پیشین بوده و یا علاقه‌مندی همگانی را پاسخ می‌گویند می‌بایست مورد مراقبت قرار گیرند». (کنگره بین‌المللی معماری مدرن اتن ۱۹۳۳م.)

نگاهی به حادثه فروریختن متروپل از دید مرمت شهری

بافت محله‌ امیری به‌لحاظ جنبه‌های کالبدی، کارکردی و معنوی آن اهمیتی دو چندان در حوزه حفاظت و مرمت دارد و نیازمند حساسیت بیشتری بوده اما کمتر توجهی به این امر مهم در توسعه‌ درون‌زای بافت شده است.

«برج‌ها و آپارتمان‌های بلندمرتبه یکی از عناصر مهم در بافت شهری به شمار می‌روند و توزیع آنها در سطح شهر، به دقت مورد تجزیه و تحلیل فضایی شهرسازان قرار می‌گیرد. در بلندمرتبه‌سازی، ضوابط و استانداردهای دقیق بین‌ ارتفاع و فضای باز مدنظر قرار می‌گیرد. این ضوابط، ارتباطی جدایی‌ناپذیر با فضاهای باز شهری دارند» (کتاب سبز شهرداری جلد  ۲) که در همه شهرها این ضوابط و استاندارها در طرح تفصیلی ذکر شده و شهرداری‌ها موظف به اعمال آنها هستند.

در طرح‌ تفصیلی آبادان کاربری پیشنهادی برای این مکان شامل چند نوع اعم از فرهنگی ـ هنری، پارکینگ و تأسیسات شهری بوده است و حالا چرا مجوز ساخت این مجتمع چند کاربرده با تعدادی کاربری متفاوت پیشنهاد شده جای سوال و تعجب دارد! اما مساله مهم جانمایی و طراحی یک معماری میان‌افزا بدون نیازسنجی، بدون توجه به هویت، تاریخ، نوع دانه‌بندی بافت پیرامون و درصد اشغال زمین آن است.

در معماری‌های میان‌افزا باید اصالت، هویت و ارزش‌های بافت در برگیرنده و میزان یکپارچگی محیط پیرامون با طرح و ساختار جدید مورد ارزیابی قرار گیرد.

«مفهوم توسعە میان‌افزا از آنجاکه ابعاد مختلفی را در برمی‌گیرد و در مقیاس‌های گسترده‌ای به کار می‌رود به لحاظ تئوریک نیز متاثر از طیف‌های مختلف نظریات و تکنیکها است اما به‌طور کلی می‌توان به سه جنبش عمده که موجب بحث توسعە میان‌افزا بوده است اشاره کرد: توسعە پایدار، نوشهرگرایی و رشد هوشمند. این نوع توسعه در مقیاس‌های مختلفی صورت می‌پذیرد و از یک قطعه تا سطح کل شهر را دربرمی‌گیرد. توسعە میان‌افزا ساده‌ترین تعبیر از توسعە درونزا است که با تاکید بر زمین‌های خالی و رها شدە درون‌شهری، سعی دارد توسعه را بر روی این اراضی مجددا اتخاذ کند.» (حاتمی‌نژاد و همکاران، ۱۳۹۴).

نگاهی به حادثه فروریختن متروپل از دید مرمت شهری

بر اساس منشور آتن ۱۹۳۳م. ساختارهای جدید و مورد قبول در بستر تاریخی، آنهایی هستند که با احترام به بناهای اطراف، توجه به حجم، رنگ و نمای بناهای پیرامون، با کالبدی خنثی یا فاقد جاذبه و با توجه به فرم سیما و منظر شهری ساخته شده‌اند.

برای ایجاد یک معماری میان‌افزا قبل از هر چیزی بررسی بافت و نوع دسترسی‌ها و توجه به اصول و ضوابط مدیریت بحران است که متاسفانه طراحی و جانمایی این بنا کاملا مغایر با اصول و ضوابط تعیین شده در زمان بحران است. برخی از این اصول و ضوابط که در مبحث ۲۱ مقررات ملی ساختمان صراحتا بدانها اشاره شده، عبارتند از:

ـ به منظور کاهش خطر ریزش آوار در مسیر امدادرسانی، پهنای مسیرهای دسترسـی به ساختمان (معبر) می‌بایستی حداقل برابر ۱/۳ ارتفاع ساختمان باشد (بند ۲-۱-۲-۲).ـ

ـ در ساختمان‌های بیش از شش طبقه، فرم ساختمان بایستی به صورتی باشد که در صورت آسیب دیدن، آوار آن باعث مسدود شدن دسترسی به ساختمان نگردد (بند ۱-۱-۳-۲).

ـ شکل (فرم) کلی ساختمان‌های مجاور خیابان اصلی شهر بایستی به گون‌های طراحی شود که در صورت تخریب سبب مسدود شدن معبر اصلی نگردد (بند ۲-۱-۳-۲).

برج‌های متروپل در کنار خیابان ۱۲ متری امیرکبیر و کوچه شش متری برق (فرعی سیزدهم) احداث شده‌اند که برج شماره‌ یک شامل هفت طبقه است و برج شماره ۲ شامل ۱۰ طبقه مثبت و یک طبقه منفی بوده است. با نگاهی گذرا به این ۲ برج می‌توان فهمید که هیچ کدام‌ از اصول و ضوابط مطرح شده‌ بالا در طراحی و جانمایی آنها لحاظ نشده است و پس از حادثه‌ رخ داده و تخریب بخشی از برج شماره ۲ متروپل که ارتفاعی بیش از ۳۰ متر داشت و در مجاورت کوچه‌ شش متری کم عرضی قرار گرفته بود، به ‌دلیل مسدود شدن کامل کوچه و نبود راه دسترسی به بخش‌های انتهایی برج، به ناچار می‌بایست چهار منزل مسکونی را تخریب کنند تا بتوانند هم امداد رسانی را سریعتر انجام دهند هم به آواربرداری سرعت ببخشند و بتوانند محبوس شدگان احتمالی و اجساد فوت شدگان را از زیر انبوهی از آوار خارج کنند.

بنابراین اگر جانمایی این معماری میان‌افزا به درستی و براساس اصول و ضوابط انجام شده بود تا این‌ اندازه دخالت در بافت و تخریب بخش زیادی از آن لازم نبود.

«ساخت‌وسازهای جدید باید روح زمان حاضر را القا و بیان کنند، ولی در عین حال طراح آنها باید زمینه تاریخی‌ای که در متن آن قرار گرفته‌اند را مورد توجه قرار دهد. راه‌حل‌ها و مسایل مربوط به طراحی این گونه بناها، بر اساس ارزش‌ها و سنت‌های فرهنگی خاص منطقه تاریخی مورد نظر، نوع وضعیت ساختارهای موجود، میزان همگونی با محل و غیره متفاوت خواهد بود»  (فیلدن و یوکیلتو، ۱۹۹۸م).

این مساله مهم و نحوه‌ طراحی و ایجاد یک ساختمان جدید در بستر تاریخی و طراحی یک معماری میان‌افزا در منشورها و بیانیه‌ها و کنفرانس‌های بین‌المللی زیادی مطرح و راه‌کارها و ضوابطی داده شده اما متاسفانه در اکثر موارد مشابه در ایران توجهی به هیچ‌ کدامیک از این رهنمودها نمی‌شود و همواره شاهد عواقب نابهنجار و گاهی جبران‌ناپذیر آن بوده‌ایم.

نگاهی به حادثه فروریختن متروپل از دید مرمت شهری

در این راستا به برخی از رهنمودهای بین‌المللی برای طراحی میان‌افزا در بافت‌های تاریخی اشاره‌ای می‌کنم:

اولین کنگره بین‌المللی معماران و کاردانان فنی یادمان‌های تاریخی ـ منشور آتن ۱۹۳۱م:

ـ  حفظ خصوصیت منطقه شهری و چشم‌اندازهای زیبا

ـ عدم استفاده از سبک‌های گذشته

ـ  لحاظ کردن بنایی خنثی و فاقد جاذبه‌های خاص به طوری که بر حجم، رنگ و فرم بناهای اطراف غلبه نکند.

کنگره ونیز ۱۹۶۴م:

ساختارهای جدید نباید روابط موجود در بافت (حجم و رنگ) را دگرگون کنند. تعادل اجزا و رابطه آن با محیط اطراف جزو اصول پیشنهادی است.

کنگره رم، ۱۹۷۲م:

از اصالت و استخوان‌بندی بافت حفاظت شده و به ارتباط حجم و رنگ محیط اطراف آسیبی وارد نشود.

منشور میراث معماری اروپا، ۱۹۷۵م:

ـ استفاده از معماری مدرن، مشروط بر رعایت بافت، تناسب‌ها، صورت‌ها، اندازه‌ها و مقیاس‌های موجود.

قطعنامه‌ کنگره‌ آمستردام ۱۹۷۵م:

ـ تدوین قوانین و مقررات مربوط به حجم (ارتفاع بناها، ضابطه‌های سطح اشغال زمین)، مکانیابی بناها به شکلی هماهنگ

ـ برخورداری معماری معاصر از بالاترین کیفیت موجود

رهنمودهایی برای محوطه‌های میراث فرهنگی اجلاس مشترک ایکروم و ایکوموس ۱۹۸۳م:

ـ هماهنگ با ریتم شهری و الگوی مورفولوژیکی بافت

ـ  تعادل جرم بنای جدید در بافت

منشور گردشگری فرهنگی، ۱۹۹۹م:

وجوه زیبایی، اجتماعی، فرهنگی، طبیعی و زیست‌محیطی باید مدنظر قرار داده شوند. استفاده از مصالح، مواد و سبک بومی در ساختارهای جدید ارجح است.

منشور نیوزلند، ۲۰۱۰م:

بنای معماری جدید در فرم یا بافت اصیل اولیه (بافت تاریخی) نقش تکمیل‌کنندگی دارد. بنابراین باید از تضادهای نامناسب یا ناسازگاری در فرم، مقیاس، توده، رنگ و مصالح پرهیز شود.

و ...

یکی از مهمترین دلایل و عوامل تشتت و ناهمگونی در طراحی میان‌افزای برج‌های متروپل عدم وجود کارشناس بافت تاریخی در شهرداری‌های آبادان و عدم آگاهی واحد شهرسازی این ارگان از اصول و ضوابط طراحی در بافتهای تاریخی است. نقصی که در بدنه اکثر شهرداری‌ها وجود دارد و همواره زخم‌های جبران‌ناپذیری را به بافت‌های تاریخی و سلامت شهروندان وارد کرده است.

در رابطه با حادثه برج‌های متروپل هم اگر از ابتدا و در گام نخست این پروژه بررسی و کارشناسی دقیقی بر موضوع بافت محله امیری و راهکارهای طراحی میان‌افزا، در شهرداری آبادان صورت پذیرفته بود، قطعا الان نیاز به این مورد نبود که درپی مقصر برای ضعف سازه‌ای باشند.

نگاهی به حادثه فروریختن متروپل از دید مرمت شهری

یاری‌نامه:

حاتمی‌نژاد، حسین، ضرغام‌فر، مسلم، خادمی، امیرحسین و میرسیدی، محمد. (۱۳۹۴)،  سیاست‌های فضایی در برنامه‌ریزی شهری، انتشارات پاپلی.

حبیبی، محسن و مقصودی، ملیحه. (۱۳۹۴)، مرمت شهری؛ تعاریف، نظریه‌ها، تجارب، منشورها و قطعنامه‌های جهانی، روشها و اقدامات شهری، انتشارات دانشگاه تهران.

زنگنه شهرکی، سعید و همتی‌زاده، سمانه. (۱۳۹۴)، حرکت به سوی رشد هوشمند شهری؛ اصول و سیاست‌ها، انتشارات آراد کتاب.

فلامکی، محمدمنصور. (۱۳۸۶)، باززنده‌سازی بناها و شهرهای تاریخی. انتشارات دانشگاه تهران.

قدیری، بهرام. (۱۳۸۵)، ساختارهای جدید در محیط‌های تاریخی، انتشارات دفتر پژوهش‌های فرهنگی.

فیلدن، برنارد و یوکا یوکیلتو. (۱۹۹۸)، راهنمای مدیریت برای محوطه‌های میراث جهانی، ترجمه‌: پیروز حناچی، ۱۳۸۶، انتشارات دانشگاه تهران.

مبحث ۲۱ مقررات ملی ساختمان چاپ ۱۳۹۱ و ۱۳۹۵.

انتهای پیام

  • در زمینه انتشار نظرات مخاطبان رعایت چند مورد ضروری است:
  • -لطفا نظرات خود را با حروف فارسی تایپ کنید.
  • -«ایسنا» مجاز به ویرایش ادبی نظرات مخاطبان است.
  • - ایسنا از انتشار نظراتی که حاوی مطالب کذب، توهین یا بی‌احترامی به اشخاص، قومیت‌ها، عقاید دیگران، موارد مغایر با قوانین کشور و آموزه‌های دین مبین اسلام باشد معذور است.
  • - نظرات پس از تأیید مدیر بخش مربوطه منتشر می‌شود.

نظرات

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.
لطفا عدد مقابل را در جعبه متن وارد کنید
captcha