دکتر حسن بلخاری، استاد دانشگاه تهران و رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی در این مراسم گفت: از نکات مهمی که دکتر حسن‌لی در کتاب «بیدل‌ و افسون حیرت» به آن اشاره کرده است، منابع و مواضع مؤثر در اندیشه‌ی بیدل دهلوی است، مثل آراء و نظرات عارف بزرگ «شیخ محی‌الدین عربی» که از نظر دکتر حسن‌لی، در موارد مختلفی که بیدل به «وحدت وجود» و یک‌جا «وحدت شهود» اشاره کرده، متأثر از آرا ابن عربی است.

به نقل از مرکز حافظ شناسی شیراز، بلخاری اظهار کرد: کاربرد وسیع خیال و نوع مفهوم‌شناسی در اشعار بیدل نشانگر آن هست که بیدل در اشعار خود از عقاید ابن عربی متأثر بوده؛ خیال از یکسو قلمرویی‌ست که صور حضرت حق در آن ظاهر می‌شود و بعد به مرحله شهادت پامی‌گذارد و ازسوی دیگر اگر همین خیال در نسبت با حق سنجیده شود، آنگاه به تمامی وهم است؛ عالم از این‌رو خیال است که نسبت به حق سنجیده می‌شود. در تمامی هستی ‌فقط یک «وجود» وجود دارد! منابعی که در دهلی بیدل به واسطه آن‌ها با وحدت وجود و وحدت شهود آشنا شده، عقاید اندیشمندان بلندپایه‌ بوده است.

گشودن شعر بیدل با دیگر اشعار بیدل روش نویسنده کتاب بیدل و انشای تحیر

دکتر بهادر باقری، استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران نیز در این نشست بااشاره به اینکه دکتر حسن‌لی آثار ارزشمند دیگری همچون راهنمای موضوعی حافظ‌شناسی، کارنامه تحلیلی خیام‌پژوهی، گونه‌های نوآوری در شعر معاصر ایران، فرهنگ سعدی‌پژوهی و کارنامه توصیفی نیماپژوهی در کارنامه دارد گفت: دکتر حسن‌لی از آن جمله استادانی‌ست که هم در عرصه‌ی کار علمی‌-پژوهشی در صدر است و باعث افتخار همه‌ی ما و هم حضور اجتماعی و جریان‌ساز تأثیرگذاری که دارند برای ما باعث خوشحالی و افتخار است.

وی افزود: ایشان به‌عنوان مدیر و مؤسس مرکز حافظ‌شناسی از سال ١٣٧٥ تاکنون خدمات ارزنده بسیاری به جامعه فرهنگی و ادبی ارائه داده‌اند و در گسترش زبان و ادبیات و فرهنگ فارسی وقت و زندگی خود را صرف کرده‌اند که درخور تحسین و ستایش است.

باقری در ادامه به معرفی کتاب بیدل و افسون حیرت پرداخت و گفت: کتاب حاضر دارای یک مقدمه و چهار بخش است. در مقدمه‌ای حدود سی صفحه دکتر حسن‌لی به تحلیل و شرح اندیشه‌ها و اشعار بیدل کوشیده است. دویست صفحه به شرح واژه‌های ویژه اختصاص دارد و بقیه‌ی کتاب (حدود چهارصد صفحه) چهل غزل از دیوان بیدل شرح و تفسیر شده است.

وی سپس درخصوص اهمیت پرداختن به شعر بیدل سخن گفت و اظهار کرد: همه‌ی افرادی که در گستره زبان و ادب فارسی وطن دارند؛ پاره‌ای از پیکر ما هستند و مرزهای جغرافیایی نباید جلوی آشنایی با آن‌ها و بهره‌گیری از ذوق و دانش را بگیرد. شعر بیدل در حوزه‌های گوناگون فرهنگی، معرفتی، فکری و زیبایی شناختی یک ظرفیت بسیار عظیمی دارد و ما باید بخوانیم و بررسی کنیم و لذت ببریم. ضمن اینکه ما را با خویشاوندان دور و نزدیکمان در کشورهای هندوستان، افغانستان و تاجیکستان پیوند می‌دهد و این از دیگر برکات سیر و سیاحت در شعر ارزشمند بیدل دهلوی است.

استاد ادبیات دانشگاه تهران با اشاره به اینکه در این کتاب، نویسنده 14 واژه‌ی کلیدی اشعار بیدل را توضیح داده‌ است که حدود دویست صفحه کتاب را دربرمی‌گیرد، توضیح داد: این بخش به این شکل ترتیب یافته که هر واژه‌ی کلیدی به شکل یک خوشه‌ی تصویری که بیدل از آن‌ها استفاده کرده و مضامین شگفت‌انگیزی آفریده توضیح داده شده است و در دل هر توضیح هر بیت ما چندین بیت دیگر نیز می‌بینیم.

باقری گفت: در کل در این کتاب، نه تنها شرح چهل غزل که شرح و تفسیر صدها بیت بیدل دهلوی را می‌بینیم. واژه‌های پربسامدی مانند حیرت، آینه، شمع، سرمه و برخی مفاهیم مانند هستی و عدم، عجز و افتادگی، وحدت وجود، اتحاد عاشق و معشوق و... بنیادی‌ترین مصالح شعر بیدل هستند که در این کتاب به دقت شرح داده شده است.

این استاد دانشگاه تهران اظهار کرد: روش دکتر حسن‌لی در این کتاب درون متنی است؛ یعنی گشودن شعر بیدل با دیگر اشعار بیدل.

از فواید کتاب بیدل و افسون حیرت ساده‌سازی است

دکتر مهدی محبتی، استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه زنجان هم از دیگر سخنرانان این نشست بود. 

وی سخنرانی خود را با توضیح مختصری از دو کتاب دکتر کاووس حسن‌لی در پیوند با بیدل یعنی «بیدل و انشای تحیر» و «بیدل و افسون حیرت» آغاز کرد و در ادامه متذکر شد که ناشناختگی و مهجورماندن امروزه‌ی بیدل خطری جدی خواهد بود؛ چرا که بیدل شاعری کم‌نظیر و تابوشکن در زمینه‌های انسان‌شناسی، جامعه‌شناسی و معرفت‌شناسی بوده است.   وی اظهار کرد: یکی از فواید این کتاب ساده‌سازی بوده است؛ چرا که طبق تمثیل شاعر اگر خواندن اشعار سعدی قدم‌زدن در یک اتوبان صاف باشد، خواندن اشعار بیدل قدم‌زدن در راهی کوهستانی و پرپیچ وخم است و این کتاب با زبان ساده خود به تسهیل شناخت این راه کوهستانی کمک بسیاری می‌کند. 

استاد ادبیات دانشگاه زنجان گفت: مولف در کتاب بیدل و انشای تحیر، با دقت و مطالعه‌ی بسیار، شرح و توضیحی کامل بر مبنی خود اشعار و اطلاعات تاریخی، فرهنگی، اجتماعی و غیره تالیف کرده است.

کتاب‌های دکتر حسن‌لی، قدمی به دست‌یازی به شعر بیدل و تمام دشواری‌هایش است

دکتر محمدرضا ترکی، استاد زبان وادبیات فارسی دانشگاه تهران نیز در این مراسم با بیان اینکه بیدل دهلوی از شعرای غریب مانده سبک دور افتاده هندی‌ست که تاکنون کمتر به چشم ادیبان یا پژوهشگران ایران آمده‌است؛ گفت: به‌عبارتی برخلاف تمام اهمیت‌های شعر و جایگاه بیدل در تاریخ ادبیات ایران و شبه‌قاره هند، بدان چنانکه باید و شاید پرداخته نشده‌است، گرچه این روند رو به بهبودی‌ست.

وی ادامه داد: شعر بیدل، دشواری‌هایی دارد که آن را حتی در سبک هندی دورافتاده و دیریاب می‌کند؛ خیالات و معانی پیچیده، شگردهای زبانی و ایجازات در زمانی زبان، مباحث عرفانی و غیره.

ترکی اظهار کرد: کتاب‌های بیدل و انشای تحیر و بیدل و افسون حیرت از دکتر کاووس حسن‌لی قدمی به دست‌یازی به شعر بیدل و تمام دشواری‌هایش است. در این کتب، بیدل با بیدل شکافته و یافته شده‌است و تلاش بر این بوده که خوانشی ژرف نسبت به بیدل ارائه شود.

انتهای پیام